شرکای اقتصادی ایران چه کشورهایی هستند؟

می متالز - شرکای اقتصادی ایران قبل و بعد از خروج آمریکا از برجام چه کشورهایی بودند؟ این پرسشی است که در مقوله دیپلماسی تجاری در پساخروج برای ناظران و تحلیلگران قابل طرح است. نوشتار پیش‌رو به پاسخ این پرسش پرداخته است.

به گزارش می متالز، دیپلماسی تجاری ایران قبل و بعد از خروج آمریکا از برجام دوران پرافت‌‌و‌خیزی را تجربه کرده است. همزمان با امضای برجام در ۲۳ تیرماه سال ۱۳۹۴، انبوه هیات‌هایی که مایل بودند پس از سال‌ها، دوباره از نزدیک با ایران تعامل داشته و دست‌کم دریافت‌های خود را از فضای کسب‌وکار در ایران واقعی‌تر و عینی‌تر کنند، صفی از تقاضا را برای ورود به ایران و تعامل با فعالان اقتصادی در بخش خصوصی ایجاد کردند.

با روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا و خروج این کشور از برجام از یکسو و فشار برای نقض یا تغییر در تعهدات طرفین در این توافق بین‌المللی از سوی دیگر، این روند به گونه دیگری تغییر یافت. پارلمان اقتصاد همزمان با چهارسالگی برجام، ترکیب شرکای اقتصادی قبل و بعد از خروج آمریکا از برجام را بررسی کرده است.

ارزیابی این گزارش نشان می‌دهد که در عصر برجام منهای آمریکا، نقشه راه تعاملات بین‌المللی ایران و انتخاب کشورهای هدف برای تجارت در چارچوب شرایط جدید تغییر کرده است. در عین حال، در تدوین این نقشه کشورهای دارای پتانسیل‌های تجاری برای همکاری با بخش خصوصی ایران، به‌ویژه کشورهای همسایه و اقتصادهای بزرگ دنیا به‌عنوان مقاصد تجاری اصلی انتخاب شده‌اند.

همزمان با چهار سالگی برجام جریان دیپلماسی تجاری در دو تصویر از سوی بخش‌خصوصی به نمایش گذاشته شد. تصویر اول مربوط به آمدورفت هیات‌های اقتصادی در عصر برجام است. این تصویر حکایت از آن دارد که در عصر برجام رکورد قابل‌توجهی در آمدورفت‌های تجاری رقم خورده است. تمرکز بخش‌خصوصی در این دوره همکاری با تمام کشورها بود. از این رو بیشترین آمد و رفت هیات‌های تجاری در این دوره رقم خورد. اما تصویر دوم مربوط به دوره برجام منهای آمریکا است.

در این دوره دیپلماسی تجاری بخش‌خصوصی به سمت انقباض پیش رفت و نشست‌هایی برای تغییر در نقشه راه تعاملات بین‌المللی در چارچوب شرایط جدید برگزار شد که در این راستا کشورهای هدف موردنظر انتخاب شدند.

در این دوره هند، ‌روسیه، چین، ترکیه، سوئیس، اسپانیا، عمان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، افغانستان، کره‌جنوبی، فرانسه، آلمان و قزاقستان به‌عنوان کشورهای هدف تعیین شدند. کارنامه چهارساله اتاق ایران در سال‌های ۹۴ تا ۹۸ نشان می‌دهد ۷۹ هیات به کشورهای مختلف اعزام شده‌اند و ۲۱۳ هیات نیز در این بازه زمانی به ایران آمده‌اند. بنابراین در طول ۴ سال حدود ۳۰۰ هیات تجاری میان ایران و ۶۰ کشور دنیا مبادله شده است.

همچنین در مجموع ۱۷ رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر یا مقام ارشد کشورها به اتاق ایران آمده‌اند. علاوه بر این ۳۸ وزیر، ۲۱ رئیس اتاق بازرگانی و ۱۹۵ سفیر و رایزن بازرگانی میهمان پارلمان اقتصاد کشور بوده‌اند. از سویی با توجه به تدوین نقشه راه برای اعزام هیات‌های تجاری به کشورهای هدف به منظور اثربخشی بیشتر مناسبات تجاری، کشورهای دارای پتانسیل‌های تجاری جهت همکاری با بخش‌خصوصی ایران، به‌ویژه کشورهای همسایه و اقتصادهای بزرگ دنیا، به‌عنوان مقاصد تجاری اصلی انتخاب شدند.

در این راستا ترکیه و چین در راس ۲۰ شریک تجاری بزرگ ایران قرار دارند که در فاصله تیر ۹۴ تا تیر ۹۸ بیشترین هیات‌های تجاری میان آنها و ایران مبادله شده است. در منطقه اروپا و آمریکا تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی با کشورهای لوکزامبورگ، اوکراین، مجارستان، ایتالیا، بلغارستان، کرواسی، فنلاند، آلمان، لهستان، کوبا، رومانی، کرواسی، اسپانیا، دانمارک، سوئد، آلبانی، مقدونیه، برزیل و چک امضا شد.

در منطقه آسیا و اقیانوسیه تفاهم‌نامه‌های بین‌المللی با کشورهای قزاقستان، ترکیه، کره، اندونزی، مالزی، چین و هند امضا شد. عمان، سوریه و عراق نیز از دیگر کشورهایی است که با آنها تفاهم‌نامه امضا شده است.

تغییر مسیر تجارت

فعالیت‌های بین‌المللی بخش‌خصوصی، دستخوش شرایط پس از تحریم بوده و دوران پر افت و خیزی را تجربه کرده است. در ماه‌های اولیه امضای برجام، انبوه هیات‌هایی که مایل بودند پس از سال‌ها دوباره از نزدیک با فعالان اقتصادی ایران تعامل داشته و دست‌کم دریافت‌های خود از فضای کسب‌وکار در ایران را واقعی‌تر و عینی‌تر کنند، به معنای واقعی صفی از تقاضاها را برای ورود به ایران و حضور در پارلمان بخش‌خصوصی ایجاد کردند.

در دوسال نخست این روند کمابیش ادامه داشت. با روی کار آمدن دولت ترامپ در آمریکا و خروج این کشور از برجام و فشار برای نقض یا تغییر در تعهدات طرفین در این توافق بین‌المللی‌، این روند به‌گونه‌ای دیگر تغییر یافت.

این بار تلاش برای تعامل با سایر کشورها در قالب سفرهای سیاسی و اقتصادی میان ایران و سایر کشورها، رنگ دیگری پیدا کرد و اهمیت مضاعفی یافت. سرانجام آنکه فعالان اقتصادی در تعامل با سایر شرکای تجاری خود در سطح جهان با مشکلاتی روبه‌رو شده و همچنان با این مصائب دست به گریبانند.

به هر روی، تبادل نزدیک به ۳۰۰هیات تجاری اعزامی و پذیرشی در طول چهار سال، رکوردی است که در کارنامه بخش‌خصوصی ثبت شده است. اگرچه در نیمه دوم دوره هشتم اتاق، تحریم‌های اقتصادی با خروج آمریکا از برجام رقم خورد، اما اتاق ایران با هدف شناسایی مشکلات جدید فعالان اقتصادی در مواجهه با تحریم‌ها، نشست‌هایی برای تغییر در نقشه راه تعاملات بین‌المللی و انتخاب کشورهای هدف در چارچوب شرایط جدید برگزار کرد.

در این راستا کشورهای هدف مورد نظر عبارت بودند از: هند، ‌روسیه، چین، ترکیه، سوئیس، اسپانیا، عمان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، افغانستان، کره‌جنوبی، فرانسه، آلمان و قزاقستان.

هیات‌های بلندپایه

از تیرماه ۹۴ سطح هیات‌ها به‌دلیل همراهی مقامات بلندپایه و رده اول دولت‌ها، از تمایز آشکاری نسبت به ادوار گذشته برخوردار بوده است. ۱۰ رئیس‌جمهور و ۷ نخست‌وزیر و معاون صدراعظم آلمان در ۴ سال گذشته به همراه هیات‌های سیاسی و تجاری با فعالان اقتصادی ایران دیدار داشتند. هیات‌هایی از سوئیس، قزاقستان، کره‌جنوبی، کرواسی، آفریقای جنوبی، اتریش، فنلاند، اسلوونی، تاتارستان و افغانستان با همراهی رئیس‌جمهور خود به ایران آمدند.

همچنین هیات‌های ایتالیایی، مجارستانی، ترکیه‌ای، سوئدی، کنگویی و عراقی هم به سرپرستی نخست‌وزیران خود وارد تهران شدند و با بخش‌خصوصی پای میز مذاکره نشستند. همچنین هیات آلمانی با قائم‌مقام صدراعظم این کشور به اتاق ایران آمد.

جزئیات هیات‌های اعزامی و پذیرشی

چهار سال قبل با امضای برجام و گشایش‌های بین‌المللی، تهران محلی برای مذاکرات اقتصادی فعالان اقتصادی ایرانی و خارجی شد. ۳۶ هیات به اروپا و آمریکا، ۲۲ هیات به آسیا و اقیانوسیه و ۲۲ هیات به کشورهای عربی آفریقایی اعزام شدند. اما آمار پذیرش‌ها حکایت از آن دارد که ۱۱۳ هیات در این چهار سال از اروپا و آمریکا، ۶۰ هیات از آسیا و اقیانوسیه و ۴۷ هیات از کشورهای عربی آفریقایی وارد تهران شدند.

در سال ۹۴ شاهد حضور بیشترین هیات‌های تجاری در اتاق ایران بودیم. در این سال، ۱۷ هیات از سوی پارلمان اقتصاد ایران اعزام شد که ۸ هیات به اروپا و آمریکا، ۵ هیات به آسیا و اقیانوسیه و ۴ هیات به کشورهای عربی آفریقایی رفتند. اما ۸۳ هیات میهمان اتاق بودند.

ترکیب این هیات‌ها به این شرح است‌: ۵۸ هیات از اروپا و آمریکا، ۲۴ هیات از آسیا و اقیانوسیه و ۱۱ هیات از عربی آفریقایی. در سال ۹۵ اعزام هیات‌های تجاری نسبت به سال ۹۴ افزایش یافت، اما ورود هیات‌ها با کاهش اندکی روبه‌رو شد.

بر این اساس ۲۵ هیات ایرانی به سایر کشورها سفر کردند. ۱۱ هیات به اروپا و آمریکا، ۸ هیات به آسیا و اقیانوسیه و ۷ هیات به کشورهای عربی آفریقایی اعزام شدند. همچنین ۷۸ هیات خارجی در این سال به اتاق ایران آمدند. ۳۶ هیات از اروپا و آمریکا، ۲۲ هیات از آسیا و اقیانوسیه و ۱۸ هیات از کشورهای عربی آفریقایی در پارلمان اقتصاد کشور به مذاکره با فعالان اقتصادی پرداختند. در سال ۹۶ هم در هیات‌های اعزامی و هم در هیات‌های پذیرشی شاهد کاهش بودیم.

چراکه در این سال ۲۲ هیات اعزام و ۳۱ هیات پذیرش شدند. در سال ۹۶، ۱۱ هیات به اروپا و آمریکا اعزام شدند و ۱۱ هیات از این کشورها به ایران آمدند. ۶ هیات به آسیا و اقیانوسیه اعزام و ۸ هیات از این کشورها به ایران وارد شدند. ۵ هیات نیز به کشورهای عربی آفریقایی رفتند و ۱۲ هیات از این کشورها به ایران آمدند.

همزمان با خروج آمریکا از برجام و شروع تحریم‌های بین‌المللی، روند ورود و خروج هیات‌های تجاری تغییر کرد. در سال ۹۷ تنها ۱۵ هیات به کشورهای مختلف اعزام شد و ۲۱ هیات میهمان اتاق ایران بودند. در این سال ۶ هیات به اروپا و آمریکا، ۳ هیات به آسیا و اقیانوسیه و ۶ هیات به کشورهای عربی آفریقایی اعزام شدند. همچنین ۹ هیات از اروپا و آمریکا، ۶ هیات از آسیا و اقیانوسیه و ۶ هیات از کشورهای عربی آفریقایی به ایران آمدند.