معادن کوچک؛ راه اقتصاد آینده

به گزارش می متالز، امروزه در ایران این معادن بزرگ هستند که سهم غالب تولید ناخالص داخلی را در دست دارند. در عین حال که تمامی مزیت‌های اقتصادی معادن بزرگ قابل مشاهده است نمی‌توان از معادن کوچک دست کشید و آنان را فراموش کرد. معادن کوچک در گذشته به Family mining معروف بودند. در آمریکا و کشورهایی مانند آلمان و انگلستان که سابقه معدنکاری طولانی دارند، خانواده‌های معدنکار بسیاری دیده می‌شوند که معادن کوچک را مورد بهره‌برداری قرار می‌دادند. Family mining آنچنان کوچک بودند که حتی با تعداد سه تا چهار نفر هم می‌شد آنها را اداره کرد. برای مثال در آن زمان استخراج معادن طلا در ایالاتی چون کالیفرنیا رواج داشت اما به‌طور کل معادن فلزی دیگری هم به چشم می‌خورد که به صورت Family mining اداره ‌می‌شد. به‌طور کلی معادن کوچک برای کشوری چون ایران که از پراکندگی و گستردگی بالایی در وجود معادن و فلزات مختلف سود می‌برد، الزامی است. در سال‌های قبل اینطور استدلال می‌شد که بهره‌برداری از این معادن با صرفه اقتصادی نخواهد بود. در آن دوره معدن‌ مس با عیار 0.3 یا 0.4 درصد اقتصادی نبود و این معادن بلاتکلیف باقی می‌ماندند. اما به‌تدریج با پیشرفت تکنولوژی در عرصه‌های مختلف و به صرفه شدن حمل‌ونقل که نقش بسیار مهمی در اقتصاد معادن داشت، صرفه اقتصادی برای معادن کوچک به وجود آمد. در این میان صرفه‌های اقتصادی که در حمل‌ونقل به وجود آمد بسیار موثر بود به‌گونه‌ای که با استخراج مواد و تولید کنسانتره در محل به‌راحتی می‌شد کنستانتره را به محل دیگر که در آنجا امکان تغلیظ وجود داشته باشد، منتقل کرد و به این شکل هزینه‌ها را کاهش داد. نمونه این انتقال کنسانتره از معادن کوچک به مجموعه‌های بزرگ تغلیظ در معادن کوچک سمنان قابل مشاهده است. فرآوری نهایی این مواد در کرمان اتفاق می‌افتد اما به واسطه حمل‌ونقل ارزان امکان انتقال کنسانتره به محل فرآوری به وجود آمده است. این قدم بزرگی در صرفه‌جویی در استخراج معادن فلزی کوچک بوده است. 
در کنار اینها باید توجه داشت معادن کوچک معمولا در یک مجموعه معنا پیدا می‌کنند و شامل یک Unit (واحد) کوچک اقتصادی است که توانایی دارد با تجهیزات سبک‌تر و تعداد کمتر کارکنان به بهره‌برداری و صرفه اقتصادی بالا برسد. معادن بزرگ به تجهیزات بزرگ و زیربنایی محتاج هستند؛ تجهیزاتی چون آب، برق، گاز و... . اما در معادن کوچک این الزامات زیربنایی معنایی ندارد. برق برخی از این معادن با یک ژنراتور کوچک به‌راحتی تامین می‌شود. از این‌رو هزینه‌ها در معادن کوچک به شکل چشمگیری پایین آمده است.
آنچه مزیت استخراج از معادن کوچک را در سال‌های اخیر معنادار کرده پیشرفت تکنولوژی در استخراج معادن است. زمانی مجبور بودند برای استخراج، تمامی امکانات را در یکجا جمع‌آوری کنند اما با تغییر تکنولوژی این امکان به وجود آمد که معادن کوچک نیز بازده بالایی داشته باشند. از سوی دیگر در بسیاری از مناطق ایران که معادن یافت می‌شوند زیربناهای لازم وجود ندارد و اگر بتوان در مقیاس‌های کوچک به بهره‌برداری دست زد، نیاز به ایجاد زیربنا وجود نخواهد داشت. از این جهت معادن کوچک مزیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند. چراکه در تکنولوژی‌های نوین استخراج و تغلیظ مواد معدنی به جای آنکه به تجهیزات به شکل ایستا در مکان استخراج قرار گیرند به‌صورت متحرک (Mobile) از آنها استفاده می‌شود. این فکر از آنجا شکل گرفت که بعد از پایان یافتن ذخیره معدن که ممکن بود بیش از پنج سال به درازا نکشد با امکاناتی زیربنایی و تجهیزات عظیم چه باید کرد. از این رو سیستم‌های متحرک پیشنهاد شد. در آخرین کنفرانس معدن در کانادا تجهیزات معدنی بزرگ و متحرک به‌شدت مورد توجه قرار گرفت. برای مثال سنگ‌شکن‌های طراحی شده که قابل تحرک و موبایل هستند. در همین زمینه پیشنهادات دیگری هم وجود داشت که به ماشین‌آلات معدنی مربوط می‌شد. چه دلیلی داشت که برای معادن کوچک از ماشین‌آلات بزرگ و 500 تنی استفاده شود. به جای آن می‌شد از ماشین کوچک‌تر و با امکان فعالیت بیشتر بهره برد. به این ترتیب جمع کوچک‌ها در کنار هم به عددی تبدیل می‌شود که معادن کوچک را در مجموع به صرفه اقتصادی مناسبی می‌رساند.
از سوی دیگر امروزه صحبت از محلی شدن تکنولوژی در جهان است. در کشوری مانند ایران که چنین گستردگی و پراکندگی دارد و بسیاری از معادن کوچک آن در مناطق محروم واقع شده، محلی کردن تکنولوژی از اهمیت بالایی برخوردار است. در کنار آن استفاده از نیروی کار این مناطق به سرمایه‌گذاران این فرصت را می‌دهد که از سرمایه‌گذاری بیشتر در این مناطق بپرهیزند و از پتانسیل‌های زیربنایی خود این مناطق برای کارکنان خود استفاده کنند. از سوی دیگر استفاده از مواد فلزی معدنی مانند تکنولوژی‌های نوین الکترونیکی نیست که محتاج فناوری خاصی باشد. تاسیس چنین معادنی و فرآوری این مواد خام به کنسانتره چنان صرفه اقتصادی برای منطقه ایجاد خواهد کرد که تا مدت‌ها به بهبود وضعیت منطقه کمک خواهد نمود. صاحبان سرمایه کوچک نیز تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری در این معادن از خود نشان می‌دهند. معادن کوچک محتاج سرمایه‌گذاری بالایی نیست و بعد از اتمام کار که مدت زمان زیادی هم نخواهد بود این فرصت را در اختیار سرمایه‌گذار قرار خواهد داد که سرمایه خود را در گردش قرار دهد و به احتمال زیاد دوباره در معدن کوچک دیگری سرمایه‌گذاری کند. برخی از این سرمایه‌گذاران با ایجاد چند معدن کوچک در کنار هم وارد مدار تولید می‌شوند. در حقیقت این افراد با استخراج از چند معدن کوچک که در نزدیکی هم قرار دارند، شروع به استخراج مواد معدنی از یک منطقه معدنی می‌کنند. یکی از این معادن که استعداد بالاتری دارد به عنوان محور قرار می‌گیرد تا ذخایر دیگر معادن در آن به کنسانتره تبدیل شود و همین معدن که احتمالا به زیرساخت‌ها نزدیک‌تر است از مابقی معادن پشتیبانی می‌کند.