اجرای طرح تحول زمین ­شناسی و اکتشافات ذخایر معدنی در دولت سیزدهم

به گزارش می‌متالز به نقل از خبرگزاری ایرنا؛ یادداشت علیرضا شهیدی - رییس سازمان زمین‌ شناسی و اکتشافات معدنی کشور: با نگاهی به ماموریت اصلی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جمهوری اسلامی ایران و مقایسه تطبیقی جایگاه این سازمان‌ها در جهان، درمی‌یابیم که همگی این سازمان‌ها وظیفه اصلی تولید اطلاعات پایه علوم زمین و اکتشاف ذخایر معدنی را بر عهده دارند که استفاده درست و تخصصی از این اطلاعات، به هنگام سازی و تولید آن‌ها مطابق با آخرین استاندارد‌ها و نیاز کشور، حلقه آغازین توسعه بخش معدن، عمران و زیرساخت است.

در واقع تولید اطلاعات پایه یکپارچه، مبنای طرح‌ریزی‌ها و پردازش اطلاعاتی است که در پروژه‌های عمرانی، زیرساختی و معدنی کشور مورد استفاده قرار می گیرد و به دلیل لحاظ شدن نکات علمی، شناساندن وضعیت‌های طبیعی در این نقشه‌ها و اطلاعات پایه از حیث وجود ذخایر معدنی، مخاطرات طبیعی، پدیده‌ها و پتانسیل‌های زمین‌شناسی و اکتشافی دارای ارزشی بالا و غیرقابل وصف است که بدون تردید موجب توسعه و رونق بخش اقتصادی کشور می‌شود.

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جمهوری اسلامی ایران طی بیش از ۶ دهه فعالیت خود با نگاهی دقیق و متناسب با تجهیزات و دانش روز خود، بهره‌گیری از متخصصان و کارشناسان ارزشمند و همچنین بر پایه نظام ایندکس نقشه‌های پایه کشور اقدام به تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی در مقیاس‌های گوناگون کرده‌‎ است. تهیه نقشه‌های زمین شناسی و اکتشافی که نزدیک به ۱۰۰ عنوان نقشه را شامل می‌شود در مقیاس‌هایی نظیر یک میلیونیوم، یک دویست و پنجاه هزارم، یکصدهزارم، یک بیست و پنج هزارم و به تازگی یک پنجاه هزارم در کشور گواهی بر فعالیت‌های آگاهانه و مستمر متخصصان این سازمان در سراسر کشور است.

آنچه در خصوص اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی و اهمیت آن آورده شد، بخشی از اهمیت آن در هر کشوری است که ایجاب می‌کند تا مبنای تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی بدنه حاکمیت کشور باشد و روند تولید آن، حفظ و نگهداشت نیروی انسانی متخصص این حوزه و منابع مالی مورد نیاز آن را به‌ صورت مستمر و منظم پایش کند تا موجبات تحرک و رونق در بخش‌های مختلف اقتصادی، عمرانی و در نهایت ایجاد ثروت ملی و اشتغال پایدار را به دنبال داشته باشد.

با نگاهی به روند تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی در کشور و همچنین وجود نیروی انسانی متخصص در این بخش طی دو دهه اخیر به بروز پدیده‌هایی، چون کاهش چشمگیر میزان دانشجویان و دانش آموختگان رشته‌های زمین‌شناسی و معدن (همه گرایش‌ها)، تعطیلی، غیرفعال شدن، رهاسازی فعالیت یا حتی مهاجرت دسته‌جمعی شرکت‌های مهندسین مشاور در گرایش‌های مرتبط با فعالیت‌های بخش حاکمیتی کشور در حوزه زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی، کندی روند تولید اطلاعات پایه و نیاز روزافزون کشور به این ابزار مغزافزاری برخورد می‌کنیم.

ظهور این پدیده‌ها، حاصل ضعف و نگاه نادرست کارشناسی-تخصصی برنامه‌ریزان و تصمیم سازان کشور بوده که نتایجی، چون کاهش سهم بخش معدن در اقتصاد کشور، کمبود مواد اولیه معدنی مورد نیاز صنایع، ایجاد زیرساخت‌ها و جانمایی‌های نادرست عمرانی و عدم اکتشاف ذخایر و معادن قابل بهره‌برداری در کلاس جهانی و همچنین اضمحلال چرخه متخصصان بخش زمین شناسی، اکتشاف و معدن را به همراه داشته است.

آنچه در این میان اهمیت دارد تناقض میان واژه کوچک‌سازی دولت ها، برون‌سپاری خدمت و جایگاه فعالیت‌های حاکمیتی است که برای ایجاد ثروت و تحرک اقتصادی دولت‌ها عنصری حیاتی است که متاسفانه طی سالیان اخیر از منظر نیروی انسانی همواره سعی بر عدم جذب و ایجاد محدودیت در روند به‌کارگیری متخصصان و کاهش کمیت و کیفیت ایشان در بدنه حاکمیت و همچنین بخش خصوصی بوده است.

نکته جالب توجه در این مقوله، نبود حتی ظرفیت برون سپاری خدمات تخصصی به شرکت‌های مهندسین مشاور دارای رتبه به جهت محدود بودن تعداد ایشان در رسته‌های تخصصی و همچنین ظرفیت کار ارجاعی و ضریب ریالی آن است. در واقع می‌توان گفت که سیاست گذاری نادرستی در روند تولید اطلاعات پایه، ظرفیت سازی برون سپاری خدمت و به‌کارگیری متخصصان در این حوزه داشته‌ایم و بر این اساس ضرورت ایجاد تحولی در تولید اطلاعات پایه و نگاهی متفاوت از قبل، بیش از پیش احساس می شود.

تحلیل عملکرد و ارائه برنامه‌های تحولی در دولت سیزدهم

در راستای منویات رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در خصوص لزوم رسیدن به اقتصادی مستقل، بهره‌گیری مناسب از منابع طبیعی و انسانی کشور و توزیع عادلانه آن و همچنین تاکید رییس جمهوری اسلامی ایران و وزیر صنعت، معدن و تجارت در ضرورت ایجاد تحول بنیادین در بخش علوم زمین و معدن کشور به عنوان یکی از مولفه‌های مهم اقتصادی، اشتغالزایی و توسعه‌ای جمهوری اسلامی ایران در سال‌های پیش رو، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در قالب توافقنامه و برنامه‌ای مشارکتی با سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و معاونت امور معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام به تعریف برنامه‌ای تحولی در بخش زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر جدید معدنی کشور کرد.

پس از ماه‌ها بررسی و تحلیل فنی در کمیته راهبردی مشترک معدنی کشور با حضور مدیران و متخصصان این بخش، استان خراسان جنوبی به عنوان نخستین هدف اجرای این برنامه در سال ۱۴۰۰ معرفی و برنامه ریزی اجرای پروژه تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی برای آن طراحی و اجرا شد. طرح تحول زمین شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی وفق توافقنامه سه جانبه میان آن معاونت، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، در ابتدا با اهداف و برنامه‌هایی از استان خراسان جنوبی و با نگاهی نو بر تهیه اطلاعات پایه زمین شناسی و اکتشافی از مهر ۱۴۰۰ آغاز شد.

علاوه بر این، با در نظر گرفتن تنوع لایه‌ها و نیاز به به‌روزآوری و استفاده از تکنولوژی‌های و فناوری‌های جدید، بی‌شک تکمیل و بازبینی‌های تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی امری اجتناب ناپذیر است. چراکه داده‌هایی با صحت و دقت بیشتری در اختیار ذی نفعان قرار گرفته و ضمن کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در امر اکتشاف و جانمایی فعالیت‌های عمرانی و شهرسازی با بهره‌گیری از اطلاعات پایه زمین‌شناسی از دقت و صحت بیشتری برخوردار خواهد شد.

بر این اساس، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور برنامه‌های ذیل را در راستای تحول و بازنگری در تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی سراسر کشور، طراحی و پیشنهاد کرده است:

اهداف کلان طرح

• توسعه مناطق کم‌برخوردار در راستای رونق بخش معدن و زیرساخت‌های عمرانی کشور
•  تولید اشتغال مولد با نگرش ویژه بر نیروی انسانی بومی و متخصص
• تولید اطلاعات زیرساختی کاربردی متناسب با سیاست‌های آمایش سرزمین در قالب تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی نوین نسل دوم، اکتشاف سیستماتیک و هدفمند ذخایر معدنی، افزایش پوشش برداشت‌های ژئوفیزیک هوایی در راستای تکمیل اطلاعات عمقی علوم زمین و کشف ذخایر جدید معدنی همچنین ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت و معدن
•  افزایش بازدهی و بهره وری

با اجرای چنین طرح تحولی، بی‌شک شاهد موارد ذیل برای نخستین بار در کشور خواهیم بود:

• افزایش دقت چهار برابری با توجه به تغییر در مقیاس کار
• کاهش موثر زمان تبدیل کانسار به معدن به یک سوم زمان قبلی
• اجرای مدل مشارکتی بر اساس توافقنامه‌ای سه جانبه
• تربیت نیروی انسانی متخصص بخش معدن (زمین‌شناسی و اکتشاف) در مناطق هدف پروژه تحول
• تکمیل و توسعه زیرساخت‌های اطلاعاتی، فناوری و پایگاه داده‌های علوم زمین کشور با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های قانونی در جهت افزایش بازدهی، افزایش سهم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و ایجاد شفافیت حداکثری در ارائه اطلاعات حوزه زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی
• ایجاد تحرک در بخش خصوصی (جامعه مهندسان مشاور، دانشگاه‌ها و مجموعه‌های دانش بنیان و غیره) در حوزه زمین‌شناسی، اکتشاف و آزمایشگاه‌های علوم زمین از طریق برون‌سپاری فعالیت‌ها

از این رو بر اساس ضروریات و نیاز‌ها بر مبنای وضع موجود، برنامه‌ای در بازه زمانی سه ساله به شرح زیر تدوین شده است:

معرفی پروژه و نتایج مورد انتظار

این پروژه در مساحتی نزدیک به ۱۵ هزار کیلومتر مربع اجرا شد.

میزان سرمایه گذاری و منابع مالی اجرای این طرح در استان خراسان جنوبی در حدود یک‌ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال است.

در این پروژه تعداد ۶۰ ورقه-نقشه زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی، اکتشاف سیستماتیک چهار لایه‌ای شامل فلزی، غیرفلزی، کانی‌های قیمتی و عناصر استراتژیک تهیه خواهد شد.

مقیاس، نحوه برداشت و تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پروژه مطابق با استاندارد‌های جهانی بوده و برای نخستین بار در کشور (مقیاس یک پنجاه هزارم) این مقیاس برای سه عنوان نقشه مذکور عملیاتی شده است. لازم به ذکر است با توجه به انتخاب این مقیاس، دقت مطالعات انجام شده نسبت به مقیاس ملی یکصدهزارم، چهار برابر بیشتر شده است.

از نتایج دیگر این پروژه با توجه به برداشت داده‌های ژئوفیزیک هوایی به میزان ۹۰ هزار کیلومترخطی و معرفی ۱۱۶ منطقه امیدبخش در گستره مورد نظر بوده که تحولی چشمگیر در بخش معدن استان به همراه داشته است.

مدت زمان اجرای این پروژه از مهرماه ۱۴۰۰ به مدت ۱۲ ماه برآورد شده‌ که این بازه زمانی در مقایسه با روند انجام پروژه‌های قبلی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به حدود یک سوم زمان قبلی کاهش پیدا کرده است و دقت مطالعات نیز به دلیل تغییر و تحول موثر در روش‌های برداشت صحرایی، آنالیز و تحلیل داده‌های تولید شده و نظارت علمی برجا (در محل پروژه) دارای رکورد منحصر به‌ فردی در کشور است.

دستاورد‌های کمی پروژه تحول استان خراسان جنوبی (مهرماه ۱۴۰۰ تا مهرماه ۱۴۰۱)

• حضور نزدیک به ۱۸۰ نفر از متخصصان و کارشناسان سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در منطقه
• انجام ۱۴هزار کارشناس/روز ماموریت صحرایی در راستای اجرای پروژه
• استفاده از ظرفیت نخبگان دانشگاهی استان جهت مشارکت و نظارت علمی در روند پیشرفت پروژه (تفاهمنامه و قرارداد با دانشگاه صنعتی بیرجند و دانشگاه بیرجند)
• پوشش ۱۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از کشور با مقیاس ۱:۵۰.۰۰۰
• افزایش چهار برابری دقت برداشت‌ها نسبت به نقشه‌های ۱:۱۰۰.۰۰۰
• برداشت ۲۰ هزار نمونه زمین‌شناسی و اکتشافی در جهت شناسایی ذخایر معدنی جدید در منطقه (۳۱۱۶ نمونه-۱۰۲۷۷ نقطه برداشت شده)
• همسان‌سازی آنالیز نمونه‌های ژئوشیمیایی در کل پهنه با تجزیه ۵۷ عنصر
• معرفی ۶۰۰ حوضه آنومال در کل مساحت پهنه خراسان جنوبی جهت کنترل صحرایی در ۲۰ برگه
• دریافت شواهدی از ذخایر جدید مواد فلزی مانند مس، طلا، پلی متال، سنگ‌های ساختمانی، سنگ‌های قیمتی (گارنت، عقیق)، لیتیوم سنگی، تنگستن، آهن و نیکل (نیکل برای نخستین بار در این منطقه جغرافیایی گزارش شده است) در منطقه مورد پیماش که طی مطالعات تکمیلی میزان و ذخیره ماده معدنی مشخص خواهد شد.

اهداف کمی مورد انتظار پروژه تحول استان کردستان (خرداد ۱۴۰۱ – خرداد ۱۴۰۲)

• ۲۵ برگ نقشه–گزارش (سه عنوان لایه اطلاعاتی شامل زمین‌شناسی، ژئوشیمی و اقتصادی) در مجموع ۷۵ برگ نقشه-گزارش.
• پوشش ۵۳ درصد از استان کردستان.
• اجرای عملیات ژئوفیزیک هوایی به میزان ۲۲.۰۰۰ کیلومتر خطی از خردادماه ۱۴۰۱ در پی عملیاتی سازی بالگرد سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور بعد از حدود پنج سال.

با توجه به تکمیل و به‌روزآوری مطالعات در بازه‌های زمانی مختلف به سبب ارتقای سخت افزار، دانش فنی و دقیق‌تر شدن مقیاس مطالعات فعالیت‌های اکتشافی و به دلیل ضعف‌های تکنولوژی و کاستی‌های دانش تخصصی و مهارتی، بازنگری در تولیدات تخصصی قبلی امری اجتناب‌ناپذیر است.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)