سنگ‌های گرانبها، عرصه‌ای برای خودنمایی گوهرهای ایران ‌زمین

به گزارش می متالز، حجم تجارت جهانی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی بالغ بر یک‌هزار میلیارد دلار است، اما برخی گمانه‌زنی‌های صورت گرفته توسط کارشناسان، سهم ایران از این بازار را سالیانه حدود پنج صدم درصد ارزیابی کرده اند. کشورمان یک درصد جمعیت جهان و هفت درصد منابع طبیعی و ذخایر دنیا را در خود جای داده، بنابراین انتظار این است که حداقل یک درصد تجارت جهانی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی را به خود اختصاص دهد.

اصفهان شروع حرکت

تازه ترین گام در این عرصه، طرح پایلوت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در استان اصفهان است که با همت و برنامه ریزی سازمان توسعه ونوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) به اجرا درآمده و انتظار می رود در تیرماه این طرح در مشهد و سپس در تهران به اجرا گذاشته شود که مشارکت همه دستگاه های ذیربط ضامن موفقیت آن است. اکنون بازارچه تخصصی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در اصفهان افتتاح شده و پیش بینی می شود، بستری برای موفقیت در این مسیر باشد.

گزارش ها گویای آن است که ایران همواره به عنوان یکی از ۱۰ کشور شاخص معدنی جهان معرفی شده، اما آمارها نشان می دهد که ترکیه و تایلند به ترتیب سالیانه ۲۰ و ۴۰ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات سنگ قیمتی و نیمه قیمتی دارند، این درحالی است این کشورها قابل مقایسه با توانمندی ایران در این بخش نیستند. «خداداد غریب پور» معاون وزیر صنعت، معدن وتجارت بر لزوم تدوین طرح جامع سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی تاکید کرده و خاطرنشان ساخته، جزیره ای عمل کردن بخش های مختلف در حوزه سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی به دلیل نبود طرح جامع در این حوزه است و اکنون سازمان ایمیدرو به عنوان متولی این امر در کنار فعالان حوزه قرار دارد.

به گفته وی، سازمان ایمیدرو نقش سیاست‌گذاری و تسهیل شرایط فعالیت در معدن و صنایع معدنی را برعهده دارد و زمینه لازم را برای بخش خصوصی به منظور تقویت و توسعه صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی فراهم می کند. غریب پور به بازار بین المللی صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی اشاره کرد و گفت: ایجاد بازار اختصاصی در این حوزه رونق ایجاد خواهد کرد و رونق صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی منجر به ایجاد اشتغال، جلوگیری از خام فروشی و گردش مالی بالا خواهد شد. وی یادآور شد: دستیابی به نقشه راه نهایی در این حوزه نیازمند همفکری و تجمیع اطلاعات سازمان هایی همچون خانه معدن ایران، اتاق بازرگانی، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی و ایمیدرو است.

شناسایی ۲۰۰ محدوده سنگ گرانبها

در سال‌های گذشته براساس گزارش های منتشر شده در ایران ۲۰۰ محدوده سنگ قیمتی و نیمه قیمتی شناسایی شده، اما در زمینه بهره برداری دقیق و صحیح کارهای اصولی صورت نگرفته است. اکنون پتانسیل های معدنی موجود در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، فارس، کرمان، خراسان رضوی، ایلام، اردبیل، بوشهر، زنجان و خراسان جنوبی به عنوان مناطق مستعد کشور در زمینه انواع سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی معرفی شده اند. رییس هیات عامل ایمیدرو گفت: ایجاد بازار اختصاصی در این حوزه، رونق ایجاد خواهد کرد و رونق صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی منجر به ایجاد اشتغال و گردش مالی بالا خواهد شد و از خام فروشی جلوگیری به عمل می آورد.

اشتغال سالیانه حداقل ۱۰۰ هزار نفر

کارشناسان سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی پیش از این برآورد کردند: بخش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی استعداد خوبی در زمینه ایجاد اشتغال دارد، به‌گونه ای که می تواند سالیانه ۱۰۰ هزار نفر را به شکل مستقیم و غیر مستقیم در این بخش جذب کند. رییس هیات عامل ایمیدرو برآورد کرد: تا سال ۱۴۰۵ حداقل ۵۰۰ هزار شغل در زمینه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در کشور ایجاد شود.

کمبود ماشین‌آلات عامل خام فروشی

بررسی ها نشان می دهد در طول سالیان گذشته سنگ های نیمه قیمتی ایران به شکل فله ای و خام از کشور خارج و موجب رونق اشتغال و در آمد ارزی وارد کنندگان سنگ های ارزشمند ایران شده است. متخصصان این بخش تصریح دارند: صادرات سنگ قیمتی و نیمه قیمتی ایران به شکل خام بدلیل نبود یا کمبود ماشین آلات تاکنون انجام شده، اما اکنون تشدید تحریم ها و موانع ایضایی دشمن، فرصت رونق بخشیدن به صنعت سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی را فراهم کرده است تا با مشخصه درونزایی و برونگری، این بخش احیا و فعال شود.

فعال‌سازی سیستم کاداستر فرصت شفاف‌سازی

فعالان بخش معدن به ویژه آنهایی که در عرصه سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی تلاش می کنند، از نبود شفافیت در این بخش ابراز نارضایتی داشتند و یکی از دلایل رونق نداشتن در این عرصه هم، نبود مقررات سخت گیرانه و حمایتی از فعالان مربوطه بوده است. اکنون فعال سازی سیستم کاداستر موجب اطمینان فعالان در بخش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی شده که از دی‌ماه ۱۳۹۵ کلید خورد.

فهرست خدمات سامانه کاداستر معادن عبارتست از: نمایش آنلاین تمامی محدوده های معدنی در کشور، ثبت درخواست‌های اکتشافی در کل کشور بصورت آنلاین بدون محدودیت زمانی، صدور پروانه اکتشاف، صدور گواهی کشف، صدور پروانه بهره برداری، تمدید پروانه اکتشاف، انتقال پروانه اکتشاف، ابطال گواهی کشف، انتقال گواهی کشف، سلب صلاحیت گواهی کشف، انتقال پروانه بهره برداری، سلب صلاحیت پروانه بهره برداری، صدور مجوز برداشت بدلیل نبود کفایت ذخیره، موارد سیزده گانه وزارت صنعت، معدن و تجارت در این ارتباط است. سامانه کاداستر در واقع برای ثبت اینترنتی محدوده های اکتشافی به عنوان یک مزیت محسوب می شود تا مکتشفین از حقوق این مهم برخوردار شوند، زیرا در گذشته نبود این سیستم، سوء استفاده هایی را به دنبال داشت.

گمانه‌زنی از سنگ‌های نیمه قیمتی ایران

اطلاعات منتشر شده نشان می دهد انواع عقیق و گارنت (اواروویت، گراسولا، پیروپ و دیمانتوئید، در کوهی، ترمالین، یشم، جاسپر آندروزیت، اپیدوت، آمتیست و فیروزه) در ایران وجود دارد. همچنین برخی از ارزیابی های دیگر گواه آن است که بیش از ۲۵۰ نوع سنگ از جمله انواع گارنت‌ها، سفایر، سنگ یاقوت، فیروزه، عقیق، انواع کوارتز، کریزوکولا، فلوریت، تورمالین، مالاکیت، آندالوزیت و ... را شامل می شود. علاوه براین شرح اطلاع رسانی در زمینه سنگ های نیمه قیمتی موجود در ایران گویای آن است که شماری از آنها در پراکندگی جغرافیایی کشور شناسایی و مورد تایید قرار گرفته است.

کانی تورمالین: در رگه های پگماتیتی گرانیت های مشهد توده گرانیتی الوند، واقع در روستای ترکمان همدان در روستای منگاوی و همچنین کنار جاده همدان - تویسر کان دیده می شوند.

کانی توپاز: در برخی رگه های پگماتیتی گرانیت الوند دیده شده و آثار آن در جزیره هرمز مشاهده شده است.

کانی زیر کن: در برخی از آپلیت هایی که در توده گرانیتی الوند را در دره عباس آباد قطع می کند، دیده می شود. در بزمان واقع در استان سیستان و بلوچستان گرانیتی وجود دارد که دارای دانه های زیر کن است. توده گرانیتی زریگان در استان یزد نیز وجود دارد.

فلوریت: کانسار پاچی مینا در نزدیکی سوادکوه، کانسار کمر مهدی در طبس و قهرآباد در سقز کوه لعل کان در نزدیکی کان در نزدیکی معدن سرب و روی انگوران موجود است.

فیروزه: در نیشابور، شهر بابک کرمان، دامغان (باغو) و مشهد (نیگنان) وجود دارد که در سطح جهان شناخته شده است.

در کوهی: در منطقه کوه تشتاب در جنوب خاوری خور، در حاشیه کویر، محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان و جنوب باختری ترود وجود دارد.

آمیتیست: در محدوده کوه گبری در ۲۵ کیلومتری شرق رفسنجان، در منطقه میانه (ترکمان چای)، در میان سنگ های آندزیتی کنار اتوبان تهران – قزوین رو به‌روی نیروگاه شهید رجایی، در یک تپه بازالتی و جنوب باختری ترود موجود است.

ژاسپر: در پیرامون کوه هموتیت در جنوب شرق ایرانشهر در استان سیستان و بلوچستان وجود دارد.

عقیق: در منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود، جنوب باختری ترود، میانه البرز مرکزی، کرمان و خراسان جنوبی شناسایی شده است.

ژیود: در منطقه میان جاده قم- تهران، منطقه شرق قائن نزدیک شاهرخت در دشتی به نام بمرود وجود دارد.

گارنت: گارنت سبز در باغ مینوی کرمان، در منطقه خلج مشهد، در شیست‌های میکادار جاده همدان - ملایر (حواشی زمان آباد)، در اسکارن های متورق تنگ حنا، در نیریز فارس، منطقه کوه گبری رفسنجان، کوه اهر، در اتسان زنجان، دره شاهسون ملایر، در ناحیه زند اهر، ناحیه علیای دره مراد بیگ همدان، منطقه تفت یزد، منطقه ساغند و منطقه تکاب موجود است.

بریل: در میکاشیست های کوه سنگی مشهد، در حوالی خواجه مراد و در برخی پگماتیت های منطقه همدان وجود دارد. رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان به تازگی اعلام کرد: تاکنون ۱۳۰ اندیس سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در این استان شناسایی شده است.

فرجام سخن

سازمان ایمیدرو به عنوان یک تشکیلات توسعه ای در زمینه شناسایی ظرفیت سنگ‌های قیمتی، راهبردی مشخصی را ترسیم کرده و اکتشاف، آموزش، فرآوری، تسهیل قوانین و مقررات مربوطه مانند قوانین صادراتی و وارداتی گمرکی، آموزش و تامین دستگاه‌های موردنیاز را در دست اقدام دارد. اما انتظار و توقع از یک مجموعه برای سامان بخشیدن به یک عرصه، کاملا ناپخته و ساده انگارانه است. دولت می تواند بسان برخی از کشورها از روستاها فعال سازی آموزشگاه های فرآوری سنگ های نیمه قیمتی را کلید بزند و همانند دارهای قالی در تمامی خانه های روستاییان کارگاه تراش سنگ را با ارایه ماشین آلات مورد نیاز بستر سازی کند.

امروز تجارت جهانی برای عموم تولیدات مساله برندینگ را به عنوان یک اصل مورد تاکید دارد، بنابراین در صنعت سنگ های نیمه قیمتی باید برای کار ثبت و برندینگ سنگ‌ها برنامه ریزی دقیق انجام داد و در ارتباط با تعرفه صادرات هم در چارچوب قانون اقدام شود تا تجارت بین المللی کشورمان آسیب نبیند.

حمایت ها و پشتیبانی گمرک جمهوری اسلامی برای تامین مواد اولیه، تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز که از معافیت های لازم برخوردار شوند، یکی از سیاست های مهم است. تضامین اشتغال و برخورداری از بیمه به عنوان دیگر ابزارهای حمایتی این بخش باید کارسازی شود. آمارهای منتشره گویای آن است که میزان مصرف سالانه کشور از سنگ‌های نیمه گران بها بیش از دو میلیارد دلار است که به شکل غیرقانونی وارد می‌شود و مشکلاتی در این ارتباط وجود دارد، بنابراین لازمه این مساله برخورد جدی با قاچاق واردات این نوع از سنگ ها و جلوگیری از خروج تولیدات به شیوه غیرقانونی است.

کلام پایانی اینکه، همگرایی دستگاه های ذیربط و سازماندهی از سوی یک مرجع تصمیم گیرنده، زمینه ای برای به سامان رسیدن این حرکت اصولی است که توسط سازمان ایمیدرو کلید خورده و انتظار می رود در سطح کشور گسترش یابد.

حسین عضدی فسا