روایت کاغذی از کیفیت خودرو

به گزارش می متالز، طبق گزارشی که شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران منتشر کرده، سطح کیفی خودروهای داخلی در آبان هیچ تغییری نسبت به مهر نکرده است، درست مانند ماه‌های گذشته. با توجه به تکرار این اتفاق، این پرسش پیش آمده که آیا واقعا صنعت خودرو ایران به درجه‌ای از ‌ بلوغ رسیده که حتی با وجود تحریم و مشکلات مالی نیز کیفیت را حفظ کرده است؟ مرور وضعیت صنعت خودرو طی دو سال و نیمی که از تحریم آن گذشته، احتمالا پاسخ این پرسش را مشخص خواهد کرد.

تا پیش از تحریم خودروسازی ایران در تابستان ۹۷، شرکت‌های خودروساز چه در بخش وابسته به دولت و چه خصوصی‌ها، ارتباط مناسبی با خودروسازان و تامین‌کنندگان خارجی داشتند، ضمن آنکه با توجه به کنترل نسبی تورم و نرخ ارز، اوضاع نقدینگی‌شان نیز مناسب بود. با فرا رسیدن تحریم اما اوضاع کاملا  تغییر کرد و شرکای خارجی رفتند، منابع اصلی تامین قطعات در خارج، ارتباط با شرکت‌های ایرانی را قطع و مشکلات مالی نیز گریبان صنعت خودرو را گرفت. در این بین، بسته شدن راه تامین قطعات از منابع اصلی، یکی از اتفاقاتی است که نمی‌توان اثر آن را بر سطح کیفی خودروهای داخلی نادیده گرفت. در واقع افکار عمومی نمی‌پذیرد کیفیت خودروهای تولید داخل در دوران تحریم و با قطعات تامین شده از منابع فرعی، تفاوتی با سطح کیفی محصولات در دوران قبل از تحریم و با قطعات تامینی از منابع اصلی، نداشته باشد. بنابراین چالش تامین قطعات، یکی از دلایل مهمی است که در زمینه افت کیفی خودروهای داخلی طی دو‌سال و نیم گذشته به آن استناد می‌شود. در کنار این موضوع، مساله مهم دیگر تاثیر مشکلات مالی روی سطح کیفی خودروها است. در یک بستر عادی، خودروسازان نقشه کیفی قطعات موردنیاز خود را در اختیار شرکت‌های قطعه ساز می‌دهند و آنها نیز با کیفیت حداکثری (البته با توجه به قیمت) اقدام به تولید می‌کنند. این در حالی است که چنین بستری سال‌هاست اصلا در صنعت خودروی ایران وجود ندارد و دلیل کلی آن نرخ‌گذاری دستوری است و گاهی تحریم نیز به این مساله دامن می‌زد. طی این سال‌ها خودروسازان همواره در پرداخت مطالبات شرکت‌های قطعه‌ساز تاخیر داشته‌اند، ضمن آنکه به دلیل اعمال سیاست نرخ‌گذاری دستوری روی خودروهای داخلی (از سوی دولت)، قراردادهای قطعه‌سازان دیر به دیر‌ به‌روز شده است. در فضای نرخ‌گذاری دستوری، خودروسازان، قطعه‌سازان را برای تولید قطعات زیر قیمت واقعی، تحت فشار گذاشته‌اند که این موضوع به افت کیفی منجر شده است. در واقع قطعه سازان در واکنش به فریز بودن قیمت، چاره‌ای نداشته‌اند جز زدن از کیفیت قطعات. این موضوع همواره تاثیر مستقیمی روی کیفیت خودروها داشته و طبعا در دوران تحریم به دو دلیل تشدید شده است. نخست اینکه ارتباط قطعه سازان با تامین‌کنندگان اصلی خارجی به نوعی قطع شده و آنها مجبور شده‌اند سراغ منابع فرعی (با سطح کیفی کمتر) بروند. نکته دوم نیز اینجاست که مشکلات مالی صنعت خودرو در دوران تحریم بسیار بیش از گذشته شده و با توجه به تداوم نرخ‌گذاری دستوری، کیفیت قطعات در این مقطع دو و نیم ساله، رو به افت رفته است. در چنین شرایطی، افکار عمومی نمی‌تواند بپذیرد که سطح کیفی خودروهای داخلی تفاوتی با گذشته نکرده باشد. در همین حین، اما وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز وعده‌هایی برای ارتقای کیفی خودروهای داخلی داده که به نظر می‌رسد تحقق آنها با دو چالش اساسی روبه‌رو است. نخست اینکه صنعت خودرو کشور همچنان در تحریم قرار دارد، بنابراین مشکلات مربوط به تامین قطعات از منابع اصلی و همچنین قطع ارتباط با خارجی فعلا پابرجا خواهد بود. نکته دیگر نیز تداوم سیاست نرخ‌گذاری دستوری است که اگر فکری به حال رفع آن نشود، مانعی بزرگ بر سر راه بهبود کیفی خودروها خواهد بود.البته جدا از این مسائل، آمار و ارقام نشان می‌دهد میزان رضایتمندی مشتریان از خودروهای ایران حتی در دوران غیر تحریمی نیز بالا نیست و تفاوت زیادی با بازارهای خارجی دارد. بررسی برخی شاخص‌ها نشان می‌دهد میزان رضایتمندی مشتریان در بازار ایران فاصله معناداری با دیگر بازارها دارد. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها، متوسط تعداد ایرادات مشاهده شده توسط مشتریان در سه ماه اول مالکیت خودروهای صفرکیلومتر است. هرچه عدد این شاخص پایین‌تر باشد وضعیت کیفیت خودروها بهتر است و هر چه بالاتر باشد، نشان از ضعف کیفی دارد. این شاخص در نیمه نخست امسال ۵/ ۳ ایراد در هر خودرو بوده، حال آنکه در بازار آمریکا، کمتر از یک (۹/ ۰ درصد) گزارش شده است. بنابراین خودروهای ایرانی به‌طور متوسط حدودا چهار برابر خودروهای خارجی ایراد دارند.

آمار کیفی خودروها در آبان

طبق گزارشی که شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران منتشر کرده، ارزیابی خودروها در آبان، به همان سبک و سیاق ماه‌های قبل بوده و تفاوتی نکرده است. طبق گزارش منتشره ۳۰ خودروی داخلی در دومین ماه پاییز مورد ارزیابی کیفی قرار گرفته‌اند که هیچ‌کدام در مقایسه با آمار مهر، تغییری از حیث تعداد ستاره‌ها به خود ندیده‌اند. شرکت بازرسی طبق روال گذشته، خودروهای تحت ارزیابی را در چند دسته قیمتی مورد ارزیابی قرار داده، هرچند البته مشخص نیست محدوده قیمتی خودروها برای هر دسته چقدر در نظر گرفته شده است. از جمع ۳۰ خودروی مورد ارزیابی اما ۲۳ محصول که بیش از ۸۰ درصد کل را تشکیل می‌دهند، حائز سه ستاره کیفی شده‌اند. جدول کیفی خودروها در آبان اما چهار محصول چهار ستاره را نیز در خود جای داده که شامل پژو ۲۰۷، هایما اس ۷ اتومات، دناپلاس و یکی از خودروهای بخش‌خصوصی به نام بیسو می‌شوند. همچنین تنها دو خودروی دو ستاره در جمع محصولات تحت ارزیابی در دومین ماه پاییز، به چشم می‌آید که ام وی ام ایکس ۳۳ مونتاژی بخش خصوصی و پژو ۴۰۵ تولیدی سایت خراسان ایران خودرو نام دارند. در نهایت اما پژو ۲۰۰۸ همچنان تک محصول ۵ ستاره خودروسازی کشور به شمار می‌رود، خودرویی که زمان زیادی به رفتنش از ایران خودرو نمانده است.

۳۰ خودروی تحت ارزیابی کیفی در آبان اما در حالی در چهار دسته قیمتی جای گرفته‌اند که مشخص نیست ملاک، قیمت بازار آنها است یا نرخ کارخانه‌ای‌شان. در این بین، خلوت‌ترین دسته را دسته یک تشکیل می‌دهد و شلوغ‌ترین گروه نیز دسته قیمتی سه است. در دسته قیمتی یک، تنها یک خودرو به چشم می‌آید که تیگو۷ نام دارد. این محصول که قیمتی حول و حوش یک میلیارد تومان در کارخانه دارد، جزو تولیدی‌های بخش خصوصی به شمار می‌رود و در مدیران خودرو مونتاژ می‌شود. از دسته قیمتی یک که بگذریم، گروه قیمتی دو هفت محصول را در خود جای داده و به جز پژو ۲۰۰۸ مونتاژی ایران خودرو، سایر اعضای گروه را مونتاژی‌های چینی تشکیل می‌دهند. پژو ۲۰۰۸ تنها محصول پنج ستاره خودروسازی کشور به شمار می‌رود که در گزارش قبلی نیز همین تعداد ستاره را کسب کرد. ۲۰۰۸ محصول قرارداد مشترک ایران خودرو و پژو است که با وجود خروج خودروساز فرانسوی از ایران به‌دلیل تحریم، مونتاژ آن ادامه یافت. با این حال با توجه به اتمام ذخایر قطعات پژو ۲۰۰۸، این محصول تا چندی دیگر با ایران خودرویی‌ها وداع خواهد کرد. البته این امکان وجود دارد که با احیای توافق هسته‌ای و برجام، پژو به ایران برگردد و مونتاژ ۲۰۰۸ ادامه پیدا کند. اما هم‌گروه‌های ۲۰۰۸ را در حالی محصولات چینی تشکیل داده‌اند که در این بین، مونتاژ هایما اس ۷ اتومات نیز در ایران خودرو به‌دلیل تحریم‌ها پایان یافته است. ازآنجا که شرکت بازرسی، خودروهای در حال تولید را مورد ارزیابی قرار می‌دهد، مشخص نیست چرا نام هایما هم در لیست محصولات ارزیابی آبان قرار دارد. هرچه هست، این محصول توانسته در ارزیابی کیفی دومین ماه پاییز چهار ستاره خود را حفظ کند. پس از هایما اس ۷، رده‌های سوم تا هفتم دسته قیمتی دو را به ترتیب بیسو اف، جک اس ۵، جک اس ۳، بیسو G۰ و ام وی ام ایکس ۳۳ به خود اختصاص داده‌اند. این گروه در گزارش کیفی قبلی میزبان تیگو۵ و آریزو۵ که مخصولات بخش خصوصی به شمار می‌روند نیز بود، اما در ارزیابی آبان، نام این دو خودرو به چشم نمی‌آید.سراغ دسته قیمتی سه برویم، دسته‌ای که در آن، بیشتر محصولات سه خودروساز بزرگ و وابسته به دولت به چشم می‌آیند و همه آنها بین دو تا چهار ستاره کیفی را به‌دست آورده‌اند. پژو ۲۰۷ و دنا پلاس تنها چهار ستاره‌های این گروه به شمار می‌روند و پژو ۴۰۵ تولید خراسان نیز تک‌عضو دو ستاره گروه موردنظر است. هیچ کدام از این خودروها در مقایسه با گزارش کیفی مهرماه، تغییر خاصی در ستاره بندی نکرده‌اند. دیگر اعضای گروه قیمتی چهار را نیز خانواده پژو ۲۰۶ هاچ بک، پژو ۲۰۶ صندوقدار، دنای معمولی، رانا، پارس اتومات تولید سایت کرمانشاه ایران خودرو، پژو پارس تولید سایت فارس، پارس تولید سایت مازندران، سورن، پارس تولید ایران خودرو مرکزی، پژوپارس معمولی سایت کرمانشاه، پارس تولید سایت سمنان و سمند تولید سایت تبریز تشکیل می‌دهند.

در نهایت اما گروه قیمتی چهار نیز ۶ محصول را در خود جای داده است که همه به سایپا و پارس خودرو تعلق دارند. این خودروها که شامل کوئیک معمولی، کوئیک آر، تیبا ۲ پلاس، تیبا۲، تیبای معمولی و ساینا می‌شوند، همه سه ستاره کیفی به‌دست آورده‌اند، بنابراین در مقایسه با ارزیابی قبلی هیچ تغییری از حیث ستاره‌بندی نکرده‌اند.