متهم جدید آلودگی هوا

به گزارش می متالز، ابتدا جز تکذیب استفاده از سوخت مازوت در صنایع و نیروگاه‌ها، چیزی به‌گوش نمی‌رسید و مقصر اصلی تردد خودروهای فرسوده عنوان می‌شد، با این‌حال به‌تدریج پازل‌های دیگری از این مشکل که موجب مرگ شهروندان می‌شود، هویدا شد. همه چیز از سخنان تند اعضای شورای‌شهر تهران شروع شد که طی آن گفته شد به‌جای ساخت انبارهای جدید برای دپوی مازوت صادر نشده به علت تحریم‌ها علیه کشور، «از ریه‌های شهروندان به‌عنوان انبار مازوت استفاده می‌شود.»

پس از این نمایندگان استان مرکزی نیز تاکید کردند استفاده از این سوخت در نیروگاه به‌جای گاز طبیعی باعث آلودگی شهر اراک شده است و حتی مشکلاتی برای مردم اصفهان نیز ایجاد شده. جمعه هفته گذشته محسن طرزطلب، مدیرعامل شرکت برق حرارتی هم در اظهاراتی به افزایش مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها به دلیل ازدیاد مصرف بخش خانگی در فصل سرد اذعان‌کرد. مهدی اسماعیلی، رئیس روابط‌عمومی شرکت ملی پالایش و پخش در واکنش به انتقادات ابتدا پُر‌بودن مخازن مازوت را به‌عنوان دلیلی برای مصرف آن در نیروگاه‌ها و صنایع رد کرد اما گفت علت استفاده از سوخت مایع، کمبود گاز و جلوگیری از خاموشی است. دیروز سه‌شنبه نیز‌ معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست از تذکر به وزارت نفت و هیات‌دولت خبر داد. به گفته مسعود تجریشی، این تذکر به دلیل مازوت سوزی و ایجاد آلودگی توسط نیروگاه شازند اراک بوده است. با این حال، او همچنان استفاده گسترده از مازوت در نیروگاه‌های دیگر را رد کرد. تاکنون دو سناریوی محتمل برای تشدید آلودگی یعنی استفاده از مازوت در داخل به دلیل صادر‌نشدن آن و همینطور مصرف گسترده این سوخت به‌جای گاز در نیروگاه‌ها (به غیر از نیروگاه شازند) عمدتا تکذیب شده است. با توجه به اینکه دی‌اکسید‌گوگرد (SO۲) موجود در هوا که در روزهای گذشته در پایتخت افزایش پیدا کرده می‌تواند هم به دلیل سوزاندن مازوت و هم گازوئیل باشد و نهاد‌های نظارتی هم توانایی تفکیک این دو منشا آلودگی را ندارند، می‌توان این سناریو را در ذهن داشت که گازوئیل پرگوگرد متهم اصلی آلودگی هوا باشد. در تماسی که «دنیای‌اقتصاد» با سخنگوی شرکت پالایش و پخش داشت، فاطمه کاهی هم گفت بر اساس آخرین آمار میزان تحویل مازوت به نیروگاه‌های تهران صفر بوده است. نکته جالب اینکه کاهی عنوان کرد این نیروگاه‌ها عمدتا به دلیل سیکل ترکیبی بودن توانایی استفاده از مازوت را ندارند، اما گازوئیل می‌تواند به‌عنوان سوخت دوم در مواقعی که گاز کافی نباشد، استفاده شود.

بازگشت موقت به گذشته در فصل سرد

در فیلم‌های کلاسیک بسیار دیده‌ایم که کارگری که همه لباس‌ها و چهره‌اش به رنگ سیاه درآمده در یک قطار زغال‌سنگ را درون کوره‌ای می‌ریزد تا قطار به حرکت خود ادامه دهد؛ این تصویری از گذشته است، زمانی که هنوز نفت جایگزین این سوخت بسیار آلاینده نشده بود و اکنون گرچه هنوز زغال‌سنگ در برخی نقاط استفاده می‌شود اما مصرف آن در دنیایی که با سرعت به سمت انرژی‌های تجدید‌پذیر می‌رود، به نوعی تابو تبدیل شده است. در ایران نیز در بیش از یک دهه گذشته و با افزایش تولید گاز به‌خصوص در پارس‌جنوبی، برای کاهش آلایندگی نیروگاه‌ها و صنایع دیگر مانند کارخانه‌های تولید سیمان، گاز طبیعی جایگزین سوخت مایع مثل گازوئیل و مازوت شد. این روند آنقدر ادامه پیدا کرد که در حالتی که کمبود گاز وجود نداشته باشد، ۹۷ درصد سوخت این بخش از گاز طبیعی تامین می‌شود. با این حال، از آنجایی‌که در ایران بار گرمایش خانگی و تجاری بر دوش گاز است، مصرف این بخش در فصل سرد حتی به ۸۰‌درصد کل هم می‌رسد. وزارت نفت هر ساله عنوان می‌کند اولویتش تامین بخش خانگی است و اگر نتواند نیاز مردم را تامین کند، ناچار به قطع گاز صنایع و نیروگاه‌ها می‌شود تا آنها از سوخت‌مایع به‌عنوان سوخت دوم استفاده کنند. گاهی حتی این مساله به تعطیلی موقت صنایع نیز منجر شده است. به‌نظر می‌رسد زمستان فصلی برای شکستن تابویی است که با گازسوز کردن این بخش در سالیان گذشته ایجاد شده است.

مصرف گاز خانگی چقدر است؟

ایران صاحب دومین منابع بزرگ گازی جهان است و با میدان عظیم پارس‌جنوبی در یکی دو دهه گذشته توانسته تولیدش را به مرز یک میلیارد متر‌مکعب در روز برساند. با این حال، آنقدر مصرف داخلی بالا است که فقط ۸۰ میلیون متر مکعب این حجم از گاز صادر می‌شود. در بین بخش‌های داخلی مصرف‌کننده نیز می‌توان بخش خانگی و تجاری را دارای بیشترین نقش در این مورد دانست.‌در روزهای گذشته مدیر دیسپاچینگ شرکت ملی گاز ایران تاکید کرد مصرف گاز به مرز هشدار رسیده و ۸۰ درصد گاز کشور در بخش خانگی مصرف می‌شود. به گفته محمودرضا جولایی، از ابتدای دی‌ماه و با ورود موج سرما به کشور مصرف گاز کشور افزایش ۲۷درصدی داشته است. او ادامه داد: «مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری در روزهای اخیر به ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده که حدود ۸۰ درصد کل تولید گاز کشور است.» جولایی در اظهارنظری تامل‌برانگیز عنوان کرد: «این مساله سبب شده است ناچار شویم گازرسانی به صنایع را محدود‌سازیم تا اولویت‌ تامین گاز بخش‌خانگی را حفظ کنیم.» او همچنین با اشاره به برابری کاهش یک درجه‌ای دمای سیستم‌های گرمایش خانگی با تولید گاز یک فاز پارس‌جنوبی، از مردم درخواست کرد صرفه‌جویی بیشتری در این زمینه داشته باشند.

چرا گازوئیل متهم است؟

با وجود انتقادات شدید اعضای شورای‌شهر تهران مبنی بر مازوت‌سوزی نیروگاه‌های اطراف این شهر به دلیل اینکه کشور به خاطر تحریم نتوانسته این سوخت بسیار آلاینده را صادر کند، اقدام به استفاده در داخل برای جلوگیری از پر شدن مخازن کرده است؛ این موضوع مکررا تکذیب شده است. کمااینکه ایران می‌تواند به راحتی از راه زمینی مازوت را به عراق برای تولید برق صادر کند بدون اینکه تحریم جلودار این تجارت باشد. همسایه غربی ایران نیز به شدت به گاز و در صورت لزوم مازوت نیازمند است. در روزهای گذشته نیز اخباری منتشر شد که نشان می‌داد ایران صادرات گاز روزانه خود به عراق را ۹۰ درصد کاهش داده است؛ امری که به دلیل بدهی بیش از ۶ میلیارد دلاری این کشور به ایران اتفاق افتاده است. کاهش واردات گاز در عراق خطر خاموشی‌های بیشتر را در این کشور افزایش داده است. سناریوی کاهش صادرات و به این ترتیب افزایش مصرف داخلی مازوت را نمی‌شود پیگیری بیشتری کرد؛ چراکه فروش داخلی مازوت ممنوع است و صادرات آن در بورس انرژی انجام می‌شود اما همین آمار هم به نوعی محرمانه تلقی می‌شود.

از سوی دیگر محتمل ترین گزینه به واقعیت که تقریبا هر ساله یا اتفاق می‌افتد یا تا مرز آن پیش می‌رویم بیشتر شدن سهم بخش خانگی در گاز کشور طی فصل سرد است که منجر به کاهش گازرسانی به صنایع و نیروگاه‌ها می‌شود. در این شرایط احتمالا با اغماض بیشتری با این بخش برای سوزاندن سوخت مایع برخورد شود. با این حال، مسعود تجریشی با تایید مازوت سوزی در نیروگاه شازند اراک و اخطار به وزیر نفت در این مورد، تاکید کرد در دیگر نیروگاه‌ها به‌طور گسترده از سوخت مایع استفاده نمی‌شود، گرچه مصرف حداقلی آن همیشه بوده و چیزی عجیب نیست. علاوه بر این، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: «براساس آمار روزانه‌ای که در اختیار سازمان حفاظت محیط‌ زیست قرار می‌گیرد تاکنون از سوخت مازوت در صنایع و نیروگاه‌های مهم و بزرگ تهران استفاده گسترده‌ای نشده است البته ممکن است برخی صنایع یا واحدهای کوچک در اطراف تهران از مازوت به‌صورت محدود استفاده کنند. برای مثال هفته گذشته مشاهده شد که در دماوند یکی از صنایع حدود روزانه دو میلیون لیتر از مازوت استفاده می‌کرد اما صنایع و نیروگاه‌های مهمی که تاثیر زیادی بر کیفیت هوای تهران دارند، تاکنون از سوخت مازوت استفاده نکرده‌اند.» به گفته او، مخازن مازوت نیروگاه‌ها به‌طور دائم چک می‌شود و حتی این مخازن پلمب شده‌اند. نکته جالب اینکه تجریشی می‌گوید فک پلمب این مخازن برای استفاده به‌عنوان سوخت نیازمند اجازه دادستانی است؛ در غیر این صورت کاری غیرقانونی انجام داده‌اند و با آنها برخورد می‌شود.

اگر بپذیریم مازوت سوزی به شدت مورد نظارت سازمان حفاظت محیط زیست و دولت است، باید پرسید دیگر سوخت مایع جایگزین گاز یعنی گازوئیل چطور؟ فاطمه کاهی، سخنگوی شرکت پالایش و پخش نیز در مصاحبه با «دنیای اقتصاد»، تحویل مازوت به نیروگاه‌ها و صنایع را قویا تکذیب کرد و گفت: «طبق آخرین آمار می‌توانم بگویم تحویل مازوت به نیروگاه‌های تهران برابر صفر است.» وی در مورد تحویل مازوت به نیروگاه‌های دیگر شهرها که با مشکل آلودگی دست و پنجه نرم می‌کنند اظهار بی‌اطلاعی کرد. اما نکته مهم سخنان او این بود که نیروگاه‌های تهران به دلیل اینکه تبدیل به سوخت ترکیبی شده‌اند قابلیت مصرف مازوت را ندارند. با این حال، او گفت ممکن است این نیروگاه‌ها از نفت گاز یا همان گازوئیل به‌عنوان سوخت دوم بهره ببرند. حسین شهید‌زاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران یکشنبه هفته جاری به خبرگزاری تسنیم گفت: «از طریق آلودگی‌هایی که اندازه‌گیری می‌کنیم می‌توانیم تشخیص دهیم کدام آلاینده بالا رفته یا آن آلاینده از چه منابعی تولید شده است اما برای اینکه مشخص شود مازوت یا گازوئیل پُرگوگرد استفاده شده است، تفکیکی وجود ندارد.» او ادمه داد: «آنچه ایستگاه‌های ما در جنوب شهر تهران اندازه‌گیری کرده‌اند حاکی از این است که در برخی روزها میزان آلاینده SO۲ یا همان دی‌اکسید گوگرد خیلی افزایش می‌یابد و به‌طور کلی امسال نسبت به سال گذشته این آلاینده مقداری افزایش داشته است البته هنوز در حد پاک است و حتی برای گروه‌های حساس به محدوده ناسالم نرسیده است اما وجود این آلاینده به‌معنای این است که در جایی از سوختی استفاده می‌شود که گوگرد بالایی دارد و این می‌تواند ناشی از مازوت یا گازوئیل پرگوگرد باشد.»