تصمیمات سیاسی، مانع استفاده از نظرات مشاوران می‌شود

به گزارش می متالز، در بسیاری از کشورها، شرکت‌های مشاور اقتصادی میزان توجیه‌پذیری یک طرح را بررسی می‌کنند و سپس بانک به آن طرح وام می‌دهد؛ اما به‌نظر می‌رسد که در کشور ما چنین روندی دنبال نشده است. بر این اساس با رئیس هیات عامل ایمیدرو به گفت‌وگو نشسته ایم. مهدی کرباسیان اعتقاد دارد تعداد زیادی از طرح‌ها در دولت‌های نهم و دهم، به‌دلیل ایجاد اشتغال و فشارهای سیاسی مسئولان منطقه‌ای، از وزارتخانه‌های مختلف مجوز گرفتند که متاسفانه در این طرح‌ها نظر مشاوران اقتصادی اعمال نشده است. به گفته وی، در کشورهای پیشرفته، بانکها تنها با تایید طرح توسط شرکت‌های مشاور اقتصادی، به آن طرح وام می‌دهند و در صورت عدم تایید اقتصادی طرح هیچ بانکی آن را تامین مالی نمی‌کند. کرباسیان تصریح می‌کند که در دولت یازدهم و دوازدهم برای اجرای طرح‌های اقتصادی در کشور این روند اصلاح شده و طرح‌ها با دقت مورد مطالعه قرار می‌گیرند. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

نقش شرکت‌های مشاور اقتصادی در بررسی توجیه‌پذیری پروژه‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

منطقی است طرحی که قرار است برای آن سرمایه‌گذاری کنند، نخست به مشاور اقتصادی ارائه شود تا هم از نظر فنی و هم اقتصادی آن را مورد بررسی قرار دهد. بدیهی است که باید طرح‌های بزرگ، به‌ویژه اگر قرار است این طرح‌ها توسط بانک‌های داخلی یا خارجی تامین مالی شوند، ازسوی یک مشاور اقتصادی معتبر بین‌المللی بررسی شوند. این طرح‌ها اگر از نظر فنی و اقتصادی تایید نشوند یا مشکلی داشته باشند، هیچ بانکی به آنها اعتبار مالی اختصاص نمی‌دهد. علاوه بر این، بانک‌ها نیز طرح‌ها را از نظر اقتصادی مجددا مورد بررسی قرار می‌دهند و در کنار آن امکان بازگشت سرمایه و بازپرداخت وام را درنظر می‌گیرند و لحاظ می‌کنند. بخش خصوصی نیز با توجه به اینکه دقت نظر بیشتری در توجیه‌پذیری اقتصادی طرح‌ها در مقایسه با بخش دولتی و خصولتی دارد، به‌طور حتم از مشاوران اقتصادی بهره خواهد گرفت و سپس تصمیمات لازم را اتخاذ خواهد کرد.

شرکت‌ها و گروه‌های مشاور در چند گروه فعالیت می‌کنند. دسته نخست یعنی شرکت‌های فنی، طرح‌ها را از نظر مهندسی بررسی می‌کنند. گروه دوم نیز که شرکت‌های مشاور اقتصادی هستند میزان اقتصادی بودن طرح‌ها را به‌ویژه برای ارائه به بانک‌ها مورد توجه قرار می‌دهند و دسته سوم مشاورانی هستند که بررسی‌های فنی و اقتصادی طرح‌ها را به‌طورهمزمان انجام می‌دهند. این نوع شرکت‌ها هم در داخل و هم در خارج ایران وجود دارند. البته از یک سو گرفتن مشاور فنی و اقتصادی به نوع طرح و همچنین ظرفیت‌ آن بستگی دارد و از سوی دیگر، موضوعات مشاوره فنی و اقتصادی با یکدیگر مغایرت و تضادی ندارند. به‌هر حال گروه‌های مشاور اقتصادی به توجیه‌پذیر شدن طرح‌ها برای اخذ وام از بانک کمک می‌کنند. در کشورهای پیشرفته گرفتن مشاور اقتصادی جزو ضرورت‌های اجرای یک طرح است. در کشوری مانند ایران که در حال توسعه محسوب می‌شود و دارای منابع مالی محدود است، توجه به اقتصادی بودن اجرای یک پروژه بسیار ضروری به‌نظر می‌رسد.

در پروژه‌های بزرگ کشور، تا چه میزان از نظر مشاوران اقتصادی استفاده می‌شود؟

در کل پروژه‌ها در کشور به دو صورت اجرا می‌شوند. یک نوع از پروژه‌ها با فاینانس انجام می‌شوند و فاینانسورها و کسانی که طرح را تامین مالی کرده‌اند، با بهره‌گیری از نظر مشاوران این پروژه‌ها را از نظر اقتصادی، هم داخلی و هم خارجی، مورد بررسی قرار می‌دهند، چراکه اگر یک طرح از سوی مشاور اقتصادی بررسی نشود، به هیچ عنوان وامی به آن تعلق نمی‌گیرد و به سرانجام نمی‌رسد.

پروژه‌هایی که ایمیدرو به‌طور مستقیم در آنها سرمایه‌گذاری می‌کند، بزرگ‌مقیاس نیستند و در سطح متوسط قرار دارند. همه این پروژه‌ها از نظر اقتصادی بررسی شده‌ و در کمیته سرمایه‌گذاری سازمان نیز با دقت مورد بازنگری قرار گرفته‌اند، سپس برای نهایی شدن به هیات عامل ایمیدرو فرستاده شده‌اند.

در پروژه‌های بزرگ و ملی، به‌ویژه پروژه‌هایی که استفاده از فاینانس‌های خارجی ضروری به‌شمار می‌آید، گرفتن مشاور اقتصادی و مالی مهم است. ناگفته نماند که کشور ما از مشاوره‌های اقتصادی شرکت‌های معتبر دنیا مانند دیلویت، کی‌پی‌ام‌جی و... نیز استفاده کرده است. وقتی این شرکت‌ها روی یک طرح از نظر اقتصادی صحه بگذارند و طرح نیز مورد تایید، شفاف و دارای اطلاعات درست باشد، بانک‌های خارجی و شرکت‌های بیمه ضمانت، به‌سرعت آن را مورد تایید قرار می‌دهند. بنابراین در پروژه‌های بزرگ، باید استفاده از نظر مشاوران اقتصادی خارجی مد نظر قرار‌گیرد. البته در شرایط کنونی که موضوع فاینانس دچار مشکل شده، باید منتظر بود که مجددا فاینانس‌ها با بانک‌های خارجی برقرار و چرخه یاد شده نیز تکمیل شود.

آیا طرح‌های بزرگ کشور، مورد تایید مشاوران اقتصادی قرار دارد؟ نظر شما در این زمینه چیست؟

اجرای برخی طرح‌ها که از نظر مکان‌یابی یا میزان بازگشت سرمایه مشکلاتی دارند، تحت‌تاثیر تصمیم‌گیری‌های سیاسی بوده است. درباره این طرح‌ها در سفرهای استانی دولت‌های نهم و دهم و بدون بررسی اقتصادی، تصمیم‌گیری شد و در نهایت در پوشش محرومیت‌زدایی و ایجاد اشتغال در مناطق محروم آنها را اجرایی ‌کردند؛ در حالی که برخی از این طرح‌ها هم از نظر اقتصادی و هم از نظر فنی و به‌ویژه مکان‌یابی توجیه‌پذیری ندارند. بعدها نیز با فشارهایی که مسئولان استانی، نمایندگان مجلس و... وارد می‌کردند، برخی از این طرح‌ها پیش رفتند؛ در حالی که تعدادی از آنها می‌توانستند در مکان‌های مناسب‌تری به اجرا درآیند یا حتی اجرایی نشوند. در این موارد تصمیماتی که باعث اجرای طرح‌های غیراقتصادی می‌شود، اغلب اجتماعی و سیاسی هستند.

همان‌طور که پیش‌تر نیز بیان شد، متاسفانه به‌دلیل اینکه جو سیاسی همواره در طول 40 سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر تصمیمات اقتصادی سایه افکنده است؛ از این رو، گاه مدیران تصمیمات غیراقتصادی اتخاذ می‌کنند. البته به‌ندرت اتفاق افتاده که بدون مشاور اقتصادی طرحی را اجرا کنند و اگر در موارد معدودی این امر اتفاق افتاده، می‌توان گفت که تنها دلیل آن تصمیمات سیاسی بوده است. اکنون آن مدیران باید جوابگوی سرمایه‌گذاری‌های کلان در طرح‌ها باشند. علاوه بر این، مدیران ارشدی که هماهنگی‌های لازم را برای اعطای مجوز به‌دلیل مسائل سیاسی و اجتماعی انجام می‌دهند، معمولا تحت‌فشار قرار می‌گیرند و وزارتخانه‌های مربوط که باید مجوزهای لازم را به این طرح‌ها‌ اعطا کنند، کارشناسان و مشاوران اقتصادی را دور می‌زنند و در نهایت تصمیماتی از بالا گرفته می‌شود. خوشبختانه این موارد در دولت‌های یازدهم و دوازدهم بسیار کم شده‌ است، اما در دوره‌های مختلف طر‌ح‌های این‌چنینی اجرا شده‌اند.

برای افزایش سهم مشاوران اقتصادی کشور در بررسی طرح‌ها چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهید؟

خوشبختانه از نظر ظرفیت بررسی اقتصادی، در داخل کشور توانمندی‌های خوبی وجود دارد. علاوه بر این، در بسیاری از پروژه‌ها ضرورت استفاده از مشاوران اقتصادی خارجی احساس نمی‌شود؛ مگر اینکه استفاده از اعتبار یا فاینانس خارجی برای سرمایه‌گذاری و اجرای یک طرح لازم باشد. بدیهی است که بانک‌ها و موسسات بین‌المللی نیاز به تایید مشاوران اقتصادی معتبر بین‌‎المللی دارند، اما متاسفانه شرکت‌های مشاور داخل کشور که طرح‌ها را اعتبارسنجی می‌کنند، هنوز امتیاز بین‌المللی نگرفته‌اند. از این رو، ضرورت دارد چنین شرکت‌هایی به‌طور مشترک با شرکت‌های معتبر بین‌المللی پروژه‌ها را بررسی کنند. در نهایت اینکه شرکت‌های مشاور اقتصادی و موسسات اعتباری کشور ما که بررسی‌ اقتصادی طرح‌ها را انجام می‌دهند، باید بتوانند امتیاز و رتبه‌ بین‌المللی دریافت کنند تا نظر آنها مورد تایید بانک‌ها و موسسات بین‌المللی قرار بگیرد.