بازگشایی پرونده «کوپن سوخت»

به گزارش می متالز، در واقع طرحی که سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی روز گذشته از تهیه آن به‌منظور «تغییر در شیوه سهمیه‌بندی بنزین خبر داد»، همان طرحی است که سال گذشته با عنوان «کوپن سوخت» در «دنیای‌اقتصاد» مطرح و بحث‌های فراوانی پیرامون مزایا و معایب احتمالی آن شد.

آن‌طور که مالک شریعتی‌نیاسر در رابطه با طرح جدید می‌گوید، این طرح بر پایه مطالعات قبلی بنا شده و مطالعات تازه‌ای نیز پیرامون آن انجام شده است. شریعتی نیاسر، با طرح دوباره بحث «اختصاص بنزین به هر فرد ایرانی» گفت: براساس شیوه سهمیه‌بندی که این روزها اجرایی می‌شود حدود ۵۰ درصد خانواده‌ها که خودرو ندارند از یارانه انرژی بی‌بهره‌اند و در واقع نحوه توزیع یارانه سوخت ناعادلانه است و لازم است که اصلاح شود.

او در توضیح بیشتر گفت: براساس طرحی که مجلس طراحی کرده است پیشنهاد شده تا سهمیه بنزین به جای خودروها به افراد خانواده‌ها تخصیص داده شود. در این طرح پیش‌بینی شده به هر فرد جامعه ماهانه ۲۰ لیتر بنزین تعلق گیرد. همچنین پیش‌بینی شده تا سامانه‌ای برای فروش بنزین افرادی که خودرو ندارند، تهیه شود. از سوی دیگر در این طرح دیده شده که دولت سهمیه بنزین افرادی را که فاقد خودرو هستند، در آخر ماه بردارد و به جای آن کارت بانکی افراد را شارژ کند تا آنها بتوانند کالا خریداری کنند. به گفته شریعتی این طرح هم‌اکنون در نوبت اعلام وصول قرار دارد و این به آن معناست که هنوز در کمیسیون مربوطه با جزئیات بررسی نشده است.

یک ایراد در توزیع عدالت

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس در رابطه با این طرح به «دنیای‌اقتصاد» گفت: ۲۰ لیتر در ماه عدد نهایی برای سهمیه بنزین هر فرد نیست و عدد قطعی هنوز نهایی نشده است اما این عدد براساس محاسباتی اعلام شده که چندان دور از این عدد نیست. به گفته شریعتی در این طرح که ناظر به سهمیه‌بندی بنزین با هدف توزیع عادلانه یارانه آن در میان تمام اقشار است، هر خانواده و فردی که بنزین سهمیه خود را مصرف نکند می‌تواند در سامانه‌ای آن را به دیگران واگذار کند که طبعا این واگذاری کمتر از قیمت فعلی بنزین آزاد یعنی ۳ هزار تومان خواهد بود تا برای خریدار جذابیت داشته باشد. چنانچه فردی هم بنزین خود را به دیگری واگذار نکند، در انتهای ماه سهمیه او به شرکت پالایش و پخش بازمی‌گردد تا در ازای هر لیتر بنزین سهمیه ۱۵۰۰ تومان در کارت بانکی او شارژ شود. این کارت بانکی برای خرید کالاهای ایرانی قابل استفاده خواهد بود.

اما با وجود هدفی که این طرح برای ایجاد عدالت دارد، به نظر می‌رسد یک بار دیگر در حق افرادی که به اینترنت دسترسی ندارند یا مهارت و توانایی استفاده از آن را ندارند تا بنزین اضافه خود و خانواده‌شان را در سامانه‌ای بنزینی با قیمت بالاتر از ۱۵۰۰ تومان به دیگران عرضه کنند، اجحاف خواهد شد.

با این حال آن‌طور که شریعتی عقیده دارد طرحی که او از آن صحبت می‌کند، علاوه بر عادلانه بودن هیچ باری بر دوش دولت نخواهد داشت، زیرا در روش پیشنهادی توزیع بنزین سهمیه، کد ملی جایگزین پلاک خودرو خواهد شد.

افزایش درآمد بنزینی دولت؟

اما براساس طرحی که شریعتی از آن می‌گوید، به هر خانواده چهار نفره ۸۰ لیتر بنزین تعلق می‌گیرد و این میزان با افزایش تعداد افراد خانواده بیشتر می‌شود. بنابراین بنزین سهمیه برای خانوارهای بیش از سه نفر از سهمیه فعلی (۶۰ لیتر در ماه) بیشتر می‌شود و این خانواده‌ها نیاز کمتری به سوخت‌گیری با قیمت آزاد پیدا می‌کنند. به عقیده شریعتی این اتفاق نه تنها به معنی کاهش درآمد دولت نیست بلکه به معنای افزایش درآمدهای صادراتی دولت است، زیرا دولت می‌تواند مازاد بنزین خود را به صادرات اختصاص دهد. البته اگر فرض را بر این بگذاریم که تا زمان اجرای احتمالی این طرح شیوع کرونا پایان یافته و قیمت بنزین در بازارهای جهانی با رشد همراه شده است.   به این ترتیب این نماینده مجلس اعتقاد دارد اگر قیمت صادرات بنزین بیش از ۳ هزار تومان باشد، نه تنها در نتیجه اجرای این طرح بار مالی برای دولت ایجاد نمی‌شود بلکه به درآمدهایش افزوده می‌شود.

چشم‌انداز زمانی اجرای این طرح

طرحی که سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس از آن صحبت کرده و به‌واسطه آن بار دیگر پرونده کوپن سوخت را باز کرده است، یک بار از سوی مجلس دهم رد شد اما آن‌طور که این نماینده مجلس می‌گوید، بهارستان‌نشین‌های دور یازدهم برای اجرای این طرح مشکلی ندارند. طرح اختصاص حدود ۲۰ لیتر بنزین در ماه به هر کد ملی، هنوز اعلام وصول نشده است. برای اجرایی شدن یک طرح، آن طرح ابتدا باید اعلام وصول شود سپس به کمیسیون مربوطه برود و بعد از بررسی جزئیات وارد صحن شود تا در رابطه با آن رای‌گیری شود. چنانچه طرحی در صحن علنی رای بیاورد، برای اجرا به دولت ابلاغ می‌شود. با وجود این پروسه شریعتی می‌گوید: اجرای این طرح کار پیچیده‌ای نیست و بستگی به زمان‌بندی دولت دارد. ما به چند مرکز پژوهشی نیز سفارش کار روی سامانه‌ای را داده‌ایم که مردم می‌توانند بنزین اضافه خود را در آن عرضه کنند و می‌دانم اجرای چنین سامانه‌ای نیز کار دشواری نیست.

تمرکز بر توزیع عادلانه یارانه بنزین

به این ترتیب آن‌طور که پیداست، طرح فعلی تنها بر توزیع عادلانه یارانه بنزین تمرکز دارد، مانند آنچه در طرح کوپن سوخت وجود داشت و از نظر برخی منتقدان نقطه ضعف آن بود، زیرا چنین طرحی یک بار دیگر کنترل مصرف بنزین را با روشی غیرقیمتی تشویق می‌کند. هرچند به نظر می‌رسد در طرح تازه مطرح شده، بر کنترل مصرف تمرکز چندانی نشده است و هدف، مورد توجه قرار دادن خانواده‌های فاقد خودرو است.

بر این اساس بزرگ‌ترین حسن طرح فعلی که همان کوپن سوخت به‌نظر می‌رسد، این است که در این طرح یارانه بنزین با حفظ عدالت در مورد تک تک افراد جامعه تقسیم می‌شود. این طرح پیش از این در رقابت با طرح سهمیه‌بندی بنزین بود، اما در نهایت با اجرای «سهمیه‌بندی سوخت» به‌عنوان طرحی که زیرساخت‌ها و تجربه اجرایی آن وجود داشت موافقت شد هرچند این طرح به علت اختصاص بنزین تنها به صاحبان خودرو قادر به رعایت فراگیر عدالت نبود. به این ترتیب سهمیه‌بندی بنزین بار دیگر از تاریخ ۲۴ آبان ماه ۹۸ اجرا شد تا هم مصرف بنزین کنترل شود و هم مانعی بر سر راه قاچاق این کالای استراتژیک ایجاد شود. براساس این طرح که حالا در حال اجراست، ماهانه سهمیه‌ای ۶۰ لیتری با بهای ۱۵۰۰ تومان به هر خودرو تعلق می‌گیرد و مصرف بیش از این مقدار هزینه‌ای ۳ هزار تومانی در هر لیتر دارد.

با وجود گذشت ۹ ماه از اجرای سهمیه‌بندی بنزین که در مجلس دهم کلید خورد، این دومین بار طی حدود یک هفته گذشته است که یکی از بهارستان‌نشین‌های دور یازدهم بحثی بنزینی مطرح می‌کند. آنطور که به نظر می‌رسد تغییر در شیوه فعلی توزیع بنزین، یکی از اهداف مجلس یازدهم است. پیش از این نماینده مردم تبریز در مجلس یازدهم از طرح مجلس برای واریز ماهانه یارانه معادل قیمت ۴۰ لیتر بنزین متناسب با قیمت روز آن به حساب هر ایرانی خبر داده بود. «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «اضافه برداشت از درآمدهای بنزینی؟» طرحی که احمد علیرضا بیگی از آن خبر داده بود را مورد بررسی قرار داد. بعد از اعلام این طرح از سوی نماینده تبریز که هیچ جزئیاتی از آن در دسترس نیست، حالا سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی از طرحی جدید رونمایی کرده که شباهتی زیاد به طرح کوپن سوخت دارد.

براساس گزارش‌های موجود درحال‌حاضر متوسط مصرف بنزین در کشور در محدوده بیش از ۷۰ میلیون لیتر در روز است و با توجه به وجود حدود ۲۵ میلیون دستگاه خودرو در کشور، حدود ۵۰ میلیون لیتری از مصرف روزانه بنزین از محل بنزین سهمیه‌بندی تامین می‌شود.

تفاوت‌ طرح فعلی با کوپن سوخت

طرح بنزینی که شریعتی به تازگی از آن خبر داده است یکی از کاندیداهای اجرای سهمیه‌بندی سوخت در سال گذشته بود که در نهایت اجرایی نشد. تا آنجا که از صحبت‌های شریعتی برداشت می‌شود، یکی از تفاوت‌های طرحی که او از آن گفته، میزان سهمیه اختصاصی به افراد خانواده‌های ایرانی است. سال گذشته اختصاص ۳۰ لیتر بنزین به افراد (هر روز یک لیتر) مطرح بود و حالا سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس از سهمیه‌ای ۲۰ لیتری برای هر فرد ایرانی می‌گوید. هرچند او تاکید کرده ۲۰ لیتر در ماه رقم نهایی نیست اما تاکید دارد این رقم دور از محاسبات انجام شده نیست.