معادن کوچک، معادن آینده

به گزارش می متالز، عصر یک‌شنبه دهم تیرماه 1397، همایش اطلاع‌رسانی و رونمایی از طرح احیا، فعال‌سازی و توسعه معادن کوچک با حضور رئیس هیأت‌عامل ایمیدرو برگزار شد.

«مهدی کرباسیان» در این همایش گفت: «باید پذیرفت که در کشور ما معدن روباز بزرگ دیگر وجود ندارد؛ زیرا با 270 هزار کیلومترمربع اکتشافات ژئوفیزیکی هوایی صورت گرفته و مطابق با گزارش‌های دریافتی، معدن بزرگ روباز یافت نشد. بنابراین باید معادن کوچک فعال شوند و ایمیدرو پشتیبان طرح فعال‌سازی است.»

رئیس هیأت‌عامل ایمیدرو پیش‌تر نیز در مراسم افتتاحیه ششمین نمایشگاه معدن و صنایع معدنی ورود شرکت مس به سرمایه‌گذاری در معادن کوچک را تحسین کرده و گفته بود: «کار خوبی که شرکت مس و برخی دیگر از صنایع معدنی استان کرمان مثل گل‌گهر آغاز کرده‌اند توجه به معادن کوچک است. جا دارد همین‌جا از شرکت مس به‌خاطر ورود به این حوزه تشکر کنم. ما از این حرکت حمایت خواهیم کرد و امیدوارم مسئولان استان هم از آن حمایت کنند؛ چراکه تجمیع تولید معادن کوچک هم نیاز صنایع به مواد معدنی را تأمین می‌کند و هم توسعه استان را رقم می‌زند.»

اما به چه معادنی کوچک گفته می‌شود و علت این همه تأکید بر سرمایه‌گذاری در این معادن چیست؟ معیارهای متفاوتی برای تقسیم‌بندی معادن کوچک وجود دارد که فراگیرترین معیار در این زمینه میزان ماده معدنی و همچنین میزان تولید معدن است. معمولاً معادنی که مقدار ذخیره آن‌ها کمتر از یک میلیون تن باشد و بتوان به‌صورت ماهانه حداقل سه تن ماده معدنی از آن‌ها استخراج کرد، معادن کوچک هستند.

برای درک بهتر این اعداد و ارقام می‌توان اشاره کرد که از معدن مس سرچشمه تاکنون 1میلیارد و 300 میلیون تن خاک استخراج‌ و مقدار 550 میلیون تن ماده معدنی در کارخانه تغلیظ فرآوری شده است. با این حال، در بسیاری مواقع کلمه «معادن کوچک» اشاره به معادن متوسط مقیاس یا معادن شخصی هم دارد. برای مثال، پروژه‌های درآلو، دره‌زار و چاه فیروزه شرکت ملی صنایع مس ایران ازجمله معادن متوسط مقیاس هستند. میزان ذخیره زمین‌شناسی معدن درآلو  244 میلیون تن با عیار متوسط 0.35 درصد مس است که از این میزان حدود 153 میلیون تن آن با روش استخراج روباز قابل استخراج است. یا ذخیره معدن دره‌زار 96 میلیون و 500 هزار تن ماده معدنی با عیار متوسط 0.42 درصد مس است و ذخیره قابل برداشت آن حدود 78 میلیون تن ماده معدنی تعیین شده است. در مورد چاه فیروزه هم ذخیره قطعی این معدن 48 میلیون تن برآورده شده است که امکان برداشت 38 میلیون تن ماده معدنی با عیار متوسط 0.47 درصد از این معدن وجود دارد. این معادن در مقایسه با معدن سرچشمه، معادنی کوچک و متوسط محسوب می‌شوند؛ اما بهره‌برداری از آن‌ها در حال حاضر و با توجه به قیمت‌های جهانی فلز سرخ به‌صرفه و اقتصادی است و منجر به توسعه می‌شود.

در کنار این باید از معادن شخصی هم یاد کرد؛ معادن شخصی (Artisanal Mining) به معادنی گفته می‌شود که توسط افراد، گروه‌ها یا جوامع محلی استخراج می‌شوند. از این رو، برخی متخصصان معیار دیگری برای تقسیم‌بندی معادن کوچک ابداع کرده‌اند و آن تقسیم‌بندی این معادن براساس تعداد پرسنل آن‌هاست. بر اساس این معیار، معادنی که با حداقل 80 نفر کار می‌کنند معادن شخصی و معادنی که حداقل 400 نفر پرسنل دارند، معادن کوچک مقیاس هستند. در کشورهای در حال توسعه، معادن شخصی غالباً غیرقانونی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند و نیروی انسانی‌شان را بیشتر زنان و کودکان تشکیل می‌دهند. به همین دلیل است که در برخی از این کشورها، این معادن معضلات اجتماعی-اقتصادی به دنبال داشته‌اند.

هر تعریفی که از معادن کوچک داشته باشیم، نباید فراموش کنیم که از نظر بسیاری از صاحب‌نظران این معادن عامل توسعه هستند. مؤسسه بین‌المللی محیط‌زیست و توسعه (International Institute for Environment and Development) در گزارشی اعلام کرده معادن کوچک 10 برابر بیشتر از معادن بزرگ اشتغال ایجاد می‌کنند و می‌توانند برای 20-30 میلیون نفر از فقیرترین مردم جهان درآمد ایجاد کنند. این در حالی است که سرمایه‌گذاری در این معادن نیز به‌مراتب کمتر است.

به‌علاوه معادن کوچک، اثرات مخرب زیست‌محیطی کمتری دارند و ردپای کربن‌شان نسبت به معادن بزرگ کم‌رنگ‌تر است. براساس گزارش مؤسسه بین‌المللی محیط‌زیست و توسعه، این معادن انرژی کمتری مصرف می‌کنند، گازهای گلخانه‌ای کمتری تولید می‌کنند و ضایعات کمتری نیز به محیط‌زیست وارد می‌کنند. بنابراین معادن کوچک می‌توانند در توسعه پایدار نقشی حیاتی داشته باشند.

تنها چالشی که در زمینه سرمایه‌گذاری بر معادن کوچک وجود دارد، مسأله عرضه و تقاضاست. در دوران رکود بازار جهانی مس، تولید در معادن کوچک عملاً صرفه اقتصادی نداشت. اگرچه هزینه تولید در معادن کوچک پایین‌تر است؛ اما نبود تقاضا در دوران رکود، حتی معادن کوچک شیلی، بزرگ‌ترین تولیدکننده مس در جهان را با مشکل مواجه کرده بود. 390هزار تن از تولید مس کشور شیلی متعلق به معادن کوچک در این کشور است؛ این یعنی 7 درصد از کل تولید مس شیلی. با این حال، به نظر می‌رسد حالا با تغییر شرایط بازار جهانی فلز سرخ و افزایش تقاضا برای آن، وقت سرمایه‌گذاری در معادن کوچک و متوسط مقیاس مس فرارسیده است.