مشاوران اقتصادی باید در قبال نتیجه طرح‌های توجیهی، مسئول باشند

به گزارش می متالز، همین غفلت نیز زمینه‌ساز مشکلات بسیاری در تعریف استراتژی‌های کلان، تبیین اهداف، تعریف پروژه‌های ملی و ... شده است. تا جایی که در موارد متعددی تداوم یک طرح یا فعالیت اقتصادی آن پس از صرف هزینه بسیار غیر ممکن می‌شود. به همین منظور با مدیرعامل بانک توسعه صادرات ایران به گفت‌وگو نشسته ایم. دکتر علی صالح‌آبادی اعتقاد دارد شرکت‌های مشاور بایستی از نظر مالی از مجری طرح مستقل باشند؛ این استقلال به ارایه نظرات واقعی و کارشناسی کمک شایانی خواهد کرد. متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

مشاورین مالی و اعتباری از چه جایگاهی نزد سیستم بانکی برخوردار هستند و بانک‌ها برای اعطای وام چه میزان به نظر مشاورین مالی توجه دارند؟

با توجه به نیاز بانک‌ها و مشکلات ایجاد شده ناشی از تامین مالی طرح‌های بلندمدت، قانون تسهیل اعطا تسهیلات بانکی و کاهش هزینه‌های طرح و تسریع دراجرای طرح‌های تولیدی و افزایش منابع مالی و کارآئی بانک‌ها در تاریخ 05/04/1386 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و ابلاغ شد. بر اساس ماده 5 این قانون، دولت مکلف شد با ایجاد نهادهای جدید از جمله گروه‌های مشاور مالی و سرمایه‌گذاری غیر دولتی، زمینه تسهیل و تسریع اعطا تسهیلات را فراهم آورد. پس از ابلاغ مصوبه مجلس توسط رییس‌جمهور به وزارت امور اقتصادی و دارایی، در راستای اهداف قانونی و برای اجرایی شدن تکالیفی که بر عهده دولت و وزارت اقتصاد گذاشته شده بود، پس از تشکیل جلسات کارشناسی و تخصصی متعدد و جمع‌آوری اطلاعات و مسایل مطرح شده نهایتاً منجر به اتخاذ تصمیم مبنی بر تشکیل کانون مشاوران اعتباری و سرمایه‌گذاری بانکی به منظورایجاد یک نظام حرفه‌ای مبتنی بر عدالت حرفه‌ای، در عین رعایت استقلال فنی و ارتقای تکنولوژی در امر مشاوره سرمایه‌گذاری گرفته شد. هرچند هنوز فاصله زیادی با آنچه انجام می‌شود و آنچه باید باشد وجود دارد.

بدین ترتیب در سال 1386 کانون مشاوران اعتباری به ثبت رسید اما از سال 1390 بانک‌‌ها موظف به استفاده از خدمات موسسات عضو کانون مشاوران اعتباری شدند (مطابق با بخشنامه مشترک بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت امور اقتصادی و دارایی در1390). درواقع بانک‌هایی که از خدمات مشاوره‌ای استفاده می‌کنند پس از آن تاریخ از خدمات مشاوره‌ای اعضای کانون بهره‌‌مند می شوند.

آیا بانک توسعه صادرات ایران برای اعطای وام، نظر مشاوران اقتصادی شرکت درخواست کننده وام را نسبت به توجیه‌پذیری اقتصادی طرح می‌پذیرد یا طرح توجیهی باید توسط مشاوران خاصی نوشته شود؟

در مرحله بررسی درخواست اعطای تسهیلات در قالب طرح، متقاضیان اخذ تسهیلات ‌باید نسبت به معرفی و پیشنهاد یکی از شرکت‌‌های مشاوره‌ای اقتصادی، فنی و مالی‌ عضو کانون مشاوران اعتباری و سرمایه‌گذاری بانکی اقدام کنند. بانک پس از ارزیابی و درصورت تناسب تخصص و تجربه مشاور پیشنهادی با طرح نسبت به تأیید شرکت مذکور اقدام می‌کند.

پس از آن شرکت مشاور منتخب طرح توجیهی مربوطه را (که در آن وضعیت روز کشور و شاخص‌های فعلی بازار داخلی و جهانی مورد توجه قرار می‌گیرد و قیمت مواد اولیه و محصولات و وضعیت صادرات بر مبنای آن تحلیل و پیش‌بینی می‌شود) براساس قالب‌های مورد پذیرش و استاندارد تهیه و پس از تایید کانون مشاوران اعتباری و سرمایه‌گذاری بانکی در اختیار بانک توسعه صادرات ایران قرار می‌دهد. کارشناسان اعتباری مدیریت امور اعتبارات پس از بررسی و ارزیابی طرح توجیهی و طرح موضوع در ارکان اعتباری بانک، نظر نهایی را درخصوص قبول یا رد پیشنهاد مربوطه به مشتری ابلاغ می‌کند.

در مرحله اجرای طرح و مصرف تسهیلات نیز بانک توسعه صادرات ایران به‌منظور نظارت بهینه بر اجرا و مصرف تسهیلات در محل واقعی آن، از خدمات شرکت‌های مشاوره‌ای، به‌عنوان ناظر استفاده می‌کند.

چرا با وجود لزوم رویه طرح‌های توجیه اقتصادی برای اعطای وام، همچنان شاهد پروژه‌هایی غیراقتصادی هستیم که از پس بازپرداخت اقساط بانکی نیز بر نمی‌آیند؟

امکان خطای کارشناسی که منجر به انتخاب پروژه‌های غیراقتصادی شود بسیار پایین است. نکته شایان توجه این است که فرآیند مطالعه، بررسی، اجرا و بهره‌برداری از طرح‌های اقتصادی، فرآیندی طولانی است و این موضوع موجب می‌شود تأثیر عوامل غیرقابل کنترل محیطی بر طرح‌ها مانند عوامل سیاسی (شامل: شرایط داخلی کشور، تغییر در سیاست‌های بین‌المللی، تحریم‌های اعمال شده از سوی سازمان‌های بین‌المللی علیه هر یک از دو کشور)، عوامل اقتصادی (شامل: نوسانات شدید نرخ ارز، تورم، رکود)، عوامل اجتماعی و غیره افزایش یابد و حتی در مواقعی پیشرفت طرح را با اختلال مواجه کند. در نتیجه مشتریان بانک نیز در ایفای به موقع تعهدات خود دچار مشکل می‌شوند. روشن است که این عوامل می‌توانند حتی طرح‌های دارای توجیه اقتصادی در زمان مطالعه و بررسی را در زمان بهره‌برداری (با توجه به فرآیند بالای یک‌سال اجرای طرح) به طرح‌های غیراقتصادی مبدل کند.

یکی از معضلات اصلی برخی از طرح‌های توجیهی شرکت‌های مشاور، سود آور جلوه دادن یک طرح غیراقتصادی است. چراکه آن‌ها بیش از آنکه به واقعیت‌های طرح و اقتصادی بودن آن بر اساس اطلاعات و داده‌های گردآوری شده توجه نمایند تنها در خدمت سرمایه‌گذار هستند و تلاش می‌کنند ایده او را در اجرای پروژه به بانک، مطلوب و اقتصادی جلوه نمایند و این عامل باعث می‌شود که بانک‌ها نتوانند به طرح توجیهی ارایه شده و تصمیم‌گیری بر اساس آن اتکا نمایند. در واقع شرکت مشاور باید بر اساس اطلاعات و دانش کارشناسان خود، اقتصادی بودن یا غیراقتصادی بودن طرح را به سرمایه‌گذار نشان دهد.

بانک‌های کشور چه میزان متاثر از عوامل غیراقتصادی (نظیر عوامل سیاسی، اجتماعی و ...) اقدام به سرمایه‌گذاری در طرح‌های مختلف می‌کنند؟

با عنایت به اینکه سودآوری عامل مهمی در ادامه حیات بانک‌ها (که ذاتاً در قالب موسسات انتفاعی فعالیت می‌کنند) به‌شمار می‌رود، از این رو بانک‌ها تمایل چندانی به ورود به طرح‌های غیراقتصادی که اجرا، بهره‌برداری و سودآوری آن‌ها در هاله‌ای از ابهام ‌باشد را ندارند، اما در برخی از موارد، به‌منظور نیل به رسالت اجتماعی در نظر گرفته شده برای بانک از طرح‌هایی که سود اقتصادی کمتری دارند اما به دلایلی برای کشور حائز اهمیت هستند نیز حمایت می‌کنند. بانک توسعه صادرات ایران در راستای اهداف اساسنامه‌ای خود و به منظور کمک به توسعه صادرات کشور و همچنین حمایت از موضوع اشتغال‌زایی در داخل کشور از واحدهای تولیدی و صنعتی در مناطق کمتر توسعه یافته و محروم، شرکت‌های دانش بنیان، شرکت‌های کوچک و متوسط حمایت بیشتری می‌کند. ذکر این نکته ضرروی است که در بانک توسعه صادرات تحلیل کارشناسی و فنی ملاک اصلی در پذیرش یک طرح است نه فشارسیاسی یا روابط خاص.

به نظر جنابعالی سرمایه‌گذاری در طرح‌های غیراقتصادی و تنها متاثر از عوامل سیاسی، اجتماعی و ... چه تبعاتی را برای سرمایه‌گذاران به‌همراه دارد؟

اجرای طرح براساس عوامل سیاسی و اجتماعی، نه بر اساس توجیه اقتصادی، مخاطرات زیادی را برای سرمایه‌گذاران به‌همراه خواهد داشت. با توجه به زمان‌بر بودن فرآیند اجرا و بهره‌برداری از طرح و همچنین احتمال بالای تغییر مناسبات و روابط سیاسی بین‌المللی و یا داخلی، ریسک تاخیر در تکمیل پروژه یا توقف آن وجود دارد و به تبع آن بازگشت سرمایه با تاخیر مواجه شده یا اینکه اصلا برگشتی صورت نخواهد گرفت که در این حالت سرمایه‌گذاران نه‌تنها به سودآوری مورد انتظار و مطلوب خود دست نمی‌یابند بلکه زیان سنگینی را متحمل خواهند شد. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران به تنهایی قادر به تامین مالی طرح‌های بزرگ نیستند و اقدام به اخذ تسهیلات از بانک‌ها می‌کنند، از این رو منابع بانکی برای یک دوره زمانی طولانی در یک طرح غیرمولد بلوکه می‌شود و بانک برای نجات پروژه و وصول مطالبات منابع مالی بیشتری را به آن تزریق نماید. از این‌رو یک پروژه غیر اقتصادی در عمل به یک معضل پیچیده که انرژی و نقدینگی زیادی را از بانک می‌گیرد ، تبدیل می‌شود.

شرکت‌های مشاوره اقتصادی کشور چه میزان نسبت به طرح‌های توجیهی خود مسؤولیت‌پذیر هستند؟ آیا قوانین برای شرکت‌هایی که طرح‌های غیراقتصادی را توجیه کنند و موجب هدررفت منابع ملی شود وجود دارد و بانک توسعه صادرات تابه‌حال نسبت به چنین مواردی اقدامی صورت داده است؟

وقتی طرحی در هر یک از مراحل اجرا، تکمیل و یا بهره‌برداری، به‌واسطه تحلیل نادرست یا اشتباه شرکت مشاوره، با شکست مواجه می‌شود و یا به بازدهی مطلوب نمی‌رسد، امکان ایفای به موقع تعهدات در سررسید بازپرداخت اقساط تسهیلات اعطایی از سوی مشتری وجود نخواهد داشت و مطالبات بانک به طبقات غیرجاری (سررسید گذشته، معوق و مشکوک‌الوصول) منتقل خواهد شد. در چنین شرایطی بانک توسعه صادرات ایران فهرست شرکت‌های مشاوره‌ای را که موجب بروز وضعیت یادشده هستند را در پایگاه داخلی خود ذخیره کرده و در ادامه همکاری با شرکت مشاوره مذکور این موضوع مهم و اثرگذار را مد نظر قرار خواهد داد.

متأسفانه تاکنون پایگاه یکپارچه‌ای بین بانک‌ها جهت شناسایی و به اشتراک‌گذاشتن فهرست این‌گونه شرکت‌ها در سیستم بانکی کشور ایجاد نشده و راهکارهای قانونی لازم برای پاسخگو بودن شرکت‌های مشاوره‌ای به بانک‌ها نیز دیده نشده است.

به نظر جنابعالی در طر‌ح‌های توجیهی صنعتی کشور چه خلاء‌های دانشی و قانونی وجود دارد؟

پیشنهاد می شود در طرح‌های توجیهی صنعتی توجه ویژه‌ای به آمایش‌های سرزمینی (مکان‌یابی طرح با واقعیت فیزیکی و اقلیمی کشور) شود و مراجع ذی‌صلاح، نسبت به تدوین و ابلاغ راهکارهای قانونی به‌منظور افزایش مسؤولیت‌پذیری مشاورین در قبال نتیجه طرح‌های توجیهی اقدامات لازم صورت گیرد و همچنین نسبت به ایجاد پایگاه یکپارچه‌ای جهت تجمیع ارزیابی بانک‌ها از شرکت‌های مشاوره‌ای اقدام کند.

به علاوه آن‌که استقلال مالی شرکت‌های مشاور از کارفرما (عدم اخذ دستمزد از کارفرما)نیز می‌تواند کمک شایانی در ارایه گزارش‌های واقعی چه در بحت توجیه‌پذیری و چه نظارت نماید همچنین وجود داده‌های آماری و مالی شفاف در کشور می‌تواند مبنای اصلی تصمیم‌گیری در خصوص اقتصادی بودن سرمایه‌گذاری هم برای سرمایه گذار و هم برای سیستم بانکی کشور باشد.