راز جوانمرگی کسب‌وکارهای خانوادگی

به گزارش می متالز، در یک وبینار مشترک، ریشه خشکیدگی کسب و کارهای خانوادگی در ایران دستمایه بررسی دو کارشناس و پژوهشگر این حوزه قرار گرفت. در این وبینار، سه فایده بزرگ کسب و کارهای خانوادگی به ترتیب «رشد سریع در تولید و درآمد»، «تاب‌آوری بالا در شرایط بحرانی» و «سرمایه‌گذاری پیوسته از محل سود» عنوان شد. در عین حال آنچه در این نشست تلویحا به‌عنوان ریشه اصلی جوانمرگی کسب وکارهای خانوادگی در ایران مطرح شد، فقدان «مدل حل منازعه در این سبک از فعالیت اقتصادی» است که عمدتا ناشی از نبود قوانین شفاف و نیز فرهنگ خاص حاکم بر ارتباطات خانوادگی است که عمدتا در ایران و نیز خاورمیانه کمتر به آن توجه می‌شود ولی تجربه جهانی نشان می‌دهد در بخش‌های توسعه‌یافته جهان اعم از آمریکای شمالی و اروپا بین ۷۰ تا ۸۰درصد منازعات در کسب و کارهای خانوادگی از طرق حقوقی و فرهنگی پیش‌بینی و حل شده است. در شرایطی که چهار غول بزرگ صنعتی کره جنوبی یعنی ال‌جی، سامسونگ، هیوندای و SK با هدایت چهار خانواده مشهور بازارهای ملی، منطقه‌ای و جهانی را درنوردیده و کماکان پس از ۵۰ تا ۶۰ سال فعالیت به کار خود ادامه می‌دهند، بررسی سیر صنعتی شدن در اروپا، ژاپن و آمریکای شمالی از برادران پژو در فرانسه تا خانواده تویودا در ژاپن و خاندان فورد در آمریکا نیز موید وجود نکاتی درباره پایداری و تاب‌آوری کسب و کارهای خانوادگی و تاثیر آن بر توسعه صنعتی است. در همین رابطه اخیرا مدرسه کسب وکار اتاق بازرگانی تهران و دانشگاه صنعتی امیرکبیر با برگزاری وبیناری با حضور دو مدیر و فعال حوزه کسب وکارهای خانوادگی، ‌چالش‌ها و راهکارهای کسب وکارهای خانوادگی یا «Family businesses» را مورد بررسی قرار داد.

این نشست که از زبان دو سخنران بیان شده، به بررسی مدل‌های توسعه، مسائل و تعارضات و شیوه حل منازعه در کسب‌وکارهای خانوادگی پرداخته و مقایسه جالبی از روند حاکم بر این نوع از فعالیت‌های اقتصادی-صنعتی را در آمریکای شمالی، اروپا و خاورمیانه ارائه کرده است. چنان‌که پیداست، سیاست‌گذاری صنعتی در بسیاری از مدل‌ها و نظامات اقتصادی متاثر از کسب و کارهای خانوادگی بوده و اصلاحات اقتصادی در شرق آسیا عمدتا با نگاه به مسائل این بخش صورت گرفته و به نتیجه رسیده است.

در ابتدای این جلسه نکاتی درباره چرایی برگزاری این نشست بیان و دو پرسش مهم نیز مطرح شد: «مدرسه کسب وکار اتاق تهران و دانشگاه امیرکبیر با هدف کمک به رشد کسب وکارها در کشور در آذرماه سال گذشته تاسیس شد. ماموریت دو نهاد مذکور در این مدرسه این است که به‌عنوان اولین دانشگاه نسل چهارم ایران با مشارکت مدیران و صاحبان کسب وکارها در بخش‌های مختلف و همین‌طور نهاد‌های مرتبط و کلیه اثرگذاران بر توسعه اکوسیستم کسب وکاری کشور بتوانند موانع، چالش‌ها و فرصت‌های رشد کسب وکارها را شناسایی کنند و با کمک همدیگر راه‌هایی را برای پاسخگویی موثر به این چالش‌ها و فرصت‌ها باز کنند. ما برای این کار براساس یک نیازسنجی با شما فعالان و مدیران بخش‌های مختلف اقتصادی کشور کارمان را شروع کردیم و از دل این نیازسنجی‌ها برنامه‌های متعددی را در مدرسه تعریف کردیم. برای مثال مجموعه‌ای از دوره‌های آموزشی مختلف را در حوزه حقوق کسب وکارهای دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها، صادرات و موضوعات دیگر در دست راه‌اندازی داریم که همگی تمرکزشان روی تعامل و تقابل تجربه میان شما مدیران و صاحبان کسب وکارهای کشور است. همچنین در رابطه با چالش‌های امروز صنایع در کشور یکسری پروژه‌های مشاور پژوهشی را در دست اقدام داریم. یکی از مسائلی که در این نیازسنجی‌ها از جانب شما به کرات برای ما مطرح شد کسب وکارهای خانوادگی بودند و مسائلی که در این دست شرکت‌ها در اثر تلفیق خانوادگی و تصمیم‌های کاری ایجاد می‌شود. اولین وبینار به این موضوع اختصاص یافته است.»

این وبینار در پی پاسخ به چند پرسش بود و سوالاتی را نیز به بحث گذاشت. مریم سردشتی با ۱۵ سال سابقه فعالیت در کسب وکار خانوادگی در صنعت فناوری اطلاعات و تجهیزات پزشکی در کنار محمد‌هومن دهقان‌نیری که ۳۰ سال فعالیت در کسب وکار خانوادگی در صنعت ساختمان و تجهیزات پزشکی را تجربه کرده است در این وبینار به این سوالات پاسخ داده‌اند. این افراد دارای دکترای حرفه‌ای کسب وکار از سازمان مدیریت صنعتی ایران هستند. در ادامه ضمن بررسی این دو سوال «عوامل موثر بر تداوم کسب وکار خانوادگی چه هستند؟ چگونه تعارضات را در خانواده و کسب وکار خانوادگی خود مدیریت کنیم؟»، تحقیقات جهانی بررسی شده و تجارب این دو فعال در حوزه کسب وکارهای خانوادگی بررسی و به اشتراک گذاشته می‌شود:

در دنیا عموما به چه کسب وکارهایی، «کسب‌وکار خانوادگی» می‌گویند؟ Family businesses از چهار منظر تعریف می‌شوند. اولین تعریف برای کسب وکارهای خانوادگی در حوزه «مالکیت» می‌گنجد. طبق تعریف اگر مالکیت یک کسب وکار بر عهده بیش از دو نفر از اعضای یک خانواده باشد می‌توانیم به آن کسب وکار عنوان خانوادگی بدهیم. یکی دیگر از تعاریفی که درمورد کسب وکارهای خانوادگی شایع شده، این مورد است که می‌گویند اگر تصمیم‌گیری و مدیریت به عهده خانواده باشد به این کسب وکار خانوادگی می‌گویند. در این تعریف طبیعی است که میزان مالکیت، سهام و تعداد نفراتی که در راس تصمیم‌گیری و هیات مدیره هستند بسیار تاثیرگذار است. بعضی از تعاریف پا را فراتر گذاشته و می‌گویند نه اینکه مالکیت و مدیریت به عهده خانواده باشد، بلکه این خانواده باید هدفش این باشد که این کسب وکار را به نسل بعدی خود انتقال دهد. اگر در یک کسب وکار خانوادگی هستید اما هیچ برنامه‌ای برای انتقال کسب وکار به نسل بعدی ندارید، از نظر برخی از تعاریف شما صاحب کسب وکار خانوادگی نیستید. یک تعریف پیچیده دیگر هم وجود دارد که می‌گوید نه تنها به فکر نسل آینده باید باشید بلکه باید مدیریت توسط نسل آینده انجام شود.

اما واقعا کسب وکار خانوادگی چقدر اهمیت دارد که در مدیریت یک فیلد جدید برای آن باز شده است؟ واقعا این کسب وکارهای خانوادگی آن‌قدر مهم هستند که سرفصل جداگانه به آنها اختصاص داده شده است؟ باید اشاره کنیم که بله، واقعا آنها مهم هستند. کسب وکارهای خانوادگی در دنیا و اقتصاد کشورها نقش بسیار حیاتی و موثری دارد. به‌طور مثال درمورد تولید ناخالص داخلی باید گفت در آمریکا ۶۴ درصد از تولید ناخالص داخلی توسط کسب وکارهای خانوادگی انجام می‌شود. این رقم در اروپا ۵۲ درصد و در خاورمیانه ۸۰ درصد است. البته این ۸۰ درصد در خاورمیانه به دلیل این موضوع است که در کشورهای عربی نفت هم توسط کسب وکارهای خانوادگی مدیریت می‌شود. از طرف دیگر  ببینیم کسب وکارهای خانوادگی در حوزه اشتغال‌زایی چگونه هستند؟ ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در زمینه ایجاد فرصت‌های شغلی، ۷۸ درصد فرصت‌های شغلی که در آمریکا در اختیار افراد قرار می‌گیرد کسب وکارهای خانوادگی در اختیارشان می‌گذارد. در اروپا این رقم ۶۵ درصد و در خاورمیانه حدود ۸۰ درصد است. به همین دلیل سرفصل جدیدی در مدیریت کسب وکارها به کسب وکارهای خانوادگی اختصاص داده شده است.

کسب وکارهای خانوادگی با چالش‌های زیادی مواجه هستند، از جمله تعارضاتی که بین اعضای خانواده ایجاد می‌شود. این تعارضات اگر مدیریت شد می‌تواند سازنده باشد و در غیر این صورت می‌تواند مخرب باشد و باعث از بین رفتن کسب وکار شود. آمارها نشان می‌دهد تعارض در کسب و کارهای خانوادگی در آمریکا ۷۰ درصد است، در اروپا حدود ۶۹ درصد و در خاورمیانه نزدیک به ۵۰ درصد است. دلیل اینکه سطح تعارضات در خاورمیانه کمتر است به این بازمی‌گردد که سیستم مدیریتی که در کسب وکارهای خانوادگی در این منطقه وجود دارد سیستمی بسته بوده که چندان برای اعضای خانواده حق اظهارنظر و تصمیم‌گیری قائل نمی‌شود.یک بررسی دیگر هم نشان می دهد ۸۲ درصد از تعارضاتی که قرار است در کسب و کارهای خانوادگی در آمریکا به وجود‌آید پیش‌بینی شده، از قبل برای آن فکر کرده و حتی راه حل در نظر گرفته‌اند. در اروپا این عدد ۷۵ درصد است و در خاورمیانه تنها ۱۹ درصد. در خاورمیانه به دلیل فرهنگ شفاهی و مسائلی نظیر تعارف و فرهنگ شرم و حیا، سعی می‌کنیم از اول به این وضعیت فکر نکنیم. موضوعی که اساسا ممکن است تعارضی به وجود آورد. حال سوال اینجاست که آیا باید این فرهنگ در کسب وکار حاکم باشد یا نه؟ نبود راه و روش معین برای رسیدگی به تعارضات در کسب وکارهای خانوادگی باعث ایجاد مشکلاتی می‌شود.طبیعی است که این مورد در کسب وکارهای خانوادگی ایران هم اهمیت دارند و یکی از این موارد نقش این کسب وکارها در تولید ناخالص داخلی است و از طرفی هم اهمیت درآمدزایی که دارند. به محض اینکه صحبت از اقتصاد در کشور ایران می‌شود تقریبا متفق‌القول همه موافقند که ایران باید از اقتصاد وابسته به نفت خلاص شود. با توجه به تاثیری که کسب وکارهای خانوادگی در اقتصاد و توسعه صنعتی دارند، یکی از راه‌های سریع رهایی از وابستگی به نفت در اقتصاد ایران، پروبال دادن و رسیدگی به کسب وکارهای خانوادگی است. روندی که می‌تواند راه رهایی‌بخش تولید باشد.یکی از ویژگی‌های کسب وکارهای خانوادگی این است که خیلی سریع به درآمد و سودآوری می‌رسند و این سود را برعکس کسب‌وکارهای غیرخانوادگی مجددا سرمایه‌گذاری می‌کنند و رشد درآمد خیلی سریع اتفاق می‌افتد. به همین دلیل اگر تعداد کسب وکارهای خانوادگی در هر کشوری افزایش یابد می‌تواند تاثیر مستقیم و سریع خود را روی رشد و توسعه اقتصادی در کشورهای علاقه‌مند به این روند بر جای بگذارد.درمورد ایجاد موقعیت‌های شغلی بارها صحبت شده اما شغلی که کسب وکار خانوادگی ایجاد می‌کند با سایر کسب وکارها تفاوت دارد. زمانی که شغلی ایجاد می‌شود به محض بروز اولین توفان و رکود در اقتصاد و کسب وکار، تعدیل نیرو برای اعضای خانواده اجرا نمی‌شود و این به دلیل توافق جمعی برای دوام کسب‌وکار در عین کاهش سود است. بنابراین اشتغالی که از سوی کسب وکارهای خانوادگی به وجود می‌آید می‌تواند یک اشتغال پایدار باشد.