تاریخ شفاهی فولاد/ تاملی بر تاریخ شکل گیری‌ و مدیریت در فولاد مبارکه اصفهان

به گزارش می متالز، درنهایت نیز سه قرارداد برای احداث سه مجموعه فولادسازی در اصفهان (با همکاری شرکتی انگلیسی)، بندرعباس (با همکاری شرکتی ایتالیایی) و اهواز (با همکاری شرکت چندملیتی آمریکایی) منعقد شد. البته تا زمان انقلاب سال ۵۷ تنها فولادسازی اهواز (فولاد خوزستان امروز) اندکی پیشرفت فیزیکی داشت و برخی تجهیزات این واحد به کشور وارد شد. پروژه فولاد بندرعباس تنها در مرحله آماده‌سازی زمین بود و پروژه اصفهان حتی به مرحله خاکبرداری نیز نرسیده بود.

با به ثمر رسیدن انقلاب، به دلیل اختلافی که شورای انقلاب با انگلیسی‌ها داشت، قرارداد احداث واحد فولادی در اصفهان لغو شد. در ادامه با توجه به تشخیص کارشناسان آن دوره، طرح فولاد بندرعباس که با همکاری ایتالیایی‌ها قرار بود اجرا شود به اصفهان منتقل شد. هرچند که امروز این تغییر جانمایی دیگر مورد تایید کارشناسان نیست.

در سال ۶۰ در اولین دوره کاری وزارت معادن و فلزات، با حکم وزیر وقت، آقای موسویانی، به‌عنوان مجری طرح فولاد مبارکه انتخاب شدم؛ ابتدا قرارداد منعقدشده با انگلیسی‌ها لغو شد، البته طرح در نظر گرفته‌شده برای احداث واحد فولادی در اصفهان بایگانی شد و در سال‌های بعد در خراسان با عنوان فولاد خراسان اجرایی شد.

در ادامه احداث فولاد مبارکه در اصفهان با همکاری شرکت ایتالیایی در پیش گرفته شده بود. طرح ابتدایی شامل دو قرارداد فولادسازی و نورد بود که در بخش نورد با شرکتی خارجی شریک بودیم. اما از آنجا که شورای انقلاب مشارکت با سرمایه‌گذار خارجی را منع کرده بود، قرارداد با طرف خارجی لغو شد. هر دو پروژه فولاد و نورد با یکدیگر ادغام شدند و به این ترتیب کار ما به‌عنوان مجری احداث فولاد مبارکه از گندله‌سازی تا خطوط تولید ورق گرم، سرد و قلع‌اندود آغاز شد. مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در زمان آغاز به کار احداث فولاد مبارکه بودند، از آنجا که برخی از قوانین کشور سدی در مسیر اجرای پروژه فولاد مبارکه بود، برخی مواد قانونی در مجلس به تصویب رسید تا امکان پیشبرد ساخت این پروژه به وجود آید. متاسفانه با گذشت حدود ۴۰ سال همچنان قوانین کشور در راستای توسعه صنعتی و جذب سرمایه‌گذاران به این بخش نیست. قوانین کشور تنها جنبه نظارتی دارند و بر توزیع پول براساس سیستم فقر و غنا استوار شده‌اند به‌جای آن‌که امکان توسعه کسب‌وکار را به وجود آورند.

فولادسازی به مثابه ابزار اعتلای فرهنگی

در سال ۶۰ و در حالی که همچنان کشور در حال و هوای انقلاب اسلامی بود، استارت احداث فولاد مبارکه زده شد. پروژه فولاد مبارکه متشکل از ۳۵ قرارداد بود که اجرای تمامی این قراردادها منجر به ایجاد ظرفیت تولید ۳/ ۲میلیون تن ورق فولادی در کشور می‌شد.

در دوران حال و هوای جنگ و انقلاب، اجرای این پروژه بسیار بحث‌برانگیز بود. به‌عنوان مجری این طرح و به‌منظور ایجاد آمادگی برای ایجاد ساختار فولاد مبارکه تحقیقی گسترده

در خصوص مزایای ایجاد صنعت فولاد در کشور انجام دادم. در نهایت به این نتیجه رسیدیم که صنعت فولاد ابزار اعتلای فرهنگی کشور است.

در دنیا صنعت فولاد دو نقش اساسی دارد، از سویی  فولاد صنعت مادر سایر صنایع شمرده می‌شود، چراکه توسعه بخش فولاد به توسعه صنعتی منجر می‌شود به‌گونه‌ای که در کنار فعالیت آن، سه هزار صنعت دیگر نیز مشغول به فعالیت می‌شوند، از سوی دیگر رشد صنعت فولاد رشد پایدار را به دنبال دارد.

صنعت فولاد می‌تواند الگوی زیست یک جامعه را تغییر دهد، کشورهای متعددی از پتانسیل این صنعت برای توسعه صنعتی خود بهره گرفته‌اند به‌گونه‌ای که حتی بدون برخورداری از مواد اولیه در داخل کشور خود موفق به ایجاد رشد پایدار صنعتی شدند. علاوه بر تمام موارد بیان‌شده، در مفاهیم مذهبی؛ از آهن به ‌عنوان ابزار ایجاد قسط (عدل) یاد شده است.

از ابتدای احداث فولاد مبارکه به تمام مزایای عنوان‌شده برای این صنعت در کشور توجه شد. به‌گونه‌ای که مدنظر داشتیم اجرایی شدن این صنعت در گام اول بتواند به صنعتی شدن کشور بینجامد، در گام دوم باعث ایجاد رشد پایدار در کشور شود و در گام سوم ابزار اقامه قسط (عدل) در کشور باشد.

وجود چنین جامع‌نگری در فولاد مبارکه باعث شد تا طرح تحول صنعت فولاد کشور تحت تاثیر فولاد مبارکه توسط صد استاد و بیش از صد دانشجو از چهار دانشگاه کشور تدوین شود. نتیجه این طرح به چاپ ۲۵ جلد کتاب انجامید که ۲۰ جلد از آن مطالعاتی بوده و پنج جلد طراحی الگوی طرح تحول صنعتی فولاد است. اما متاسفانه از نتایج این تحقیقات در کشور استفاده نشد. البته از طرح تحول فولاد مبارکه به استناد گفته آقای جهانگیری که استاندار وقت اصفهان بودند، بهره گرفته شد، که نتیجه مطلوبی را در توسعه صنعتی این استان و افزایش رفاه عمومی مردم به همراه داشت.

سازمان ایمیدرو در ابتدا تحت عنوان شرکت ظرفیت‌ساز در کشور شکل گرفت و قرار بود از تجربه فولاد مبارکه در توسعه صنعت کشور بهره گرفته شود که البته چنین نشد.

اگرچه از تجربه فولاد مبارکه در کشور آنگونه که ممکن بود استفاده نشد اما شرکت فولاد خراسان با همین تجربه احداث شد و با به بهره‌برداری رسیدن آن، توانایی مبارکه در عمل نیز ثابت شد. این در حالی بود که در سال‌های ابتدایی آغاز به کار مبارکه قانون ارجاع در مجلس با بهره گرفتن از فولاد مبارکه مطرح شد و به تصویب رسید، هرچند در ادامه این قانون تغییراتی کرد و تبدیل به قانون حداکثری شد. آن زمان مبارکه این موضوع را بیان کرد که پروژه‌های صنعتی کشور به وسیله سازندگان ایرانی اجرایی شود، اگرچه هر یک از این پیمانکاران و سازندگان کمبودهایی دارند اما این امکان را دارند که برای اجرای یک پروژه خود را ارتقا دهند و کمبودها را مرتفع کنند.

طرح توسعه فولادسازی با مدیریت فولاد مبارکه

در سال ۶۳ فولاد مبارکه پیشنهاد داد تا طرح جامع فولاد بر مبنای الگوی پیشنهادی فولاد مبارکه بر روی نقشه ایران پیاده شود، تا به این ترتیب کل کشور از مزیت صنعت فولاد که صنعتی مادر است بهره‌مند شده و شاهد توسعه پایدار و اقامه عدل در کل کشور باشیم.

اگر به الگوی پیشنهادی مبارکه عمل می‌شد امروز شاهد توسعه زیرساخت‌ها در کشور بودیم و گامی عملی در جهت محرومیت‌زدایی برداشته شده بود.

بسیاری از ساختارهای به‌وجودآمده در کشور به‌نوعی دستاورد فولاد مبارکه اصفهان است. به‌عنوان مثال فعالیت فولاد مبارکه باعث شد تا خطوط هوایی از اصفهان به شهری فرعی در ایتالیا برقرار شود. این در حالی بود که تا پیش از آن تنها شاهد پروازهای بین‌المللی از فرودگاه تهران به فرودگاه اصلی سایر نقاط دنیا بودیم؛ از این دست موارد به‌صورت متعدد در کشور وجود داشته و درواقع فولاد مبارکه زمینه‌ساز توسعه کشور بوده است.

فولاد مبارکه اصفهان تحت تاثیر روحیه انقلابی شکل گرفت و کوچک‌ترین مزیت فولاد مبارکه برای کشور توسعه توان و دانش این شرکت در تمام کشور بود. درواقع ما از ابتدا فولاد مبارکه را بنگاهی با ظرفیت تولید ۳/ ۲ میلیون تن محصول ندیدیم و بر این باور بودیم که ظرفیت تولید ورق در این مجموعه به بیش از شش میلیون تن و ظرفیت بخش فولادسازی به هشت میلیون تن خواهد رسید. به همین دلیل نیز از ابتدا فولاد مبارکه براساس افزایش ظرفیت شکل گرفت.

همچنین در زمان تدوین طرح جامع فولاد در کشور و در نظر گرفتن هدف ۵۵ میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴، فولاد مبارکه متعهد شد تا مدیریت ۵۰ درصد فولاد کشور را بر عهده گیرد، ۲۴ درصد مدیریت صنعت فولاد نیز بر عهده فولاد خوزستان گذاشته شد و تصمیم گرفته شد مابقی ظرفیت‌سازی در این بخش از سوی بخش خصوصی به وجود آید. در حال حاضر نیز طرح‌های فولادسازی مبارکه در مناطق مختلف کشور براساس همین هدف سهم ۵۰‌درصدی در مدیریت بنگاه‌های فولادی کشور است.

احداث ورق نورد گرم ۲؛ طرحی در راستای گام سوم اهداف مبارکه

در سال ۱۳۶۰ و در زمان آغاز احداث فولاد مبارکه چهار گام اساسی برای این شرکت تعریف شد. تولید ورق فولادی اولین گام بود، آن هم درحالی که بسیاری تولید ورق در این شرکت را دور از انتظار می‌دانستند؛ گام دوم تولید قابل توجه محصول باکیفیت بود؛ در گام سوم بر خوداتکایی تاکید شد، به‌گونه‌ای که تصمیم گرفتیم فولاد مبارکه آخرین واحد فولادی کشور باشد که با اتکا به توان خارجی احداث می‌شود. البته این موضوع با خودکفا بودن متفاوت بود و بر استفاده از توان داخلی تاکید داشت. گام چهارم در نظر گرفته‌شده در فولاد مبارکه نیز بر تبدیل شدن این مجموعه بر ابزار اقامه قسط در کشور تاکید داشت. ظرف سال‌های اخیر دو گام اول و دوم اجرایی شده و اجرای پروژه نورد گرم ۲ در فولاد مبارکه تحقق گام سوم در نظر گرفته‌شده برای این شرکت است. البته در این میان مخالفت‌های غیرکارشناسی بسیاری نیز با این طرح می‌شود اما هیچ ادله قوی پشت آن وجود ندارد. بخش قابل توجهی از این پروژه بر مبنای توان داخلی اجرایی خواهد شد و براساس شناختی که از نیروهای فولاد مبارکه و شرکت‌های مختلف دست‌اندرکار این پروژه دارم، موفقیت آن بسیار محتمل است. تحقق این طرح می‌تواند تمرینی برای خوداتکایی در کشور به شمار برود.

گام چهارم تعریف‌شده به‌عنوان اهداف اولیه فولاد مبارکه، متاسفانه تا به حال اجرایی نشده، این در حالی است که درصورت اجرایی شدن آن، دیگر نباید شاهد محرومیت در استان‌های مختلف کشور باشیم.

در نهایت از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مسوولان دولت و وزارت صمت می‌خواهم که از تجربه فولاد مبارکه در کشور استفاده کنند. حتی می‌توان تجربه فعالیت فولاد مبارکه را تبدیل به بنچ‌مارک کرد و در کشور به کار برد. به‌جای آنکه وزارت صمت و نمایندگان مجلس شورای اسلامی از تجربه فولاد مبارکه استفاده کنند، شاهد هستیم که خود اقدام به تصمیم‌گیری و خط دادن به بخش فولاد کشور می‌کنند. این در حالی است که نمایندگان مجلس و وزارت صمت تجربه‌ای در این زمینه ندارند و بنابراین انتظار می‌رود به‌جای خط‌دهی به این صنایع از تجربیات آنها استفاده کنند.

فولاد در اصفهان

با به ثمر رسیدن انقلاب، به دلیل اختلافی که شورای انقلاب با انگلیسی‌ها داشت، قرارداد احداث واحد فولادی در اصفهان لغو شد. در ادامه با توجه به تشخیص کارشناسان آن دوره، طرح فولاد بندرعباس که با همکاری ایتالیایی‌ها قرار بود اجرا شود به اصفهان منتقل شد.

مدیریت نیمی از فولادسازی ایران

در زمان تدوین طرح جامع فولاد در کشور و در نظر گرفتن هدف ۵۵ میلیون تن فولاد در سال ۱۴۰۴، فولاد مبارکه متعهد شد تا مدیریت ۵۰ درصد فولاد کشور را بر عهده گیرد.

محمدحسن عرفانیان بنیانگذار فولاد مبارکه اصفهان