شفافیت، مهره گمشده زنجیره فولاد

به گزارش می متالز، با وجود پیشرفت‌های قابل‌ملاحظه در تولید و عرضه فولاد، بازار داخلی این فلز همواره در التهاب است و متاسفانه اغلب مصرف‌کنندگان از شرایط خرید و قیمت معاملات ناراضی هستند. مرجع سیاست‌گذاری در حوزه فولاد یعنی وزارت صنعت، معدن و تجارت و ستاد تنظیم بازار نیز با وجود مصوبات متعدد نتوانسته‌اند موفقیتی در مدیریت بازار زنجیره فولاد داشته باشند و با توجه به شواهد موجود، این رویکرد در برخی موارد به آشفتگی این بازار دامن زده است. مصطفی طاهری، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در تشریح نظارت بر تخلفات حوزه فولاد، می‌گوید: منظور از زنجیره فولاد استخراج سنگ آهن، کنسانتره و گندله، فولادسازی، تولید شمش فولاد و در نهایت نورد فولاد است که منجر به تولید محصولات گوناگونی مانند میلگرد، تیرآهن و ورق‌های فولادی می‌شود.

سیاست‌گذاری در کل زنجیره

نماینده مردم زنجان و طارم در مجلس شورای اسلامی افزود: هرگونه سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری درباره فولاد باید شامل کل زنجیره باشد تا از اتخاذ سیاست‌های متناقض در کل زنجیره اجتناب شود. یکی از معضلات زنجیره فولاد در سال‌های گذشته این بوده که به‌دلیل اخذ تصمیمات مقطعی، ارزش‌افزوده موجود در زنجیره به بخشی از زنجیره (مثلا فولادسازی) سرازیر و موجب‌شده شرکت‌های فعال در بخش معدن، کنسانتره و گندله از سرمایه‌گذاری در این بخش به سمت سرمایه‌گذاری در بخش فولادسازی هدایت شوند که این امر موجب ایجاد کمبود در بخش‌هایی از زنجیره فولاد و برهم خوردن تعادل زنجیره شده است.

تولید و صادرات فولاد

طاهری اضافه کرد: در 4 ماه نخست سال 1399 تولید مقاطع طویل با 11درصد رشد و تولید مقاطع تخت فولادی با یک درصد کاهش همراه بوده و در مجموع کل محصولات فولادی 5 درصد رشد داشته‌اند. این نماینده مردم در مجلس یازدهم ادامه داد: مصرف داخلی فولاد بسیار کمتر از تولید کشور بوده و در مقاطع طویل (میلگرد و تیرآهن) حدود 76 درصد تولید و در مقاطع تخت فولادی (انواع ورق‌های فولادی) حدود 80 درصد تولید در داخل مصرف و مابقی به خارج از کشور صادر شده است. در مجموع 17 درصد کل محصولات فولادی و 25 درصد محصولات میانی (شمش و اسلب) صادر شده است. عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس با بیان اینکه در 4 ماه نخست سال 1399 نیز صادرات انواع مقاطع فولادی کاهش قابل‌ملاحظه‌ای داشته، تصریح کرد: صادرات انواع محصولات فولادی در این مدت افزون بر 49 درصد کاهش داشته و از 1129 هزارتن به 571 هزار تن رسیده است. صادرات محصولات میانی نیز با 23 درصد کاهش مواجه شده است. این نماینده مردم در مجلس یازدهم با اشاره به اینکه بخش عمده صادرات محصولات فولادی به محصولات فولاد میانی اختصاص دارد که در مقایسه با محصولات نهایی از ارزش‌افزوده پایینی برخوردار هستند، ادامه داد: هر چند نباید این نکته را از نظر دور داشت که صادرات محصولات نهایی در اغلب بازارهای هدف دشوار بوده و مشمول تعرفه‌های ورودی سنگین می‌شود.

استراتژی‌های اشتباه

طاهری سیاست‌گذاری غلط در توزیع محصولات فولادی را یکی از مشکلات بارز زنجیره فولاد دانست و تصریح کرد: از زمان راه‌اندازی بورس کالای ایران، مقرر شد کشف قیمت عادلانه محصولات فولادی در بورس کالا انجام شود. به همین دلیل، مراجع تصمیم‌گیر در مقاطع مختلف از طریق وزارت صنایع (سابق)، ستاد تنظیم بازار و... تلاش کرده‌اند محصولات فولادی در بورس کالا عرضه شده و خریداران بتوانند با قیمت‌های منصفانه نسبت به خرید محصولات مورد نیاز خود اقدام کنند. عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفت: آنچه در حال حاضر اتفاق افتاده، این است که برخی شرکت‌های تولیدکننده بخشی از محصول خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند و مابقی محصول را خارج از بورس و بدون هیچ‌گونه شفافیتی به فروش می‌رسانند. طاهری ادامه داد: در بسیاری از موارد این گمان وجود دارد که با عرضه حداقلی محصولات و استفاده از روش‌های خاصی، برای یک محصول قیمت نسبتا بالایی در بورس کشف می‌شود و باقیمانده محصول خارج از بورس به همان قیمت بورس به فروش می‌رسد در حالی‌که اگر کل محصول در بورس عرضه می‌شد کل خریداران می‌توانستند با قیمت‌های به‌نسبت پایین‌تری کالای مورد نیاز خود را خریداری کنند.

عرضه در بورس و بازار آزاد

وی افزود: از بررسی عرضه‌های شمش در بورس کالا این‌گونه برداشت می‌شود که حدود یک‌سوم معاملات محصولات فولادی در خوشبینانه‌ترین حالت در بورس کالا انجام می‌شود و مابقی محصولات در خارج از بورس به فروش می‌رسد. یکی از معضلات بزرگ بازار فولاد همین دودستگی در فروش محصولات است که باعث ایجاد التهاب در بازار می‌شود. عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس افزود: بخش عمده بازار 3 گروه محصول یادشده به همراه سایر محصولات غیربورسی مانند لوله و پروفیل فولادی، کلاف‌های صنعتی، ورق‌های رنگی، آهن اسفنجی، سنگ آهن و... فاقد بازار شفافی هستند و در نتیجه آمار و اطلاعات نحوه معاملات آنها در مراجع رسمی وجود ندارد و همین امر مدیریت بازار محصولات گوناگون در زنجیره فولاد را با چالش جدی روبه‌روکرده است.

عدم‌پیگیری اجرای مصوبات

این نماینده مردم در مجلس یازدهم با اشاره به راهکارهای رفع مشکلات حوزه فولاد، گفت: نگاهی به مصوبات ستاد تنظیم بازار به‌ویژه از ابتدای سال 97 تاکنون نشان می‌دهد در مقاطع مختلف تصمیمات بسیاری درباره بازار محصولات فولادی اخذ شده اما متاسفانه به‌دلایل نامشخصی بخش عمده این تصمیمات به دفعات تغییر کرده و همچنین پیگیری لازم برای اجرای آنها انجام‌نشده است. این عدم‌پیگیری اجرای تصمیمات باعث‌شده فعالان بازار فولاد به مصوبات ستاد تنظیم بازار و وزارت صنعت، معدن و تجارت توجهی نکرده و به التهابات بازار دامن بزنند.
وی سهمیه‌بندی اشتباه در سامانه‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت از جمله بهین‌یاب را یکی از تصمیمات اشتباه در تامین فولاد کشور توصیف کرد و ادامه داد: براساس شواهد موجود، در حال حاضر سهمیه شرکت‌ها براساس واقعیات شرکت‌ها تعیین نشده و به همین دلیل بسیاری از شرکت‌ها پس از اخذ سهمیه خود اقدام به فروش آن در بازار سیاه می‌کنند که این امر سودهای کلانی را برای عده‌ای در برداشته است. در مقابل، شرکت‌های تولیدکننده واقعی، مواد اولیه مورد نیاز خود را با قیمت‌های بسیار بالاتر از قیمت‌های رسمی، از بازار سیاه تهیه می‌کنند.

سخن آخر...

تقریبا با بخش عمده تخلفات انجام‌شده در بازار فولاد از جمله عدم‌عرضه محصول، گرانفروشی، واسطه‌گری در محصولات میانی مانند ورق فولادی و... برخورد قاطعی انجام‌نشده و همین موجب گسترده شدن تخلفات شده است. گفتنی است تعیین قیمت محصولات زنجیره فولاد براساس مولفه‌های داخلی یکی از راهکارهای حل مشکلات زنجیره فولاد است. وابستگی کامل قیمت‌های فولاد داخلی به قیمت‌های جهانی موجب می‌شود، قیمت‌های داخلی فولاد با نوسانات مقطعی ارز دچار نوسان‌شده و التهابات زیادی در بازار داخلی ایجاد شود.