تهدید روسی بازار نفت

کارشناسان بر این باورند  که درصورت عدم تمدید توافق اوپک، با توجه به رشد تولید نفت شیل آمریکا و عدم کاهش حجم ذخایر نفتی در نیمه اول سال، مجددا مازاد عرضه در بازار نفت سر به فلک خواهد گذاشت و قیمت‌ها به حدود 40 یا حتی 30 دلار در هر بشکه سقوط خواهد کرد.

اما از آنجایی که اوپک خود بیش از هر کشوری به قیمت‌های بالای نفت نیاز دارد و به دنبال رهایی از شرایطی است که ظرف دو سال گذشته بر بازار نفت حاکم شده، کارشناسان احتمال تمدید توافق در نیمه دوم سال را بسیار زیاد می‌دانند. این در حالی است که معامله‌گران به اندازه‌ای که کارشناسان نسبت به تمدید توافق اطمینان دارند، خوش‌بین نیستند و این عامل موجب عدم رشد قیمت نفت و حتی افت آن در ماه‌های اخیر شده است.

حال گمانه‌هایی پیش آمده که نگرانی‌ها را تشدید کرده و موجب افت قیمت نفت در هفته جاری شده است. گفته می‌شود، روسیه به‌عنوان تهدیدی بر سر راه تمدید توافق مطرح است. در وهله اول کاهش تولید در نیمه دوم سال از سوی روسیه به مراتب دشوارتر از نیمه اول ارزیابی می‌شود چراکه به گفته کارشناسان به‌طور تاریخی نیمه اول سال به دلیل شرایط دشوار آب و هوایی روسیه با افت تولید مواجه است. اما نیمه دوم سال زمانی است که معمولا شرکت‌های نفتی این کشور در شرایط مساعدتر آب‌وهوایی برنامه‌های افزایش تولید خود را اجرا می‌کنند و تولید نفت روسیه رو به افزایش می‌گذارد، بنابراین از آنجا که توان و ظرفیت رشد تولید وجود دارد، شرکت‌های نفتی روس انگیزه کمتری برای کاهش تولید در نیمه دوم سال دارند.

اما عامل دوم نگرانی از عدم تمدید توافق به رقابت نفتی روسیه در بازار نفت با دیگر تولیدکنندگان این کالا باز می‌گردد. روسیه در سال‌های اخیر با افزایش چشمگیر تولید خود، نشان داده که رقابت نفسگیری را در بازار نفت با تولیدکنندگان اوپک آغاز کرده است. حال خبر آمده که این کشور در بازار نفت چین، عربستان را پشت‌سر گذاشته است. در حالی که بازار نفت چین همواره محل قدرت نمایی عربستان بوده و سهم بازار به خصوص در آسیا همواره به‌عنوان دغدغه بزرگی از سمت آل سعود مطرح است. حال مشخص نیست در شرایطی که روسیه مدام در حال گرفتن سهم عربستان در بازار نفت است و از سویی اعلام کرده‌اند برنامه‌هایشان تولید این کشور را به بیشترین سطح در 30 سال گذشته خواهد رساند، آیا عربستان و در حالت کلی اوپک حاضر می‌شود با تمدید توافق، سهم خود را از بازار نفت مجددا کوچک‌تر کند؟ این عامل می‌تواند به‌عنوان مانعی بر سر تمدید توافق مطرح شود.

مشکلات روس‌ها در تمدید توافق

توافق تاریخی بین بزرگان نفت برای کاهش تولید و تقویت قیمت نفت تا‌کنون برای شرکت‌های نفتی روسیه کار چندان دشواری نبوده است، اما تمدید نمی‌تواند برای این شرکت‌ها چندان خوشایند باشد و مشکلات بسیاری را برای آنها به همراه دارد. کاهش تولید در نیمه اول سال برای شرکت‌های نفتی روسیه آسان بود اما تمدید توافق برای این شرکت‌ها چندان ساده نخواهد بود. به گزارش بلومبرگ، کاهش تولید تا‌کنون با کاهش فصلی تولید نفت روسیه همزمان بوده یعنی این کشور در قبال افزایش بیش از 10 درصدی قیمت نفت چیز زیادی از دست نداده است. اما تمدید توافق در فصلی رخ خواهد داد که تولید نفت روسیه به‌طور تاریخی اوج می‌گیرد، بنابراین برای شرکت‌های نفتی این کشور تصمیم مسکو برای تمدید توافق به‌عنوان مانعی بر سر راه اجرایی شدن طرح‌های افزایش تولید آنها خواهد بود و مشکلات بسیار بیشتری نسبت به توافق اولیه به همراه خواهد داشت.

تحلیلگران Sberbank CIB می‌گویند معمولا در نیمه اول سال یا تولید نفت روسیه کاهش یا بدون تغییر باقی می‌ماند. به اعتقاد آنها حتی درصورت عدم توافق برای کاهش تولید، در نیمه اول سال تولید روزانه نفت این کشور 40 تا 50 هزار بشکه کاهش می‌یافت چراکه در زمستان به دلیل یخ زدن زمین‌های سیبری، حفاری به شکل قابل توجهی در روسیه کاهش می‌یابد و شرکت‌های نفت با استفاده از جاده‌های یخ‌زده دکل‌های حفاری خود را جابه‌جا می‌کنند.

به گفته وزیر انرژی روسیه، تولید نفت این کشور نسبت به سطح ماه اکتبر تاکنون 250 هزار بشکه کاهش یافته و تا پایان ماه جاری روسیه به تعهد خود مبنی بر کاهش 300 هزار بشکه‌ای عمل خواهد کرد. تا همین اواخر شرکت‌های نفتی روس می‌گفتند با پایان زمان توافق برای کاهش تولید یعنی از ماه ژوئن آنها به سرعت اقدام به افزایش تولید خود خواهند کرد. وزارت انرژی روسیه چشم‌انداز تولید نفت این کشور را در سال 2017، 11.02 میلیون بشکه در روز اعلام کرده که 75 هزار بشکه بیشتر از سطح تولید نفت این کشور بر اساس توافق ماه دسامبر است. جیمز هندرسون، کارشناس نفتی روس تبار در موسسه آکسفورد انرژی درخصوص کاهش تولید شرکت‌های نفتی روسیه می‌گوید: «کاهش تولید این شرکت‎ها در نیمه اول سال کار چندان بزرگی و عجیبی نبود. اما شرایط در نیمه دوم سال متفاوت است. همه برنامه‌های افزایش تولید در سال جاری برای نیمه دوم سال طراحی شده است.»

روسیه و اوپک پس از دو سال که از افت قیمت نفت و رقابت بر سر به دست آوردن سهم بیشتر از بازار می‌گذشت، در عین ناباوری در آخرین ماه‌های سال 2016 توافق کردند تولید نفت خود را به شکلی هماهنگ در نیمه اول سال جاری کاهش دهند. این توافق موجب شد قیمت جهانی نفت در ژانویه سال جاری به بیش از 58 دلار بر بشکه برسد، اما عدم کاهش حجم ذخایر نفتی جهان و افزایش تولید نفت آمریکا موجب شده تا قیمت نفت در هفته‌های اخیر مجدد به حدود 50 دلار بر بشکه کاهش یابد. این مساله موجب شد تولیدکنندگان به فکر تمدید توافق کاهش تولید در نیمه دوم سال بیفتند.

این هفته الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه با مدیران شرکت‌های نفتی روسیه دیدار خواهد کرد. نواک قصد دارد پیش از برگزاری نشست مشترک کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در 25 ماه مه، درخصوص تمدید توافق با شرکت‌های نفتی این کشور مذاکره کند. وی گفته است، در داخل روسیه بر سر تمدید یا عدم تمدید توافق مذاکرات در جریان است و این مساله بستگی به وضعیت بازار تا زمان پایان مدت توافق 6 ماه اول دارد. با این حال کارشناسان بر این باورند که با وجود مشکلات موجود بر سر راه تولیدکنندگان بزرگ روسیه، این کشور تصمیم به تمدید توافق خواهد گرفت؛ چراکه تاثیر توافق اوپک در امور مالی دولت روسیه قابل توجه بوده است. در واقع توافق اوپک موجب شد که درآمد نفتی روسیه برای اولین بار در دو سال اخیر در ماه فوریه 500 میلیارد روبل (8.9 میلیارد دلار) افزایش یابد.

برنامه شرکت‌های روسی برای افزایش تولید

در حال حاضر روسنفت آماده افزایش فعالیت‌‌های خود در میادین نفتی در شرق سیبری شده که امسال در مجموع 6 میلیون بشکه نفت از آنها استخراج کرده است. لوک اویل برای حفر چاه‌های جدیدی در میدان نفتی واقع در دریای خزر برنامه‌ریزی کرده، لوک اویل تولید از این میدان را از تابستان گذشته آغاز کرده است. گس‌پروم نیز در حال جذب سرمایه است، این شرکت قصد دارد با سرمایه‌گذاری‌های جدید تولید نفت خود را در سال جاری 7.8 درصد افزایش دهد. از این رو مقامات روسی اعلام کرده‌اند که درصورت عدم تمدید توافق تولید نفت این کشور به بیشترین سطح ظرف 30 سال اخیر خواهد رسید.

به گزارش رویترز، معاون نخست‌وزیر روسیه با اشاره به برنامه شرکت‌های نفتی این کشور برای افزایش تولید، اعلام کرده است: «درصورت عدم تمدید توافق تولید نفت روسیه افزایش و به بیشترین مقدار ظرف 30 سال اخیر خواهد رسید.» هرچند وی آماری از میزان تولید روسیه نداده اما وزیر انرژی این کشور گفته است، تولید نفت روسیه در سال 2017 به 11.01 تا 11.07 میلیون بشکه در روز خواهد رسید که بیشترین میانگین سالانه تولید نفت در روسیه از سال 1987 محسوب می‌شود. تولید نفت این کشور در سال 2016 به‌طور متوسط 10.96 میلیون بشکه در روز بوده که بر اساس توافق برای کاهش تولید با 300 هزار بشکه کاهش نسبت به سطح تولید ماه اکتبر، باید در نیمه اول سال 10.947 میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد. آندری پولیشیوک، تحلیلگر بازار نفت بر این باور است که در نیمه دوم سال تولید نفت این کشور دو درصد رشد خواهد کرد و به حدود 11 میلیون بشکه در روز خواهد رسید.

سیستم مالیاتی روسیه که نرخ پایین‌تری برای طرح‌های جدید در نظر می‌گیرد، احتمال به تعویق انداختن برنامه افزایش تولید شرکت‌های یاد شده را کاهش می‌دهد. از این رو به گفته مدیران و تحلیلگران، شرکت‌های روسی بیشتر تمایل دارند درصورت تمدید توافق، تولیدات خود در غرب روسیه را که مشمول مقدار بیشتری مالیات می‌شود، کاهش دهند. با این حال، تمدید توافق برای 6 ماه دیگر اثر قابل توجهی بر شرکت‌های روس خواهد گذاشت. ایلدار داولشین، تحلیلگر رنسانس کپیتال، می‌گوید (در صورت تمدید توافق) تولید نفت روسنفت نیم درصد، لوک‌اویل 1.4 درصد و سورگات‌نفت‌گس 2.1 درصد در سال 2017 نسبت به 2016 کاهش خواهد یافت و تولید شرکتی چون گازپروم با رشد 4.4 درصدی محدود خواهد شد.

رقابت روسیه در بازار چین

اما در حالی که نگرانی‌ها از رشد تولید نفت روسیه در نیمه دوم سال جاری وجود دارد، روسیه رقابت خود در بازار آسیا با کشورهای عضو اوپک به خصوص عربستان را ادامه داده است. به گزارش خبرگزاری رویترز، روسیه در ماه مارس برای دومین ماه متوالی عربستان را در صادرات نفت به چین جا گذاشته و بزرگترین صادرکننده نفت خام به این کشور شده است. تکرار این موضوع برای دومین ماه نشان می‌دهد که روسیه مبارزه برای افزایش سهم در بازار چین را ادامه داده است.

بر اساس آمار منتشر شده از گمرک چین، صادرات نفت روسیه به این کشور در ماه مارس با یک درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال گذشته به 1.104 میلیون بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که صادرات عربستان به چین در ماه مارس نسبت به مدت مشابه سال گذشته 15 درصد افت داشته و به 1.072 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است. از سوی دیگر آمریکا در ماه مارس بیش از 45 هزار بشکه در روز به چین نفت صادر کرده در حالی که سال گذشته هیچ صادرات نفتی به این کشور نداشته است. صادرات نفت ایران نیز به چین با رشد 6 درصدی به 626.2 هزار بشکه در روز رسیده است.

در واقع هرچند تولیدکنندگان عضو و غیرعضو اوپک برای کاهش 1.8 میلیون بشکه‌ای تولید در نیمه اول سال 2017 توافق کرده و تاکنون آن را به خوبی اجرایی کرده‌اند، اما همزمان آنها سعی کرده‌اند که سهم خود را در بازار آسیا حفظ کنند. چراکه به دلیل ماهیت رو به رشد بودن تقاضا برای نفت در بازار آسیا، از جهت امنیت صادرات برای کشورهای تولیدکننده نفت اهمیت زیادی دارد. حال این پرسش مطرح می‌شود که عربستان و دیگر اعضای اوپک تا کجا حاضر می‌شوند که سهم خود را در بازار نفت به رقیب روسی‌شان واگذار کنند؟ و این نگرانی خود به‌عنوان مانعی در بازار نفت عمل خواهد کرد.

افت نفت با سیگنال روسی

نگرانی‌ها از عدم تمدید توافق در نیمه دوم سال جاری موجب شد که روز دوشنبه، یعنی اولین روز بازگشایی بازارهای بین‌المللی با کاهش قیمت برای بازار نفت همراه باشد. روز گذشته نیز هرچند در ابتدای معاملات قیمت نفت اندکی رشد کرد که کارشناسان دلیل آن را تصحیح قیمت‌ها بعد از 6 روز افت مداوم اعلام کردند، اما در ادامه معاملات نفت مجددا به حدود قیمت‌های روز دوشنبه برگشت. روز گذشته قیمت نفت خام آمریکا تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت 16 به وقت تهران)، 4سنت کاهش یافت و 49.19 دلار معامله شد. نفت برنت نیز با 3 سنت افزایش قیمت 51.63 دلار بر بشکه به فروش رسید.

کارشناسان بر این باورند که فشار بر قیمت‌ها با وجود کاهش تولید بزرگان نفتی، در سطح بالایی قرار دارد و معامله‌گران نگرانند توافق اوپک نتواند مازاد عرضه و رشد تولید در آمریکا را جبران کند. تولید نفت این کشور در حال حاضر به حدود 9.25 میلیون بشکه رسیده و گفته می‌شود دسامبر سال جاری حدود یک میلیون بشکه در روز بیشتر از دسامبر 2016 خواهد بود. از سویی اوپک که هدف خود از کاهش تولید را کاهش سطح ذخایر نفتی و رساندن آن به کمتر از متوسط 5 ساله اعلام کرده بود، به‌گفته خالد الفالح، وزیر نفت و معادن عربستان سعودی تا کنون در رسیدن به این هدف شکست خورده است. از همین رو برخی کارشناسان از جمله فریدون فشارکی بر این باورند که حتی تمدید توافق در نیمه دوم 2017 نمی‌تواند بر کاهش حجم ذخایر نفتی اثرگذار باشد و لازم است اوپک توافق برای کاهش تولید را در نیمه اول 2018 نیز تمدید کند.