نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر برای جهش در اکتشافات معدنی

به گزارش می متالز، چالش‌های عمده‌ای در این مسیر وجود دارد که مهم‌ترین آنها شامل تناقض‌های قانونی، محدودیت‌های اعمال شده از سوی نهادها و سازمان‌های دولتی مختلف، نگاه غیرواقع‌بینانه به فعالیت‌های معدنی، توجه نکردن به توانمندی‌ها، ظرفیت اشتغالزایی، جاذبه‌های اقتصادی و... بوده که رفع عمده این مشکلات از حیطه اختیارات شرکت‌های معدنکاری ایران فراتر است. روزگار معدن به بهانه برگزاری دومین همایش و نمایشگاه تخصصی بین‌المللی اکتشاف مواد معدنی با نگرش ویژه به توسعه پایدار که قرار است ۸ تا ۱۰ بهمن برگزار شود، با شهریار متوکل، مدیر اکتشافات و مهندسی توسعه شرکت ملی صنایع مس ایران درباره اکتشاف در ایران و چالش‌های آن گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌آید.

اکتشاف چه اهمیتی برای کشورها دارد؟

اکتشافات سیستماتیک و علمی در مناطق مستعد از جمله فعالیت‌هایی است که با کشف معادن می‌تواند باعث ایجاد ارزش افزوده شود. این واقعیت در چند دهه گذشته سبب شده است شرکت‌های بسیاری در این زمینه در سطح جهانی و همچنین در ایران فعالیت کنند.
از جمله موفق‌ترین فعالیت‌ها در عرصه ایجاد درآمد می‌تواند فعالیت‌های اکتشافی باشد. البته انجام اکتشافات معدنی به‌صورت کوتاه‌مدت، مقطعی و منقطع در صورت نرسیدن به نتیجه مثبت، سبب ایجاد زیان برای شرکت مجری می‌شود اما تجربه و عملکرد فعالیت‌های اکتشافی در دهه‌های گذشته در ایران و سایر کشورهای جهان، این واقعیت را ثابت کرده که در صورت انجام این‌ فعالیت‌ها به‌صورت علمی و ادامه داشتن آنها در یک روند چندین ساله، اکتشاف از جمله بهترین فعالیت‌های اقتصادی در سطح جهان است.
از این‌رو در تمام کشورهای پیشرو در اکتشاف و بهره‌برداری از معادن، هزینه‌های عملیات اکتشاف در سبد هزینه‌های سرمایه‌ای (Capital Cost) لحاظ شده و کشف معدن جدید به‌عنوان یک دارایی دیده می‌شود. در هر مقطع زمانی نیز با توجه به شرایط موجود، می‌توان درباره بهره‌برداری از معدن یادشده یا واگذاری آنها تصمیم‌گیری کرد.

حجم فعالیت‌های اکتشاف در سطح جهان چقدر است؟

با توجه به روند رو به رشد اقتصاد کشورهای واجد ذخایر معدنی، به‌تدریج این‌گونه کشورها ترجیح می‌دهند مواد خام معدنی تولیدی را در داخل مصرف کنند. این روش، منجر به صادرات کمتر این مواد به بازار جهانی می‌شود که در نهایت موجب افزایش بیشتر نرخ مواد معدنی در آینده خواهد شد. کمبود مواد سبب رویکرد جدی جهانی به اکتشافات و سرمایه‌گذاری در این حیطه شده که به رقابت شدید در سطح بین‌المللی تبدیل شده است. حجم فعالیت‌های اکتشافی در جهان همواره با افت و خیزهای زیادی همراه بوده است. فعالیت‌های اکتشافی و مقادیر سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اکتشافی در ۳ دهه گذشته در ارتباط تنگاتنگ با وضعیت نرخ فلزات در بازار جهانی بوده، به گونه‌ای که با نزول یا رشد این قیمت‌ها در مقاطع زمانی گوناگون، شاهد کاهش یا افزایش سرمایه‌گذاری‌های اکتشافی بوده‌ایم. بررسی‌ها نشان می‌دهد در بیشتر کشورها و مناطق معدن‌خیز جهان، تامین اطلاعات پایه زمین‌شناسی در راستای اکتشافات معدنی برعهده دولت‌ها، سازمان‌ها و نهادهای وابسته به دولت است. از سوی دیگر در ۱۰ سال گذشته بیش از نیمی از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در اکتشاف و ارزش‌افزوده، در عرصه بین‌المللی از سوی شرکت‌های کوچک و متوسط به‌دست آمده است.

آیا رکود اقتصادی می‌تواند باعث افت اکتشاف شود؟

با توجه به مطالب یادشده می‌توان نتیجه گرفت که اکتشاف و سرمایه‌گذاری‌های اکتشافی در مناطق مختلف جهان با رویکردی اقتصادی ادامه داشته و در ۱۰ سال گذشته نیز روندی رو به رشد داشته است. نکته حائز اهمیت این است که در دوره بحران اقتصادی گذشته، همان‌گونه که آمار و اطلاعات موجود گواهی می‌دهد، نه تنها سرمایه‌گذاری‌های اکتشافی رشد قابل توجهی داشته بلکه فلزات اساسی به‌ویژه مس نیز بسیار سریع‌تر از پیش‌بینی‌ها، بازار خود را احیا کرده است. از این‌رو تجربه ۲ دهه گذشته نشان داده که پیروی از روند منطقی در اجرای پروژه‌های اکتشافی و نبود تاثیرپذیری سریع این پروژه‌ها از بحران‌های مالی کوتاه‌مدت جهانی، باعث ایجاد ارزش‌افزوده فراوان برای شرکت‌ها در مقاطع زمانی که بهبود در اقتصاد جهانی روی می‌دهد، شده و این‌گونه شرکت‌ها رشد سریعی را در دوران پس از رکود تجربه می‌کنند.

اکتشاف در ایران چه وضعیتی دارد؟

ایران با داشتن پیشینه طولانی در معدنکاری و قرار گرفتن در کمربند مواد معدنی، با وجود اکتشافات ناچیز از ابتدا تا کنون، جزو ۱۵ کشور برتر معدن‌خیز، هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ تنوع مواد معدنی به شمار می‌رود. مقایسه حجم سرمایه‌گذاری اکتشافی در ایران در ۱۰ سال گذشته نشان می‌دهد در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، سهم ایران حدود ۰.۱ درصد است و در این زمینه کشور نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر به منظور ایجاد جهشی بزرگ در اکتشافات مواد معدنی خواهد بود. در سال‌های آینده، روند تولید جهانی در معادن (صرف نظر از نوع ماده معدنی) به مشکلات جدیدی برخورد خواهد کرد و برخی از این مشکلات و موانع در چند سال گذشته نیز در برخی از معادن رخ داده است. این مشکلات سبب کاهش تولید معادن می‌شود که تحقق پیش‌بینی‌ها درباره تولید را با تردید همراه می‌کند، به گونه‌ای که نقش عوامل بازدارنده در تولید را به‌طور متوسط باید تا ۱۰ درصد ظرفیت‌های پیش‌بینی شده در نظر گرفت. این ضریب در مقیاس جهانی و در ۱۰ سال گذشته مورد تایید قرار گرفته است، البته به این معنی نیست که کاهش ۱۰درصدی تولید نسبت به پیش‌بینی‌ها در هر مکان و برای هر شرکت معدنی روی خواهد داد اما آثار منفی این مشکلات همواره باید در پیش‌بینی‌ شرکت‌های معدنی لحاظ شود. از سوی دیگر، می‌توان گفت تا کنون تعداد زیادی از معادن بزرگ که در کلاس جهانی به‌عنوان ذخایر معدنی بزرگ در کشور تعریف می‌شوند، کشف شده و در حال بهره‌برداری هستند. درصد زیادی از معادن بزرگ کشف شده، رخنمون داشته یا نزدیک به سطح زمین بوده‌اند اما با گذشت زمان، شانس شناسایی و کشف این‌گونه معادن به شدت رو به کاهش است. از این رو اکتشاف معادن به ناچار در مسیر اکتشاف معادن پنهان و ذخایری که در عمق زمین نهفته هستند، قرار خواهد گرفت. این مسئله، احتمال کشف معادن بزرگ را پایین آورده و در آینده موجب کاهش ذخایر یا افزایش هزینه‌های تولید (به‌دلیل عمیق‌تر شدن ذخایر) خواهد شد. پر واضح است که ضرورت حفظ جایگاه فعالیت‌های اکتشافی با بهینه‌سازی این فعالیت‌ها، مبتنی بر دانش روز و فناوری‌های نوین به عنوان ضامن و پشتوانه ادامه تولید و توسعه پایدار، بیش از پیش مشهود است.

نقش آموزش، تحقیق و بکارگیری فناوری‌های نوین را در اکتشاف چگونه ارزیابی می‌کنید؟

امروز، نقش آموزش، تحقیق و بکارگیری فناوری‌های نوین در سازمان‌ها بر همه آشکار است و اثربخشی موضوع‌های یادشده در بخش اکتشافات معدنی، بیشتر احساس می‌شود. استفاده از آخرین و جدیدترین تجهیزات اکتشافی و حفاری، نیروی کار آموزش‌دیده و آشنا به فعالیت‌های اکتشافی، بکارگیری نتایج حاصل از پژوهش‌ها و تحقیقات جهانی در بخش اکتشاف مواد معدنی و وارد کردن فناوری‌های نوین به این بخش، افزایش کارآیی و بهره‌وری را در اکتشافات به دنبال خواهد داشت. توجه به موضوع‌های یادشده سبب ایجاد فضای اعتماد و اطمینان در اجرای پروژه‌های اکتشافی و تسریع در رسیدن به اهداف این پروژه‌ها می‌شود و کاهش هزینه‌های اکتشافی را نیز در پی خواهد داشت.

بخش خصوصی تا چه اندازه در زمینه اکتشاف موفق عمل کرده است؟

وجود شرکت‌های مهندسی خصوصی و پیمانکار کارآمد داخلی در عرصه فعالیت‌های اکتشافی از جمله مهم‌ترین نقاط قوت اجرای این پروژه‌هاست اما آنچه مسلم است اینکه با وجود متخصصان مجرب و دانش فنی اکتشافی در داخل کشور، ارتقای سطح علمی و به‌روزرسانی دانش موجود در زمینه اکتشاف مواد معدنی الزامی است. راهبرد موفق در این زمینه، پررنگ کردن نقش آموزش، پژوهش و فناوری نوین در اجرای پروژه‌های اکتشافی به‌وسیله تشویق و حمایت از طرح‌های پژوهشی دانشگاهی، برنامه‌ریزی اجرای دوره‌های آموزشی و تخصصی در داخل کشور با استفاده از توان متخصصان داخلی و دعوت از استادان خارجی و به روز کردن دائم اطلاعات آخرین نوآوری‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری اکتشافی در جهان است.

آیا شرکت ملی مس در دومین نمایشگاه تخصصی بین‌المللی اکتشاف مواد معدنی شرکت خواهد کرد؟

دومین همایش و نمایشگاه تخصصی بین‌المللی اکتشاف مواد معدنی با نگرش ویژه بر توسعه پایدار از ۸ تا ۱۰ بهمن در محل هتل المپیک تهران برگزار می‌شود. در این نمایشگاه که با حضور شرکت‌های پیشرو اکتشافی کشور برگزار می‌شود، سخنرانی‌ها، نشست‌ها و کارگاه‌های تخصصی علمی و کاربردی با حضور استادان برجسته داخلی و خارجی در زمینه اکتشاف مواد معدنی برگزار خواهد شد و آخرین دستاوردها و تجربه‌های اکتشافی جامعه اکتشافی به اشتراک گذاشته می‌شود. در این زمینه، شرکت ملی صنایع ایران با برگزاری کارگاه‌ها و سخنرانی‌های تخصصی در این نمایشگاه و همایش به یاری خداوند حضوری فعال و پررنگ خواهد داشت.