کاهش تولید زغال‌سنگ؛ زنگ خطری برای معادن

بالا بودن نرخ تمام شده محصول از یکسو و نداشتن افزایش نرخ این محصول از طرف دیگر سبب شده تا بیشتر فعالیت‌های این معادن از توجیه اقتصادی دور شود. همچنین نیاز به ارتقای سطح دانش و فناوری در معادن زغال‌سنگ از دیگر چالش‌های این صنعت است. در این میان برگزاری جلسه‌های متعدد بین متولیان بخش معدن با فعالان صنعت زغال‌سنگ و همچنین خریداران این کانی در دستور کار متولیان بخش معدن کشور قرار گرفته تا شرایط بهبود یابد. اما آنچه فعالان صنعت زغال‌سنگ را نگران کرده، کم شدن میزان تولید در کشور به دلیل بالا بودن هزینه‌ها و در مقابل نیاز کشور به این ماده معدنی است. بنابراین برطرف شدن مشکلات مالی خریدار عمده این محصول (شرکت ذوب‌آهن اصفهان) می‌تواند به بهبود شرایط معادن و حتی کارخانه‌های زغال‌شویی کمک کند تا از بحران عبور کنند و بتوانند وارد شرایط متعادل شوند.

نیاز به افزایش تولید زغال‌سنگ

صنعت زغال‌سنگ در ایران یکی از نیازهای مهم صنایع مختلف کشور به شمار می‌آید و در آینده با راه‌اندازی طرح‌های جامع فولادی که بخشی از آن با سیستم کوره بلند کار می‌کند نیاز به این محصول نیز افزایش خواهد یافت. بنابراین رسیدگی به مشکلات زغال‌سنگی باید در دستورکار دولت قرار گیرد. در این مورد چندی پیش رئیس هیات عامل ایمیدرو در یک مصاحبه خبری اعلام کرده بود که اگر مشکل ذوب‌آهن برطرف نشود و بدهی‌هایش به شرکت‌های زغال‌سنگی پرداخت نشود آنها را دچار مشکل می‌کند. به گفته مهدی کرباسیان در این زمینه ۳ جلسه در پایان سال ۹۵ با حضور وزیر صنعت، معدن و تجارت با زغال‌سنگی‌ها و ذوب‌آهن برگزار شد و امید است مشکلات آنها برطرف شود زیرا کشور نیازمند زغال‌سنگ است و باید از این بخش حمایت کرد و برای برطرف شدن این مشکل به رفع مشکل ذوب‌آهن پرداخت؛ اما به دلیل واگذاری ذوب‌آهن و خارج شدن آن از سازمان ایمیدرو در چند سال گذشته، این مشکل ادامه‌دار شده و امید است معاون اول ریاست‌جمهوری به عنوان فرمانده اقتصاد مقاومتی در این زمینه ورود کند و ایمیدرو نیز به عنوان بازوی آنها برای برطرف شدن مشکل زغال‌سنگی‌ها همکاری لازم را داشته باشد.

افتتاح طرح‌های زغالی

در کنار این موضوع افتتاح طرح‌های متعدد برای صنعت زغال‌سنگ یکی دیگر از اقدامات انجام شده از سوی دولت یازدهم است و آخرین مورد، درباره کارخانه زغال‌شویی ۵۰۰هزار تنی شرکت زغال‌سنگ البرز مرکزی بود که با آخرین فناوری‌ها به بهره‌برداری رسید و به طور رسمی افتتاح شد. این کارخانه به دلیل استفاده از فناوری‌های نوین میزان پساب کمتری نسبت به دیگر کارخانه‌های زغال‌شویی دارد و گام بزرگی در جهت همزیستی با محیط‌زیست و منابع طبیعی برداشته است.

نیاز کشور به کک‌شو افزایش می‌یابد

یکی دیگر از معادن بزرگ زغال‌سنگ ایران معدن زغال‌سنگ طبس است که از ذخیره بسیار بالایی برخوردار است. امید فلاح مجری طرح توسعه زغال‌سنگ طبس درباره وضعیت معادن زغال‌سنگ چندی پیش به صمت گفت: در ماه‌های ابتدایی سال ۹۵ با وجود رکود اقتصادی در عرصه بین‌الملل، نرخ سنگ‌آهن و فولاد با کاهش روبه‌رو بود که با افزایش نسبی در ماه‌های پایانی سال، سبب بهبود شرایط بازار برای صنایع بالادست نظیر زغال‌سنگ شد. از سوی دیگر در بازار داخلی نیز با وجود رکود در صنعت مسکن و کاهش تقاضای بازار فولاد ناشی از آن، سبب شد تا تقاضا برای محصولات فولادی کاهش یابد. این در حالی است که افزایش نرخ خرید تضمینی زغال‌سنگ نیز تاکنون عملی نشده است اما درصورتی که برنامه‌های صنعت فولاد در زمینه افزایش تولید برای رسیدن به چشم‌انداز ۱۴۰۴ تحقق یابد، میزان نیاز کشور نیز به زغال‌سنگ کک‌شو افزایش می‌یابد و این موضوع زمینه‌ساز گسترش فعالیت معادن زغال‌سنگ و بازگشت رونق و حرکت به این معادن خواهد شد.
به نظر می‌رسد توسعه طرح‌های زغال‌سنگ در کشور جزو جدا نشدنی از صنعت فولاد کشور است و برای محقق شدن برنامه‌های دولت باید برنامه‌ریزی کرد.

کاهش تولید زغال‌سنگ

به گفته کارشناسان صنعت زغال‌سنگ، معادن زغال‌سنگ ایران در مدت ۴ سال گذشته تغییر چندانی در وضعیت تولید نداشته‌اند و بعضی با کاهش تولید روبه‌رو شده‌اند اما نباید فراموش کرد که پیگیری از سوی متولیان بخش معدن برای بهبود شرایط زغال‌سنگی‌ها انجام شده و باید منتظر نتایج آن در آینده نه چندان دور بود زیرا معادن زغال‌سنگ کشور از ظرفیت قابل قبولی برخوردارند و از آنجایی‌که ایجاد اشتغال در آن هزینه کمتری نسبت به دیگر صنایع دارد می‌توان برای توسعه اشتغالزایی در کشور روی این بخش کار کرد.درباره وضعیت معادن زغال‌سنگ کشور، یک کارشناس صنعت زغال‌سنگ گفت: یکی از مشکلات صنعت زغال‌سنگ ایران تک مشتری بودن این محصول (شرکت ذوب‌آهن اصفهان) است و زمانی که مشکلات مالی و اقتصادی برای این شرکت اتفاق می‌افتد به معادن زغال‌سنگ منتقل می‌شود. به همین دلیل در سال گذشته تحول جدی در این صنعت نداشتیم و معدن جدیدی راه‌اندازی نشد. این درحالی است که در سال ۹۴ کاهش چشمگیری در تولید زغال‌سنگ داشتیم و در سال ۹۵ نیز میزان تولید افزایش نداشت و کارخانه‌های کک‌سازی نیز با کمبود ماده اولیه مواجه بودند و برخی از کارخانه‌ها با ظرفیت بسیار پایین فعال بودند که فعالیت آنها را غیراقتصادی می‌کرد.

میزان تولید کم است

به گفته سعید صمدی، درحال‌حاضر ایران ۱میلیارد تن ذخیره زغال‌سنگ دارد و اگر ۱درصد از این ذخیره سالانه برداشت شود باید ۱۰میلیون تن تولید داشته باشیم. این در حالی است که میزان تولید زغال‌سنگ در کشور سالانه ۱میلیون تن است و فعالیت جدی در این صنعت وجود ندارد. تنها در طبس میزان تولید افزایش پیدا کرد. البته گفتنی است امکان برای افزایش بیشتر میزان تولید در معدن زغال‌سنگ طبس وجود دارد تا به ظرفیت اسمی خود نزدیک شود.وی افزود: راه‌اندازی کارخانه‌های جدید در صنعت زغال‌سنگ نیز قدم مثبتی در این حوزه به شمار می‌آید و باید شرایط را برای تولید زغال‌سنگ و تامین مواد اولیه برای آنها فراهم کرد. به طور نمونه در معدن زغال‌سنگ طبس ذخایر مناسبی وجود دارد که می‌توان بخشی از آن را برداشت کرد و در اختیار واحدهای مصرف‌کننده گذاشت.این کارشناس صنعت زغال‌سنگ درباره بازار آینده زغال‌سنگ در جهان و تاثیرات آن بر ایران اظهار کرد: صنعت زغال‌سنگ نیازی به وصل شدن به بازار جهانی ندارد زیرا مصرف داخلی بسیار بالاست و اکنون حدود ۲/۵میلیون تن در کشور زغال‌سنگ مصرف می‌شود که ۱/۵میلیون تن آن از طریق واردات تامین می‌شود.این در حالی است که در آینده نزدیک اگر قرار باشد کارخانه‌های کک‌سازی با ظرفیت واقعی خود کار کنند باید به ظرفیت ۵میلیون تنی تولید زغال‌سنگ برسیم اما درحال‌حاضر ظرفیت یک میلیون تن است بنابراین هر اندازه زغال‌سنگ تولید شود بازار مصرفی آن در داخل کشور وجود دارد.

به گفته صمدی، چند سال بود که زغال‌سنگ در بازار جهانی نرخ مناسبی نداشت اما بازهم بالاتر از نرخ زغال‌سنگ تولیدی در ایران بود. اما در سال گذشته، رشد ۲۵۰درصدی نرخ برای زغال‌سنگ رخ داد و از ۸۰ دلار به ۲۷۰دلار رسید اما با گذر زمان مانند هر موج قیمتی، این بها نیز به سمت متعادل شدن در حال حرکت است و اکنون نرخ جهانی زغال‌سنگ نزدیک دوبرابر نرخ ایران است.وی افزود: زمانی که یک صنعت افزایش تولید پیدا کند و نتواند از نظر نرخ و محصول تمام شده با بازار جهانی رقابت کند باید با توجه به نیاز داخل کشور، تولیدات خود را تنظیم کند. اما در صنعت زغال‌سنگ این موضوع وجود ندارد و میزان مصرف بالاست بنابراین هر اندازه افزایش تولید در زغال‌سنگ داشته باشیم در کشور فروش می‌رود. ضمن اینکه فناوری تعدادی از طرح‌های فولادی که تا چندسال آینده راه‌اندازی می‌شوند کوره‌بلند خواهد بود و از زغال‌سنگ به عنوان سوخت استفاده می‌کنند. بنابراین باید میزان تولید کشور را افزایش داد.

اشتغالزایی بالا در صنعت زغال‌سنگ

به گفته صمدی، زغال‌سنگ در دنیا یکی از محصولات استراتژیک بوده و کشورهای دارنده آن سعی می‌کنند آن را به تولید برسانند. منشأ اصلی تشکیل اتحادیه اروپا، زغال‌سنگ بوده و برای توازن در تولید زغال‌سنگ تشکیل شده تا بتوانند نیاز اروپا به زغال‌سنگ را تامین کنند و بعد فولاد به آن اضافه شده (اتحادیه زغال و فولاد) و در آخر اتحادیه اروپا نام گرفته است اما در ایران این موضوع وجود ندارد و زغال‌سنگ در ایران جزو صنایع نه چندان با اهمیت به شمار می‌آید. وی افزود: یکی از مواردی که اشتغالزایی مناسب و هزینه کمی دارد صنعت زغال‌سنگ است که هزینه حداقلی دارد و میزان زیادی اشتغالزایی هم برای بلندمدت ایجاد می‌کند (چون به شدت به نیروی انسانی وابسته است). حال اگر قرار باشد درباره اشتغالزایی حرف جدی در ایران زده شود یکی از راه‌ها توسعه صنایع زغال‌سنگ است. صمدی در ادامه صحبت‌هایش افزود: یکی از اقدامات انجام شده از سوی فعالان صنعت زغال‌سنگ این بود که در سال گذشته تصمیم گرفتند انجمن زغال‌سنگ ایران را تشکیل دهند تا سیاست‌های صنعت زغال‌سنگ منسجم شود. این موضوع اکنون در کش و قوس بروکراسی اتاق بازرگانی قرار گرفته است. اگر این انجمن تشکیل شود از سوی بخش خصوصی و تشکل‌ها اداره خواهد شد و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های منسجم‌تری برای صنعت زغال‌سنگ انجام می‌شود و این بخش را متحول می‌کند.