حیات کانی سیاه در ایران

به گزارش می متالز، در همین حال در سال‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای بالا بردن میزان استخراج در معادن زغال‌سنگ ایران انجام شده و پس از خروج کارشناسان شوروی، گروه‌های کارشناسی گوناگونی از فرانسه، انگلستان و کانادا به ایران آمدند و در معادن مختلف فعالیت کردند اما در نهایت تنها طرح‌های کانادایی‌ها با چندین سال تاخیر در معادن طبس به صورت مکانیزه اما پایین‌تر از تراز ظرفیت‌های طراحی راه‌اندازی شدند.
در بیشتر معادن، تلاش کارشناسان خارجی و طرح‌هایی مانند همکاری معادن زغال با دانشگاه‌ها و سایر موارد نیز نتیجه چندانی در افزایش تولید نداشته است. با توجه به شرایط یاد شده، زغال‌سنگ‌های ایران دارای شرایط ویژه‌ای هستند و می‌توان در مقیاس بین‌المللی، بیشتر آنها را در رده معادن غیر اقتصادی منظور کرد که مقایسه‌ها با معادن بزرگ زغال‌سنگ جهان و میزان تولید آنها با توجه به شرایط اشاره شده، منصفانه نبوده است. ذخایر زغال‌سنگ ایران دارای رگه‌هایی با ضخامت‌ بیشتر از یک متر است و به استثنای چند مورد به طور کامل به صورت زیر زمینی انجام می‌شود. این شبکه استخراج که در بیشتر معادن ایران وجود دارد بیشتر به صورت نیمه‌مکانیزه بوده و از سوی کارگر انجام می‌شود. با توجه به شرایط سخت و دشوار استخراج زیرزمینی، توسعه آنها در حدی که قابل مقایسه با رشد میزان استخراج در مقیاس‌های جهانی تولید باشد، نیست. استخراج زغال‌سنگ با این شرایط و حتی شرایط مناسب‌تر نیز در معادن جهان روشی منسوخ است و تنها در صورت ارائه یارانه‌‌های کلان دولتی، ادامه کار امکان دارد. این حقیقتی است که در ایران، استخراج با رگه‌های کم ضخامت برای تمام رده‌های مشغول به کار در معادن زغال، در رده سخت‌ترین کارهاست.
همچنین کیفیت زغال‌سنگ‌های ایران با توجه به اینکه زمان تشکیل آنها دوران دوم زمین‌شناسی است، قابل مقایسه با زغال‌سنگ‌های با کیفیت بالای متعلق به دوران اول زمین‌شناسی که زمان بیشتری از تشکیل آنها گذشته است، نیست؛ به جز در موارد نادری که تکتونیک یا توده‌های حرارتی موجب رشد کیفیت زغال‌سنگ شده باشد. بنابراین برای تولید کک مناسب کارخانه‌های ذوب آهن نیاز به زغال‌سنگ‌هایی با ترکیب شیمیایی مناسب است تا کک تولیدی دارای مقاومت فیزیکی بالا برای جلوگیری از خفگی کوره بلند باشد و الزاما زغال‌سنگ‌های داخلی باید با زغال‌سنگ‌های با کیفیت بالا که بیشتر وارداتی هستند، مخلوط شوند. همچنین سوابق طولانی‌مدت معادن زغال‌سنگ جهان حتی در کشورهای پیشرفته که با ابزارهای کنترلی دقیق و با کادر ایمنی اموزش دیده کار می‌کرده‌اند نشان می‌دهد که حتی آنها نیز از انفجارهای گاز متان و خاکه زغال، ۱۰۰درصد مصون نبوده و گاه انفجارهای مهیب با تلفات انسانی زیاد داشته‌اند، بنا براین ضمن رعایت و سختگیری‌های کامل ایمنی برای جلوگیری از انفجار مواردی پیش می‌آید که صحنه ساخته شده و انفجار اتفاق می‌افتد.
 بنا بر این انفجار بخش جدا نشدنی از استخراج زیرزمینی زغال‌سنگ بوده و حساسیت و بزرگ کردن موضوع، کار مناسبی نبوده است. بنا بر این نباید به عنوان پایان کار معدن زغال تلقی شود و جنجال‌های رسانه‌ای به راه انداخت. با توجه به سختی کار در معادن زیر زمینی ایران، بیشتر مهندسان معدن تمایل کمی به کار در این نوع معادن دارند؛ به جز در بخش‌های طراحی، کنترل و نظارت بر آماده‌سازی معادن و استخراج که به وسیله تکنسین‌های کارآزموده و استادکارها انجام می‌شود. در ایران با توجه به اینکه معادن زغال‌سنگ کمتر از کمک‌های دولتی استفاده می‌کنند، بیشتر دچار مشکلات مالی هستند و این مسئله مانعی برای رشد هر چند کند این معادن است.

بهرام فرزاد / کارشناس زغال‌سنگ