نمونه‌ای موفق از توسعه پایدار معدنی با ملاحظات زیست محیطی

به گزارش می متالز، باوجود موافقت و توافق سازمان محیط زیست و سازمان صنعت و معدن استان با ارتقاء منطقه از شکار ممنوع به حفاظت شده و جواز فعالیت معادن بر اساس صلاحدید سازمان صمت، مجموعه مدیران معادن منطقه اوره در سال ۱۳۸۹ و در راستای اجرای ماده ۶۳ آئین نامه اجرائی قانون معادن و نیز تصویب نامه هیات محترم وزیران در خصوص ضوابط زیست محیطی فعالیتهای معدنی و با هدف اولیه ارتقاء و تطبیق فعالیت های معدنکاری با ضوابط و معیارهای قانونی و مدون زیست محیطی و شناسائی و ارائه راهکارهای اجرائی احیاء و بازسازی محدوده های مورد بهره برداری و افزایش تعاملات با جوامع محلی(روستای اوره)، بصورت داوطلبانه اقدام به بررسی علمی و کارشناسی طرح محیط زیست،منابع طبیعی و آبخیز داری نمودند. با هماهنگی های انجام شده با سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان صمت استان اصفهان این طرح تحت هدایت و پایش کارگروهی متشکل از نمایندگان و کارشناسان سازمان های صدر الذکر و منابع طبیعی در فرمانداری نطنز قرار گرفت.

مشروح مطالعات جامع زیست محیطی انجام شده شامل موارد زیر است :

الف :

۱- مطالعات فیزیوگرافی و کاربری فعلی اراضی

۲- مطالعات اقتصادی - اجتماعی با تاکید بر:

۲-۱ بررسی وضعیت مراتع

۲-۲ بررسی و سوابق مشارکت پذیری اهالی در طرحهای عمرانی،منابع طبیعی و آبخیزداری

۲-۳ بررسی و شناخت دانش بومی در ارتباط با حفظ منابع طبیعی،آب و خاک و امکان سنجی بهره برداری از آن در طراحی پروژه های اجرائی

۲-۴ بررسی ساختار اقتصادی و منابع تولید روستائیان

۲-۵ بررسی مشکلات حوضه نشینان و اولویت بندی براساس نظرات مردم منطقه

۲-۶ بررسی و ارائه عوامل موثر در ایجاد مشکلات حوضه(طبیعی و غیر طبیعی(

۲-۷ شناخت و تعیین حالتهای تخریبی بهره برداران حوضه (نحوه ارتباط انسان با طبیعت(

۲-۸ بررسی پتانسیلهای موجود در حوضه و قابلیتهای قابل احیاء

۲-۹ بررسی راهکارهای پیشنهادی مردمی جهت حل مشکلات حوزه(بر اساس دانش بومی منطقه(

۲-۱۰ ارائه راهکارهای کارشناسی توجه به ساختار حوضه جهت رفع مشکلات اجتماعی - اقتصادی

۳- مطالعات خاکشناسی و ارزیابی تناسب اراضی با تاکید بر:

۳-۱ انجام مطالعات ارزیابی تناسب فعلی برای سایر کاربریهای اصلی

۴- مطالعات فرسایش و رسوب با تاکید بر:

۴-۱ شناخت و بررسی عوامل مهم تاثیرگذار بر فرسایش در حوضه

۴-۲ ارائه راهبردهای حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش

۵- مطالعات آبهای زیرزمینی و کیفیت آب تاکید بر:

۵-۱ معرفی و شناسائی منابع آب حوضه

۵-۲ بررسی پتانسیلهای آلاینده منابع آب منطقه و ارائه نقشه پراکنش منابع آلاینده ها

۵-۳ ارائه روشهای کنترل منابع آلاینده موجود در حوضه یا تاثیر گذار برآن

۵-۴ بررسی اجرای طرحهای تغذیه مصنوعی و معرفی مناطق مناسب جهت اجرای این طرحها و ارائه نقشه های مربوطه با توجه به ظرفیت پذیرش آبخوان

ب- تلفیق و برنامه ریزی

۱- برنامه ریزی حفاظت محیط زیست با تاکید بر شرایط مندرج در تصویب نامه هیات وزیران در خصوص ضوابط زیست محیطی فعالیتهای معدنی

۲- نحوه انطباق روشهای بهره برداری از معادن منطقه با تکنیکها و اصول جدید بهره برداری از معادن

۳-بررسی عوامل تخریب و تهدید زیستگاههای حیات وحش منطقه حفاطت شده کرکس و ارائه راهکارهای جبرانی(در محدوده حوضه مورد مطالعه)

۴- تدوین راهکارهای اجرایی جهت هماهنگی فعالیت‌های آبخیزداری حوضه موردمطالعه با قوانین و مقررات حاکم بر مناطق تحت حفاظت(منطقه حفاظت‌شده کرکس)

این طرح متعاقباً و پس از تصویب در کارگروه مذکور و نیز تهیه طرح اجرایی جنگل دست کاشت گیاه اسکوپاریا ( بادام‌کوهی) از سال ١٣٩٠ تاکنون به‌صورت مستمر در حال اجرا و پایش بوده است و خلاصه نتایج بررسی‌ها مطالعات انجام‌شده به شرح زیر است:

۱. مساحت حوزه موردمطالعه ٦٤٨٤ هکتار برآورد شده است که از ارتفاع ١٧٥٠ تا ٣٨٥٠ متر پراکنده‌شده است حدود ١٥ درصد این حوزه کمتر از ٢٠٥٠ متر و بقیه دارای ارتفاعی بالای ٢٠٥٠ متر از سطح دریا هست.

۲. ۶۳/۵ درصد مساحت حوزه دارای شیب بین ٠ تا ٢٠ درصد و بقیه دارای شیب بالای ٢٠ درصد هستند و شیب متوسط حوزه برابر با ٢٧ درصد محاسبه‌شده است.

۳. ازنظر اقلیمی این منطقه خشک سرد محسوب می‌شود، بارندگی سالیانه متوسط این منطقه ١٩٥ میلی‌متر است و بر اساس آمار موجود بیش از ٥٠ درصد بارندگی در ماههای دی‌ماه تا فروردین اتفاق میافتد و به دلیل سنگی بودن، شیب بالا، جهت جغرافیایی شیب، کمبود خاک و فقر پوشش گیاهی منطقه، بیش از ٥٠ درصد آن به‌صورت روان آب‌های فصلی از طریق مسیل‌ها از منطقه خارج می‌شوند و بخش کمی از به‌صورت برف در ارتفاعات ذخیره‌شده و از طریق چشمه‌ها و یا قنوات قابل‌دسترس خواهند بود بنابر این آبخیزداری و مدیریت و حفاظت منابع آب موضوع بسیار مهمی در این حوزه است کلیه عوامل آلاینده منابع آب مورد شناسایی و مطالعه قرار گرفت و راههای حفاظت منابع آبی را از آلودگی‌های احتمالی و نیز مدیریت کنترل سیلاب‌ها و هرز آب‌های زمستانی بتواند از فرسایش خاک جلوگیری و آبخوان‌ها را به‌صورت تدریجی تغذیه کند به‌صورت تفصیلی موردبررسی قرارگرفته است

۴. بر اساس مطالعات انجام‌گرفته ۲/ ۳ درصد اراضی شامل باغات و اراضی کشاورزی و ۱/ ۴ درصد شامل مناطق سکونت انسانی، ٢٥ درصد نواحی مرتفع و برف‌گیر، ٣٦ درصد شامل مراتع و چراگاه‌ها و ۵/ ۲ درصد بستر رودخانه‌های فصلی و حدود ٢٨ درصد نیز شامل مناطق تحت بهره‌برداری معادن هستند، به دلیل نوع خاک و شیب‌دار بودن و نوع گیاهان موجود مراتع آن جزء مراتع فقیر طبقه‌بندی می‌شود، از سوی دیگر شیب‌دار بودن تپه‌ها و اراضی، کشاورزی محدود به باغداری برای استفاده شخصی( ٨٨ درصد) و کمتر از ١٢ درصد آن کشاورزی است و دامداری نیز عملاً بسیار محدود ( مجموعاً ١٨ رأس دام )شده است .

۵. در حوزه موردمطالعه پوشش گیاهی انبوه وجود ندارد و در حوالی معادن غالبا کاربری بایر بوده و پوشش گیاهی قابل‌توجهی موجود نیست

۶. تأثیرات عوامل مختلف آلاینده محیط‌زیست شامل گردوغبار، دود، فاضلاب و پسماندهای انسانی، روغن و مواد شیمیایی، و نیز تأثیر پسماندهای معدنی به‌تفصیل در گزارش موردبررسی های علمی و میدانی قرارگرفته و راههای کنترل آن به‌تفصیل موردبحث قرارگرفته است.

۷. سطح تحت بهره‌برداری معادن در حوزه اوره کمتر از دویست هکتار است و با توجه به مساحت کل منطقه حفاظت‌شده که برابر با ١١٥ هزار هکتار است کمتر از ١.٧ در هزار محدوده را تشکیل می‌دهد و چنانچه ضوابط و معیارهای زیست‌محیطی رعایت شوند، تأثیرات زیست‌محیطی آن قابل مدیریت و کنترل خواهد بود که راهکارهای آن به‌تفصیل موردبررسی قرارگرفته است.

مهم‌ترین نتایج حاصله و راهکارهای توصیه‌شده و نتایج اجرایی این طرح به شرح زیر است:

1-کنترل آلودگی‌های ناشی از تردد کامیون‌ها از طریق احداث جاده کنارگذر روستای اوره که از جاده اصلی نطنز به کاشان منشعب می‌شود این جاده کنار به طول تقریبی بیش از 12 کیلومتر و با هزینه بهره‌برداران معادن و کمک اداره راه نطنز ایجادشده است، با توجه به اینکه احداث این جاده به‌منظور کاهش گردوخاک و آلودگی صوتی ناشی از سروصدای ناشی از تردد تریلرهای حامل سنگ احداث گردیده است، تا مبدأ ورودی کلیه معادن آسفالت شده است. این جاده علاوه بر کار بری مذکور جاده دسترسی کنارگذر به روستا را نیز فراهم کرده است و با تعامل ایجادشده با مقامات و نهادهای ذیصلاح و مسئول در ترمیم و بازسازی جاده و کوچه‌های روستا درمجموع دسترسی جاده اصلی معادن از یکسو و جاده‌های منتهی به روستا ساماندهی شده‌اند

۲- اقدام مؤثر و مستمر در جهت تغییر سیستم تولید معادن از روش سنتی به سیم برشی که در این رابطه آلودگی‌های صوتی و محیطی ناشی از فعالیت‌های بهره‌برداری معادن به حداقل ممکن کاهش‌یافته است، که در این راستا اقدامات مشروحه زیر به انجام رسیده است:

 احداث خط انتقال برق فشارقوی توزیع شهری به کلیه معادن با تأمین هزینه آن توسط معادن به انجام رسید ه است که نتیجه آن تعطیلی کلیه ژنراتورهای تولید برق و نیزتبدیل اکثر کمپرسورها از دیزلی به برقی و کاهش چشمگیر آلودگی‌های صوتی و آلودگی هوا بوده است.

 تبدیل کلیه دستگاه‌های برشکاری از روش‌های پارس و گوه به روش سیم برش و استفاده کامل از دستگاه‌های سیم برش در معادن منطقه که در حال حاضر کلیه معادن منطقه به‌صورت ۱۰۰ درصد مکانیزه تبدیل‌شده‌اند

 ۳- با توجه به تمرکز معادن در حوزه‌ای محدود و برای رفع نگرانی از احتمال آلودگی آب‌های زیرزمینی منطقه، ضمن اتخاذ تمهیدات لازم برای جلوگیری از نشت مخازن سوخت و روغن‌های صنعتی به خاک منطقه، به‌منظور حفاظت مطمئن و صددرصدی آب‌های زیرزمینی منطقه موضوع احداث سپتیک تانک و یا سیستمهای تصفیه فاضلاب بهداشتی مورد تأکید طرح قرار گرفت و لذا بر این اساس کلیه معادن منطقه اوره به‌صورت کامل به دستگاه‌های تصفیه فاضلاب بهداشتی مجهز شدند و مورد بهره‌برداری قرار گرفتند، با بازیافت فاضلاب بهداشتی آب خروجی حاصله به آبیاری فضاهای سبز احداث‌شده در محدوده معادن اختصاص یافت

۴- یکی از توصیه‌های مهم ضوابط استانداردهای زیست‌محیطی فعالیت‌های معدنی ساماندهی باطله‌های معدنی است با رعایت ضوابط عدم‌تغییر آبراهه‌ها و حفظ تولید زهاب‌ها و بازیافت آن است، در این رابطه اکثر معادن با استفاده از دامتراک، باطله‌های معدنی را به محلهای مناسبی که نزدیک محل بهره‌برداری که به‌عنوان سد باطله تعیین‌شده‌اند منتقل و به‌صورت اصولی نگهداری و دپو می‌کنند. این امر ضمن ساماندهی باطله‌های معدنی از تغییر ناخواسته فضای منطقه جلوگیری کرده و از پراکندگی باطله‌های معدنی در دامنه‌ها و شیب کوه‌ها می‌کاهد و در مراحل بعدی بارویش گیاهان محلی در آن بازسازی و همسان‌سازی اتفاق می‌افتد

۵- با توجه به محدودیت منابع آبی و آبخوان‌های منطقه اوره نطنز ازیک‌طرف و حساسیت و وجود تعدادی از قنوات مهم که برای تأمین آب کشاورزی منطقه مورداستفاده است، موردتوجه و تأکید قرار گرفت و درنتیجه با احداث استخرهای ذخیره آب و حوضچه‌های ته‌نشینی روان آب‌ها به‌منظور ذخیره و بازیافت آب مصرفی معادن و نیز کنترل و ذخیره آب باران و سیلابهای فصلی در فصول پر باران و استفاده از آن در فصول حشک در معادن منطقه به عنوان یک طرح بسیار موفق بمورد اجرا درآمده است که عینا در بسیاری از نقاط کشور قابل اجراست. با اجرای این طرح اکثر معادن ضمن ذخیره سازی آب مورد نیاز خود در محدوده هر معدن، با بازیافت آب های استفاده شده در سینه کارها و پمپاژ آن به استخرهای ذخیره آب ضمن عدم استفاده از منابع آبی منطقه که دارای مصارف کشاورزی است صرفه جویی و بازیافت آنرا نیز بصورت کاملا موفق به انجام رسانده اند

۶- بهره برداران معدنی اوره با احساس مسئولیت اجتماعی نسبت به حفظ و پایداری ساختار طبیعی منطقه، نسبت به اجرای طرح جنگل کاری بادام کوهی با استفاده از بذر طبیعی و یا غرس نهال استفاده کرده اند، بر اساس توافق و طرح مصوب، معدنکاران به میزان بیش از دوبرابر سطح بهره برداری معادن، یعنی حدود ۴۰۰ هکتار را به جنگل کاری اخنصاص داده اند، این کار از سال ۱۳۹۰ آغاز شده است و تاکنون حدود ۳۶۰ هکتار از آن کاشته و تحویل اداره منابع طبیعی نطنز شده است. این طرح در دو سال آینده بصورت کامل کاشته و واکاری و تحویل خواهد شد، أراضی انتخاب شده و نحوه کاشت درختان بصورتی کاملا ابتکاری و با روشهای مدرن انجام گرفته است و بدون دستکاری در طبیعت، کاشت این گیاه بسیار مقاوم به خشکی و سازگار با طبیعت منطقه انجام پذیرفته است، أراضی انتخاب شده در دامنه کوههای مشرف به روستای اوره و شهر نطنز انتخاب شده است و با بهره برداری آن در سالهای آینده چشم انداز های طبیعی شهر و روستا را بصورت بسیار زیبایی تغییر خواهد داد و از سوی دیگر به حفظ بافت گیاهی و توسعه مراتع یاری خواهد رسانید که هدف نهایی اجرای این طرح است در پایان متذکر می‌شود کلیه موارد بالا به عنوان اولین و موفق ترین طرح جامع زیست محیطی معدنی دراستان اصفهان و تنها طرح جامع و مدون زیست محیطی حوزه های معدنی و با تامین هزینه و بصورت داوطلبانه توسط کمیته معادن اوره نطنز به نمایندگی از سوی معدنداران منطقه اوره نطنز شامل معدن گدارسیاوش، معدن گرانیت لاگهر، معدن گرانیت شفق، معدن گرانیت احرار سپاهان معدن گرانیت پرشین نطنز، معدن گرانیت الهی نطنز، معدن گرانیت گندم آباد، معدن گرانیت ریحن به انجام رسیده است.