«ISO 50001» برای مدیریتِ انرژی در شرکت مس

به گزارش می متالز به نقل از مس پرس، پس از دو سال فعالیت مداوم، فرآیند ایجاد، استقرار، اجرا و بهبود سیستم مدیریت انرژی در سطح مجتمع‌های مس سرچشمه و شهربابک در تاریخ 18 و 19 اردیبهشت‌ماه 1397 توسط ممیزان موسسۀ «توف اینترست» آلمان با هدف اعطای گواهی‌نامۀ پراهمیت مدیریت انرژی بر مبنای «ایزو ٥٠٠٠١» به این دو مجتمع، مورد ممیزی قرار گرفت. طی دو سال گذشته، ‎اداره بهره‌وری انرژی منطقۀ کرمان به‌عنوان متولی طرح‌ریزی و اجرای پروژۀ استقرار سیستم مدیریت انرژی، همۀ فعالیت‌های مربوط را سامان‌دهی کرد و با هدایت کردن کارگروه‌های انرژی در سطح مجتمع‌ها و تلاش مدیران امور و نمایندگان کارگروه‌ها، سیستم مدیریت انرژی را پس از انجام بازرسی‌ها، ارزیابی‌ها و انجام ممیزی داخلی، برای انجام ممیزی صدور گواهی‌نامه آماده کرد. با اجرای این پروژه، هم‌اکنون مجتمع‌های مس سرچشمه و شهربابک، وارد مسیر صحیح فرآیند مدیریت انرژی به‌صورت سیستماتیک شده‌اند و با استقرار سیستم مدیریت انرژی و اخذ گواهی‌نامۀ یادشده در پایان اردیبهشت‌ماه، مجتمع‌های مس سرچشمه و شهربابک یک گام دیگر به اهداف اصلی مدیریت انرژی -یعنی بهبود عملکرد انرژی و کنترل و کاهش هزینه‌های مربوط به آن- نزدیک شدند. به‌مناسبت دست‌یابی مجتمع مس سرچشمه و خاتون‌آباد به ISO 50001 به سراغ مهندس «بابک آذری» رئیس ادارۀ بهره‌وری انرژی رفتیم تا از کم و کیف ماجرای دست‌یابی مس سرچشمه و شهربابک به این گواهی‌نامۀ مهم آگاه شویم؛ گواهی‌نامه‌ای که تنها تعداد اندکی از شرکت‌های صنعتی و معدنی در ایران موفق به دریافت آن شده‌اند.

فرآیند ایجاد، استقرار، اجرا و بهبود سیستم مدیریت انرژی در سطح مجتمع‌های مس سرچشمه و شهربابک با هدف دریافت گواهی‌نامۀ ISO 50001 از چه زمانی آغاز شد و در راستای تحقق این برنامه چه اقداماتی با هدف مدیریت انرژی به‌صورت سیستماتیک انجام شد؟

اجازه بدهید پاسخ این سؤال را با مروری بر تاریخچۀ تأسیس ادارۀ بهره‌وری انرژی شروع کنم. ادارۀ بهره‌وری انرژی، با هدف بهینه‌سازی مصرف و بهره‌وری انرژی در مجتمع مس سرچشمه تشکیل شد و با توجه به تغییر ساختار و تلفیق دو مجتمع مس سرچشمه و مس شهربابک در قالب مس منطقۀ کرمان در آن زمان، دامنۀ فعالیت‌های این اداره به کل منطقه گسترش‌ یافت و درنهایت با انتصاب رئیس بهره‌وری انرژی در اواخر آبان‌ماه سال 1394 به‌صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. البته، پیش از آن زمان فعالیت‌های خوبی به‌صورت غیرسیستماتیک درخصوص بهینه‌سازی مصرف انرژی توسط همکارانی که به‌صورت غیرمصوب عهده‌دار این سمت بودند انجام شده بود که جای تشکر دارد؛ اما استراتژی ادارۀ بهره‌وری انرژی بر پایۀ ایجاد و استقرار یک سیستم نظام‌مند در زمینۀ مدیریت انرژی در هر دو حوزه (سرچشمه و شهربابک) قرار گرفت به‌صورتی‌که همۀ رده‌های سازمانی را به‌نوعی متعهد به حمایت و همکاری در این زمینه کند. تمام فعالیت‌های این اداره در جهت دست‌یابی و استقرار یک سیستم مدیریت انرژی جامع متمرکز شد. هدف از اتخاذ رویکرد سیستم مدیریت انرژی، اطمینان از استقرار سیستم‌ها و فرایندهای ضروری برای بهبود عملکرد انرژی شامل کارآیی، استفاده و مصرف انرژی است تا ضمن کاهش هزینه‌ها، آثار زیست‌محیطی و گازهای گلخانه‌ای نیز از طریق مدیریتی نظام‌مند کاهش یابد.
البته استقرار یک ‌روند سیستماتیک در زمینۀ مدیریت انرژی، نیازمند رعایت یک‌سری الزامات استاندارد است؛ بنابراین، بر اساس بررسی‌های انجام‌گرفته و مشورت با افراد صاحب‌نظر در این زمینه، استاندارد «ایزو 50001» که کامل‌ترین و جدیدترین استاندارد در حوزۀ مدیریت انرژی است و برخلاف سایر استانداردهای ایزو که مشتری‌مدار است، عواید حاصل از رعایت الزامات این استاندارد مستقیماً باعث منفعت سازمان می‌شود، به‌عنوان مرجع استقرار سیستم مدیریت انرژی در دو حوزۀ سرچشمه و شهربابک برگزیده شد و تمرکز ادارۀ بهره‌وری انرژی به انجام اقدامات موردنظر در زمینۀ فراهم آوردن زمینۀ لازم برای استقرار سیستم مدیریت انرژی بر مبنای استاندارد «ایزو 50001» معطوف شد و در این راستا طرح‌ریزی، ایجاد، استقرار و اجرای سیستم مدیریت انرژی از آبان‌ماه سال 1394 در دستور کار ادارۀ بهره‌وری انرژی قرار گرفت. به این منظور، ابتدا به الگوبرداری و بازدید از صنایع بزرگ و تا حدی مشابه با برخی از فرآیندهای مس منطقۀ کرمان با اولویت داشتن گواهی‌نامۀ «ایزو 50001» پرداخته شد و پس از جمع‌بندی‌های انجام‌شده، این اقدامات با اولویت‌های موردنظر صورت گرفت: برگزاری سمینار آموزشی آشنایی پرسنل و مدیران مجموعه با سیستم مدیریت انرژی (دی‌ماه 94)/ انجام فرآیند Gap Analysis برای تشخیص وضعیت سیستم مدیریت انرژی دو حوزه و استخراج فاصلۀ سیستم موجود از سیستم بر مبنای استاندارد (اسفندماه 94)/ تهیۀ نقشۀ راه استقرار سیستم مدیریت انرژی بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از فرآیند فوق (اردیبهشت 95)/ جذب مشاور باصلاحیت به‌منظور کسب خدمات مشاوره‌ای و آموزشی در حوزۀ مدیریت انرژی (خرداد 95)/ تهیۀ برنامۀ عملیاتی برای استقرار سیستم مدیریت انرژی به‌همراه مشاور با توجه به ماهیت فرآیندهای تولیدی، ساختار سازمانی، حجم عملیات و گستردگی سازمان در دو حوزۀ سرچشمه و شهربابک (تیر 95)/ ایجاد تیم مدیریت انرژی و تشکیل کارگروه‌های انرژی (با حدود 170 عضو) در تمامی امور تولیدی و دپارتمان‌های پشتیبانی مرتبط، با بهره‌گیری از پتانسیل پرسنل قسمت‌های مربوط (مردادماه 95)/ برگزاری دوره‌های آموزشی متعدد در لایه‌های مختلف سازمانی (از شهریور 95)/ عملیات استقرار سیستم مدیریت انرژی طی یک‌سال‌ونیم (از تیر 95 تا بهمن 96)/ تربیت ممیزان و ارزیابان داخلی در زمینۀ انرژی و انجام بازرسی‌های انرژی از امور تولیدی، انجام ارزیابی داخلی سیستم با استفاده از تخصص افراد مذکور و ارائۀ بازخورد و عدم انطباق‌های مربوط به امور ممیزی‌شده (نیمۀ اول 96)، و درنهایت انجام ممیزی خارجی به‌منظور ارزیابی سیستم مدیریت انرژی سازمان و صدور گواهی‌نامۀ «ایزو 50001» (اردیبهشت 97).
البته، با توجه به گستردگی حوزۀ فعالیت ادارۀ بهره‌وری انرژی و لزوم همکاری همۀ امور و طرح‌های شرکت در اجرای الزامات موردنیاز استاندارد، همۀ فعالیت‌های مدیریت انرژی با همکاری مستقیم امور از طریق تیم انرژی (نمایندگان انرژی و کارگروه انرژی مربوط) انجام می‌پذیرد.

هم‌اکنون وضعیت مجتمع مس سرچشمه و شهربابک را در حوزۀ مدیریت انرژی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

البته، مجتمع‌های مس سرچشمه و شهربابک در آغاز راه طی فرآیند بهبود عملکرد خود قرار دارند. خوش‌بختانه در حال حاضر ساختار سیستماتیک مدیریت انرژی در این مجتمع‌ها ایجاد شده و در حال اجراست و گزارش‌های مربوط از سوی امور تولیدی به‌صورت ماهیانه و به تفکیک روز، به ادارۀ بهره‌وری انرژی فرستاده می‌شود و پس از تجزیه‌وتحلیل‌های آماری به امور مربوط برمی‌گردد و می‌توان گفت سیستم مدیریت انرژی به‌صورت مناسب و مؤثری در حال پیگیری و پایش است. همچنین، در بعضی از امور نظیر ذوب خاتون‌آباد، با تلاش کارگروه انرژی مربوط، موفق به کاهش سطح خط مبنای انرژی کورۀ فلش شده‌ایم که این امر به‌نوبۀ خود یک بهبود بسیار ارزشمند است.

چه برنامه‌هایی برای تبدیل‌شدن صنعت مس منطقۀ کرمان به یک برند در حوزۀ انرژی ‌دارید؟

با توجه به این‌که بهینه‌سازی مصرف انرژی، صرف‌نظر از عواید اقتصادی، به‌عنوان یک رویکرد ملی و حتی بین‌المللی شناخته‌شده است، از این‌رو قطعاً جهت‌گیری یک شرکت بزرگ صنعتی به سمت مصرف بهینۀ انرژی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت کربن، در حفظ و ارتقای برند شرکت کمک شایانی می‌کند که در همین راستا ادارۀ بهره‌وری انرژی نیز فعالیت‌های مقدماتی را در زمینۀ طرح‌ریزی و اجرای پروژه‌هایی برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت کربن آغاز کرده است.
همچنین، با توجه به اهمیت روزافزون مقولۀ انرژی در ایران و جهان و تعهدات کشورمان دربارۀ کاهش انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی، کسب گواهی‌نامۀ سیستم مدیریت انرژی بر مبنای استاندارد «ایزو 50001» از نمایندۀ یک شرکت ممیزی‌کنندۀ معتبر خارجی در مجتمع سرچشمه و شهربابک (که تولیدکنندۀ محصول مس کاتدی و مفتول مسی است که مستقیماً به دست مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی می‌رسد)، در قرار گرفتن جایگاه شرکت ملی صنایع مس ایران در یک سطح بالاتر و کسب اعتبار بیشتر در بین مشتریان (خصوصاً مشتریان خارجی) و ارتقای برند شرکت در حوزۀ ملی و بین‌المللی نقش بسزایی دارد.
به‌علاوه، مس منطقۀ کرمان با شرکت مداوم در رقابت مدل جایزۀ انرژی، که هرساله از طریق انجمن مدیریت سبز ایران به نمایندگی از بنیاد جهانی انرژی (ENERGY GLOBE) برگزار می‌شود، در سال 94 موفق به کسب گرید B، در سال 95 با یک پله ارتقا به گرید B+ و سرانجام با تلاش بی‌وقفۀ همکاران مرتبط، در سال 96 موفق به کسب گرید A شد. باید گفت که مس منطقۀ کرمان تنها سازمانی است که در ایران موفق به کسب این رتبه (A) از سوی بنیاد جهانی انرژی شده است که این درخشش نیز برگ زرینی در جهت ارتقای برند شرکت است.

از نظر شما بیشترین هدررفت انرژی در کدام‌یک از نقاط مجتمع مس سرچشمه و شهربابک رخ می‌دهد؟ به ‌بیان‌ دیگر، آیا تاکنون آسیب‌شناسی جامعی برای شناسایی نقاط هدررفت انرژی در سطح این مجتمع‌ها انجام شده است؟

ببینید، هدررفت انرژی در هر نقطه‌ای که انرژی در آن تولید یا مصرف یا منتقل می‌شود، اتفاق می‌افتد؛ بنابراین، طبیعی است که هدررفت انرژی تقریباً در تمام فرآیندهای عملیاتی و تولیدی وجود دارد. آنچه اهمیت دارد این است که با توجه به خط‌مشی و اهداف سازمان، امکانات عملیاتی، بودجه‌های اختصاص‌داده‌شده به مقولۀ انرژی و استفاده از توان شرکت‌های مطرح و خبره در این حوزه، شناسایی (انجام ممیزی‌های فنی)، امکان‌سنجی و اجرای پروژه‌های بهبود در مکان‌هایی با بیشترین هدررفت انرژی و کمترین دورۀ بازگشت سرمایه انجام شود. البته این مقوله از دسته اقدامات بهبود عملکرد انرژی است که معمولاً بعد از فرآیند استقرار سیستم مدیریت اتفاق می‌افتد؛ از این‌رو، با توجه به این‌که هم‌اکنون فرآیند استقرار سیستم مدیریت انرژی تقریباً تکمیل ‌شده، این مهم در دستور کار ادارۀ بهره‌وری انرژی قرار دارد که مشخصاً به ساختار سازمانی و امکانات متفاوتی از ساختار کنونی نیاز دارد که امیدواریم با توجه به اهمیت موضوع و حمایت مدیریت ارشد مجموعه، این امر مهم محقق شود.

آیا برنامه‌ای برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح دو مجتمع دارید؟

بله. هرچند که با توجه به قیمت‌های کنونی حامل‌های انرژی در ایران، شاید هنوز استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از لحاظ اقتصادی جذابیت زیادی نداشته باشد، اما برای صیانت از محیط‌زیست و همچنین با توجه به این‌که در خط‌مشی انرژی مجتمع‌ها نیز به استفاده از «انرژی‌های تجدیدپذیر با رویکرد بهبود عملکرد انرژی» اشاره شده است، ادارۀ بهره‌وری انرژی در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار مصمم است و قصد دارد رویکردی نوین درخصوص استفاده از انرژی‌های نو داشته باشد و در این زمینه، فعالیت‌های مقدماتی برای مطالعات تحقیقاتی در زمینۀ احداث یک ساختمان با مصرف انرژی نزدیک به صفر (NZEB) و احداث یک واحد مگاواتی نیروگاه فتوولتائیک را آغاز کرده است و همچنین، ساخت طبقۀ دوم ساختمان ستاد معاونت مهندسی در مجتمع مس سرچشمه با رویکرد مصرف انرژی بهینه و استفاده از انرژی خورشیدی که توسط ادارۀ بهره‌وری انرژی پیشنهاد شده، در دست اجراست و توسط این اداره پیگیری و تا حدی نظارت می‌شود.

به نظر شما در کنار اقدامات عملی، بحث فرهنگ‌سازی برای مدیریت مصرف انرژی چه تأثیری بر کاهش مصرف انرژی دارد؟

همان‌طور که فرهنگ‌سازی در استفاده از عادت‌ها و رفتارهای خوب مؤثر است، در مدیریت مصرف انرژی نیز نقش بسزایی دارد. با توجه به این‌که این مهم در خط‌مشی مدیریت انرژی مس منطقۀ کرمان تأکید شده است، مقولۀ فرهنگ‌سازی از استراتژی‌های مهم ادارۀ بهره‌وری انرژی است.
در این راستا، برای پرسنل تأثیرگذار بر مصرف انرژی، نیازسنجی‌های آموزشی مربوط انجام و با همکاری کارگروه انرژی امور آموزش و تجهیز نیروی انسانی در نیازسنجی شغلی آن‌ها ثبت شده است و دوره‌های متعددی نیز در زمینۀ بهینه‌سازی مصرف انرژی و همچنین آشنایی با الزامات سیستم مدیریت انرژی در محل مرکز آموزش سرچشمه برگزار شده یا در دست طراحی و برنامه‌ریزی است.
علاوه بر فرهنگ‌سازی در میان پرسنل، خانواده‌های پرسنل نیز به‌عنوان جامعۀ هدف در جهت فرهنگ‌سازی مصرف انرژی مورد توجه قرار گرفته‌اند. ازجمله فعالیت‌ها در این زمینه می‌توان به برگزاری دوره‌های فرهنگ‌سازی در سطح مدارس شهر سرچشمه، برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی با مقولۀ صرفه‌جویی در مصرف انرژی و برنامه‌ریزی برای برگزاری سمینارهای خانواده با مبحث یادشده اشاره کرد.
البته در سال‌جاری نیز با حفظ روند پیشین، قصد داریم با استفاده از همکاری کارگروه‌های مرتبط و چاپ و نصب بیلبوردهایی در محل دید پرسنل و چاپ و نشر خبرنامه، به این مهم بیشتر بپردازیم. ذکر این نکته هم ضروری است که فرآیند مدیریت انرژی یک فرآیند تدریجی و مستمر است که مشاهدۀ نتایج آن در کوتاه‌مدت میسر نیست و پیاده‌سازی این سیستم نیازمند اعتقاد و حمایت همه‌جانبۀ مدیران ارشد و انسجام، استمرار، احساس مسئولیت، هم‌دلی و همکاری همۀ دپارتمان‌ها و تمامی پرسنل است.