معدن زیر سایه سیاست و نفت

به گزارش می متالز، روزنامه اعتماد در سالنامه نوروزی به گفت و گو با «مهدی کرباسیان» معاون وزیر صنعت معدن و تجارت پرداخته است. کرباسیان بارها در طول گفت و گویش با اعتماد از سایه سنگین نفت بر معدن صحبت کرد تا نشان دهد تا زمانی که اقتصاد نفت ، درآمد کشور را تامین می کند معدن مجالی برای ارزاندام نخواهد داشت.
در ادامه پرسش و پاسخ ها می آید؛

**یکی از سوالات بخش معدنی کشور این است که چرا با وجود برنامه ریزی های کلان در کشور اما بخش معدن نتوانسته است در طی سالهای گذشته به جایگاه واقعی اش در اقتصاد ایران برسد ؟ این درحالی است که ایران دارای ذخائر قابل توجهی معدنی است و به نظر می رسید با توجه به تفکر حاکم برای جلوگیری از خام فروشی تا کنون گام های موثر تری برای تغییر جایگاه معدن در کشور انجام شود؛ شما بفرمایید بعد از چهار سال حضورتان در بخش معدنی کشور دلیل عدم توجه به بخش معدن و سهم نداشتن بخش معدنی در اقتصاد کشور چیست ؟

‎*مهم ترین دلیلی که موجب شده تا معدن سهمی از اقتصاد نداشته باشد قرار گرفتن این بخش زیر سایه نفت است. از سال 1331 تا کنون هر روز نقش نفت بر اقتصاد پر رنگ تر شده است. از همان سال هر میزان که درآمد نفتی کشور افزایش یافت میزان وابستگی کشور به درآمدهای نفتی نیز بیشتر شد به گونه ای که بیش از 50 درصد تا حتی 70 درصد اقتصاد کشور بر پایه درآمدهای نفتی برنامه ریزی می شود. این امر در حال حاضر نیز وجود دارد و با وجود کاهش قیمت نفت، افزایش درآمدهای مالیاتی و .... حتی رسیدن درآمدهای صادرات غیر نفتی به بیش از 50 میلیارد دلار اما همچنان سهم نفت در برنامه ریزی های اقتصادی بیش از هر بخش دیگری است.
‎این سهم گیری نفت در اقتصاد ایران که به همان سال های 1331 -1332 باز می گردد موجب شده تا همین الان هیچ گاه شاهد سهم گیری سایر بخش های اقتصادی از جمله بخش صنعتی یا کشاورزی و .. نباشیم. این روال حتی مورد انتقاد است و بارها عنوان شده است که باید با مشخص شدن جایگاه تولید صنعتی، تولید کشاورزی و افزایش درآمدهای صادراتی سهم نفت را کاهش داد اما این روال هیچ گاه به خاطر تداوم سایه نفت از بین نرفته است.
‎از سوی دیگر، دلیلی که می توان برای سهم نداشتن معدن در اقتصاد از آن یاد کرد نیاز این بخش معدن و صنایع معدنی به ورود سرمایه های بخش خصوصی است. در این سالها بخش خصوصی هم آنطور که باید و شاید به بخش معدن روی نیاورد که این هم دلیل خاص خود را دارد.

** منظورتان سرمایه گذاری سنگین بخش معدن است؟

‎*بله دقیقا ، بخش معدن و صنایع معدنی سرمایه گذاری سنگینی می خواهد که اصلا زودبازده نیست. بخش معدنی علاوه بر نیاز سنگینش به سرمایه گذاری ریسک بالایی را هم متوجه سرمایه گذار خود می کند. چرا که زمانی که معدنی به بخش خصوصی واگذار شده و وارد بخش اکتشاف می شود این ریسک وجود دارد که مثلا تا 70 درصد معدن شما اقتصادی نباشد و به رگه خوبی از ذخائر معدنی نرسد. 
‎در همین حال این امکان وجود دارد که به خاطر پراکنده بودن ذخائر معدنی و یا برداشت از معدن زمان بازگشت سرمایه وسود دهی سرمایه گذاری معدنی هم با تاخیر باشد و سرمایه گذار کمتری را به سمت این بخش جذب کند. این در حالی است که در بخش مالی و سایر بخش های دیگر که بهتر است نام آنها را ذکر نکنیم بازگشت سرمایه سریع است و در نهایت سرمایه گذار بخش خصوصی بیش از این که بخواهد در بخش معدنی وارد شود به بخش های می رود که بازگشت سرمایه و سود سرمایه خوبی دارند.
‎در همین حال نکته سومی هم برای عدم تمایل به سرمایه گذاری در این بخش وجود دارد و که حائز اهمیت است. قرار گیری معادن کشور در نقاط محروم کشور است که اکثر زیر ساخت های لازم را ندارند.

** منظورتان جاده دسترسی است؟

* ‎فقط جاده نیست موضوع ریل برای جابه جایی مواد معدنی هست و .... البته برخی معادن ما حتی جاده دسترسی هم ندارند چه برسد به این که خطوط راه آهن به آنجا برسد. در کنار این موضوع مشکلات منابع طبیعی و محیط زیستی، سلایق مدیران ملی و استانی و .... هم باعث می شود تا جذابیت های بخش معدنی و صنایع معدنی پیش روی سرمایه گذار کم رنگ شود و بعضا از بین برود. این عوامل حتی موجب پشیمانی سرمایه گذار از سرمایه گذاری هم شده است.

** یعنی می گویید کارنامه بخش معدنی کشور با این نارسایی ها موفق نبوده است؟

*‎اتفاقا باید بگویم حداقل در چهار سال گذشته که در سازمان ایمیدرو هستم مجموع عملکرد و کارنامه بخش معدن و صنایع معدنی دولت در مقایسه با سایر بخش های کشور کارنامه قابل قبول تری بوده است. نمی گویم بهترین بوده ایم که قطعا نواقص و کاستی هایی داشته ایم اما توانستیم در طی این مدت گام های خوبی را برای بخش معدن و صنایع معدنی برداریم که آمارهای عملکردیمان گواه این ادعاست.
‎برای مثال افتتاح پروژه های نیمه تمامی که در سالهای گذشته به دلایل مختلف از جمله نبود منابع مالی و کمبود نقدینگی درگیر خاک خوری شده بودند، از جمله موفقیت هایی است که نمی توان از کنار آن به راحتی گذشت که موجب شده تا زنجیره تولید کامل شده و جلوگیری از خام فروشی سریعتر شود. برای مثال صادرات فولاد از یک میلیون تن به 8 میلیون تن رسیده است که قابل توجه است. یا برخی صنایع معدنی که تا کنون جایگاهی در لیست صادراتی کشور نداشتند و حتی تا دو سال گذشته وارد کننده بودیم در حال حاضر صادرکننده هستیم. صنایع معدنی همچون آهن اسفنجی و کنسانتره.
‎همچنین در حوزه مس صادرات را به میزان قابل توجهی افزایش دادیم. این صادرات در کنار توجه بیشتر بخش اکتشاف روی داد که نمی توان از کنار آن نیز به سادگی گذشت در این مدت اکتشاف دو هزار و 500 پهنه معدنی جدید را در دستور کار قرار دادیم که با توجه به زمان بر بودن فعالیت های اکتشافی در حال حاضر 400 محدوده معدنی امیدبخش داریم که پیش بینی می کنیم در سال 97 با تکمیل شدن فعالیت های اکتشافی انجام شده به حجم ذخائر کشور افزوده شود.
‎در سال 96 هم در بخش اکتشاف به موفقیت های قابل توجهی دست یافتیم برای مثال 500 میلیون تن سنگ آهن جدید و 540 میلیون تن زغال سنگ جدید و البته 42 میلیون تن هم طلای جدید کشف شد که در مجموع به کل ذخائر معدنی کشور 50 میلیارد دلار اضافه شد. اما باز هم تاکید می کنم که برای تداوم این روال و البته تحول بخشی در بخش معدن و صنایع معدنی باید سرمایه گذاری وسیع و سریعی نیازمند هستیم .

**برای بهبود این روال در سال 97 درخواست های بودجه ای هم داشتید؟

‎برای بودجه 97 پیشنهاداتی را توسط وزیر به سازمان مدیریت و برنامه ریزی، دولت و مجلس ارائه کردیم و پیگیری های زیادی هم انجام دادیم حتی کمیسیون های تخصصی نیز به پیشنهادات ارائه شده آری گفتند اما در نهایت در صحن مجلس این پیشنهادات رای نیاورد.

‎**چه پیشنهاداتی بودند؟

‎یکی بخش افزایش سرمایه صندوق بیمه معدن بود که پیشنهاد دادیم این سرمایه از رقم 100 میلیارد تومان فعلی به چند برابر افزایش یابد و حداقل به 500 تا 600 میلیون تومان برسد که این افزایش می توانست منجر به تحول زیادی در فعالیت های معدنی کشور شود. 

‎**این پیشنهاد را در سال 95 هم ارائه کرده بودید؟

*‎بله متاسفانه در آن زمان هم با همه پیگیری ها این امر انجام نشد و موافقت های لازم اخذ نشد.

** در آن زمان در خصوص طلب هایتان از دولت نیز پیشنهاداتی داشتید؟

* ‎بله امسال نیز در راستای همان پیشنهادات، اعلام کردیم که با توجه به طلب 5 هزار میلیارد تومانی که در راستای فروش اموال ایمیدرو توسط دولت در خزانه است، دولت ضمانت نامه برای استفاده از سرمایه های خارجی و داخلی در پروژه های معدنی را صادر کند.
البته در این بدهی اموال رد دیون شده را در نظر نگرفتیم. با این حال این پیشنهاد از سوی مجلس تصویب نشد.

**یعنی مجلس هیچ بند حمایتی از بخش معدن ندارد؟

*البته یک بندی تصویب شد که امیدواریم از آن به خوبی استفاده شود و طبق آن سازمان های توسعه ای همچون ایمیدرو و پتروشیمی ها می توانند در صورت مشارکت تا سقف ٤٩درصد با بخش خصوصی از صند وق توسعه ملی وام بگیرند.
این بند پیش از این نیز مطرح شده بود اما تصویب نشد و حالا امیدواریم با ابلاغ آن شاهد رونق بیشتر در بخش معدنی کشور باشیم.

**باز به سوال اول باز می گردم، اگر قصد دفاع از عملکرد نداشته باشیم صحبت های شما نشان می دهد که توجه به بخش معدنی کشور وجود ندارد، معدن حتی سهم اش در GDP را نیز به دست نیاورده است؟

* در حال حاضر GDP بخش معدن در ایران بین ٥ تا ٦ درصد است که عدد مناسبی نیست و کشورهایی نظیر ایران باید بخش معدن تا ١٦درصد در GDP سهم داشته باشند که البته این سهم تنها به بخش معدنی باز نمی گردد و صنایع معدنی را نیز شامل می شود. 

**چرا این سهم تا کنون محقق نشده است؟

*همانطور که گفتم مهمترین دلیل همان سایه نفت و سیاست بر اقتصاد در عدم سهم گیری بخش معدنی در اقتصاد موثر بوده است.

**در سالهای گذشته و حتی در روزهایی که بخاطر تحریم ها قیمت نفت کاهش یافت و حتی اجازه فروش نفت نداشتیم هم باز بخش معدنی نتوانست سهمی از اقتصاد داشته باشد؛ با شرایط فعلی و احتمالات موجود حتی اگر زمانی که کاهش قیمت نفت تولید را غیر اقتصادی کند فکر می کنید بازهم معدن مغفول بماند؟

*در شرایط فعلی سوال جدی که به اقتصاد وارد است همین وابستگی به درآمدهای نفتی است. با توجه به این که میزان منابع نفتی کشور محدود است و از همین درآمدهای نفتی نیز باید برای سرمایه گذاری هزینه شود در صورتی که دولت همه منابع درآمد نفتی اش را باید برای تامین هزینه های جاری و زیرساختی صرف کند. در نتیجه پولی برای سرمایه گذاری در بخش هایی همچون معدن و صنایع معدنی باقی نمی ماند.
در همین حال سیستم بانکی نیز قوی و پویا نیست تا بتواند سرمایه لازم برای بخش معدنی و صنایع معدنی را تامین کند.
در دنیا بانکها وابسته به منابع داخلی نیستند و به منابع بین المللی وصل هستند اما هنوز بانکها و بیمه های ما بعد از تحریم به منابع خارجی وصل نیستند، حتی در زمان تحریم ها با خروج بانکها و بیمه های خارجی منابع مان محدودتر هم شد باید بپذیریم که کشور نیازمند سرمایه گذاری خارجی است و هیچ راهی برای سرعت بخشیدن به اجرای پروژه های معدنی جز استفاده از سرمایه های خارجی و داخلی نداریم.
در داخل منابع لازم برای سرمایه گذاری در بخش معدنی و صنایع معدنی کافی نیست. برای مثال برای رسیدن به اهداف برنامه ششم در صنایع معدنی به ٥٠ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز داریم که این رقم برای کل طرح های توسعه ای کشور بیش از چند صد میلیارد دلار می رسد به این جهت اگر نتوانیم سیاست خارجی و سیاست تعاملی مان با کشورهای که منابع مالی دارند را اصلاح کنیم سرمایه گذاری برای کشور انجام نمی شود و با سرمایه های محدود هم در بخش معدن و صنایع معدنی که ارزبری و سرمایه زیادی نیاز دارند نمی توان تحول جدی انجام داد.
هر چند که با همین شرایط توانسته ایم کارخانه های را افتتاح و معادن را به بهره برداری برسانیم اما با هدفمان فاصله زیادی داریم. 
در حال حاضر باید به ایجاد و تکمیل زیر ساخت های لازم دیگر هم توجه شود تا زنجیره فعالیت های اقتصادی کامل شود برای مثال مشکل ما در زنجیره فولاد آماده نبودن زیرساختهای ریل است. ما سرمایه گذاری زیادی برای کارخانه های فولاد انجام داده ایم اما تا بخش حمل و نقلی کامل نشود امکان جابه جایی بار نیست و جابه جایی با جاده هم قیمت تمام شده را افزایش می دهد و محصول نهایی را غیر قابل رقابت با کل دنیا می کند.
در نتیجه اگر چه مشکلات بخش معدن و صنایع معدنی همانند همه بخش های کشور است اما بازهم با همین شرایط به طور نسبی نه مطلق در چهار سال گذشته در حوزه ایمیدرو و واحدهای بزرگ در حوزه فولا مس طلا و ... خوشبختانه اتفاق های خوبی افتاده است.
به گونه ای که رسیدن به صادرات ٨میلیون تن فولاد ، رشد ٨٩ درصدی کنسانتره و افزایش تولید ١٢٠درصدی گندله ، افزایش ٤٧ درصدی تولید فولاد، رشد تولید ٣٦ درصدی در مس نشان دهنده این است که تحولات ایجاد شده ولی از هدف عالی که در اقتصاد مقاومتی مدنظر است و قرار است طبق نقشه راه 1404 قدرت برتر اقتصاد باشیم فاصله داریم .

**یعنی به اهداف ١٤٠٤نمی رسیم؟

* نمی شود گفت نمی رسیم فعالیت های خوبی برای اهداف ١٤٠٤ انجام شده و تلاش می کنیم تا طبق برنامه ریزی ها به همه برنامه ها برسیم.

**سالهای گذشته بعد ازبرجام امیدوارانه تر در مورد سرمایه گذاری صحبت می کردید اما حالا کمی متفاوت تر شده اید و کمی نا امید هستید؟

*این یک واقعیت است که پس از برجام موفقیت های خوبی در بخش معدن و فعالیت های معدنی روی داد و آن هم ارتباط با شرکتها و کشورهای خارجی مطرح در بخش معدن و صنایع معدنی بود، در این مدت توانستیم تکنولوژی های جدید را وارد کشور کنیم در این مدت توانستیم یکی از بهترین شرکت های مشاور بین المللی در حوزه تیتانیوم را که نمی توانستیم تا کنون بخاطر تحریم ها از مشاوره آنها استفاده کنیم با آنها قرارداد بستیم. همچنین توانستیم با طی قراردادی با پیمانکار ایرانی -استرالیایی -اروپایی طرحی که 25 سال بود خوابیده بود و فعالیت نداشت را فعال کنیم. در حوزه های دیگر هم این دست اتفاق ها افتاده است. در حوزه مس با انعقاد قرارداد بین المللی توانستیم در حوزه صادرات فعال شویم.
همچنین در بخش اکتشاف نیز بهترین شرکتهای بین المللی را به کشور آوردیم و از تجارب آنها استفاده کردیم . در حوزه سرمایه گذاری هم استقبال خوبی شده و در سال نخست پسابرجامی هر هفته ملاقات های زیادی با سرمایه گذاران بخش خصوصی داخلی و حارجی داشتیم اما حالا باید بپذیریم که توطئه های این روزها و فشارهای بین المللی علیه ایران موجب شده تا شرکتهای بزرگ که بعضا یا سهامشان در بورس امریکاست و یا در آمریکا شرکت دارند نگران حضور در ایران هستند. مخصوصا محدودیت هایی که بعد از قوانینی که محدودیت های را برای سفر به ایران گذاشت موجب شد تا مدیران ارشد کمتر به ایران سفر کنند. به این جهت امیدواریم که با تلاش های وزارت خارجه و افزایش تعاملات خارجی و حمایت دولت مجددا شاهد حضور سرمایه گذاران خارجی باشیم.

** با همین رویکرد به سمت تدوین قراردادهای جدید معدنی توسط تیم تدوین کننده قراردادهای نفتی رفتید تا جذابیت های قراردادهای معدنی را افزایش دهید؟

* خیر، در حوزه معدن برای جذاب شدن قراردادها محدودیتی وجود ندارد و در عین حال قراردادهای معدنی همچون سایر قراردادهای اقتصادی نیستند که چارچوب خاصی داشته باشند. ما سعی می کنیم طبق توافق دو طرف بهترین قرارداد را منعقد کنیم. برای مثال در رابطه آلومینیوم جاجرم برای بیلت قراردادی با روشIPCF منعقد کردیم و برای تامین مالی هم یک شرکت خارجی اعلام آمادگی کرد و در حال انعقاد قرارداد هستیم تا بعد از این خط تولید شمش تا بیلت آلومینیوم کامل خواهد شد.

** یعنی تمایلی هم برای تدوین قراردادهای جدید و چارچوب دار ندارید؟

*‎این یک واقعیت است که باید بپذیریم نیازمند کار وسیع تری هستیم. در حال حاضر در حال الگوبرداری از کشورهای خارجی مثل شیلی هستیم که در بخش جذب سرمایه گذاری در معادن بسیار موفق بودند در دنیا البته به جز چین بقیه کشورها حتی انگلیس و آلمان بر پایه سرمایه گذاری خارجی ‎طرح های خود را توسعه می دهند.
در حال حاضر با توجه به رتبه ایران در فساد اداری و تسهیل روابط کسب و کار شرایط سرمایه گذاری در ایران را دارای ریسک کرده است. از سویی باید بپذیریم که باید فساد را در کشور کم کنیم در حال حاضر که اسم برخی افراد بعنوان مفسد اقتصادی بر سر زبانها افتاده در صورتی که مقررات سخت و پیچیده خود عامل فساد هستند و اگر کسی بخواهد در کسب و کار موفق شود باید به پارتی وصل شود این ها فساد است، فساد این است که فشار بر مدیران وارد شود تا آشنایان را منصوب کنند. اینها فساد است برخی از این فسادها از فسادهای کشف شده بزرگتر هستند.

**برای جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی چه مشوق هایی را در نظر گرفتید؟

* در قراردادهای جدید و در نقشه راه پیش بینی شده ای که برای چهار سال توسط مدیریت برنامه ریز ی و با مشورت صاحبنظران در 85 بند تهیه شده است سعی کرده ایم راه کارهایی برای مشوق های برای سرمایه گذار بدهیم که ما از قانون فی پا برای جذب سرمایه گذار خارجی استفاده کردیم ولی به نظر می رسد باید جو سیاسی کشور و تعامل بیشتر با کشورهای دیگر فعال شود.

** پس همچنان معتقدید که معدن نیازی به تیپ خاص قراردادی نیست؟

*در بخش قراردادهای معدنی تیپ خاص قراردادی نداریم. در کشور، نفت و خانه معدن قراردادهایی را تدوین کردند در ایمیدرو هم کارگروهی برای تدوین قراردادهای جدید ایجاد شده است ولی چون علاقمند به جذب سرمایه گذاری خارجی هستیم مورد به مورد با طرف مقابل مذاکره می کنیم و در چارچوب قانون به توافق می رسیم.

**اصلا چرا به سراغ تدوین قرارداد های جدید رفتید؟

*در مطالعه ای که از کشورهای موفق داشتیم متوجه شدیم یکی از موفقیت های این کشورها در جذب سرمایه گذار خارجی مشوق هایی بود که برای جذب سرمایه گذار اعمال می شد برای مثال برخی کشورها برای سرمایه گذار خارجی حقوق دولتی را برای مدت 10 سال ثابت نگه می دارند، یا شرایط صادرات را تعیین می کنند. به همین جهت شروع به مطالعه کردیم تا مشکلات ما در تدوین قراردادها را لیست کنیم تا الگوی واحدی برای انعقاد قراردادهای بهتر تدوین کنیم. البته چون ماده معدنی وشرایط معدنی متفاوت است نمی توان برای همه قراردادهای معدنی یک الگوی خاص را در نظر گرفت.
‎شخصا اعتقاد دارم که وقتی می خواهیم مردم را برای ورود به بخش معدن ترغیب کنیم بایستی اجازه دهیم به مردم حرکت کنند و بروند ما خودمان به عنوان سازمان توسعه ای معتقدیم هر گونه عوارض و حتی حقوق دولتی باید برای مدتی کاهش یابد تا در حوزه معدن جذابیت ایجاد شود تا سرمایه گذار به این بخش وارد شود.
سرمایه گذار می تواند وارد همه بخش ها شود ولی با توجه به ریسک پذیری بخش معدن و سودآوری با تاخیر آن؛ باید برای جذب سرمایه گذار جذاب کنیم. چرا که جذب سرمایه گذار دارای ارزش افزوده بالایی دارد.
در اقتصاد معدن محدودیت ایجاد کردن در این حوزه پولهای معدن و سرمایه گذاری را به بخش های دیگر می برد و موجب می شود که محدودیت هایی را که پیشتر اعلام شد باعث مهجور شدن بخش معدن شود.
ما به عنوان سازمان توسعه ای که حامی بخش معدن هستیم معتقدیم بستن عوارض و محدودیت ایجاد کردن باعث می شود همین رونقی که کم کم ایجاد شده نیز از بین برود.

**چه اولویت های برای سال ٩٧ در نظر گرفته اید؟

*در نظر داریم تا در حوزه اکتشاف محدوده های امیدبخش را به مرحله ای برسانیم که به بخش خصوصی واگذار کرده و به بهره برداری برسانیم. بتوانیم تمام طرح های نیمه تمام مثل هفت طرح فرلادی را تمام کنیم.
همچنین دو طرح آهن اسفنجی را در سال آینده به بهره برداری خواهیم رساند. سعی داریم برای طرح های نیمه تمام بخش مس با جذب مشارکت به نتیجه برسانیم.
خط آب بندرعباس به گل گهر، مس سرچشمه و چادرملو را حمایت خواهیم کرد تا سریعتر فعال شوند. در کنار اینها در بخش آموزش، نوسازی ماشین های معدنی، ایمنی هم فعالیت های خوبی را در نظر گرفته ایم.

**یکی از معضلات بخش های اقتصادی پروژه های فرمایشی است که موجب شده تا بخشی از منابع اعتباری به سمت آنها پیش برود و روال فعالیت سایر پروژه ها را کند، کند؛ در بخش معدن چند پروژه فرمایشی دارید؟

*پروژه فرمایشی نداریم.