تداوم توسعه صنعت نفت؛ از غرب کارون تا بندر جاسک

به گزارش می متالز، افزایش ظرفیت تولید نفت‌خام میدان‌های مشترک غرب کارون، احداث خط لوله گوره - جاسک و پایانه صادراتی نفت خام در بندر جاسک و تکمیل ظرفیت و راه‌اندازی فازهای ۱۳، ۱۴ و ۲۲ تا ۲۴ پارس جنوبی. نکته مهم اینجاست که از میان این سه اولویت، دو اولویت نخست در حوزه کاری شرکت مهندسی و توسعه نفت (متن) به‌عنوان یکی از شرکت‌های تابع شرکت ملی نفت ایران دنبال می‌شود؛ اولویت‌هایی که عمل به آن از ابعاد مختلف حائز اهمیت است و آثار اجرایش در سطوح گوناگون بین‌المللی و ملی نمود پیدا خواهد کرد. در ادامه، این اولویت‌ها را مرور کرده‌ایم و با مدیرعامل شرکت متن نیز به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

طرح ملی گوره - جاسک

احداث خط لوله گوره - جاسک و پایانه صادراتی نفت خام در بندر جاسک، اولویت دیگر شرکت ملی نفت ایران است که با راهبری شرکت مهندسی و توسعه نفت و استفاده حداکثری از توان پیمانکاران و سازندگان داخلی در دست اجرا قرار دارد. شرکت ملی نفت ایران، حدود ۵۰۰۰ هکتار از اراضی سواحل مکران واقع در ۶۵ کیلومتری غرب شهر جاسک، نزدیکی‌های کوه مبارک را به منظور احداث طرح‌های ویژه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تحصیل و جانمایی کرده که با توجه به تصویب احداث خط لوله ۴۲ اینچ انتقال نفت خام گوره - جاسک، بخشی از اراضی تحصیل‌شده غرب جاسک به‌منظور احداث پایانه صادرات نفت خام و احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت خام تخصیص یافته‌اند. همین چند روز پیش بود که با برنامه‌ریزی شرکت ملی نفت ایران، گروهی از خبرنگاران از دو شرکت‌ دست‌اندرکار ساخت لوله‌های مورد نیاز طرح ملی گوره - جاسک بازدید کردند؛ طرحی که مشتمل بر بخش‌های ساخت حدود هزار کیلومتر خط لوله ۴۲ اینچ، پنج ایستگاه پمپاژ، تجهیزات اندازه‌گیری و پایش، احداث مخازن ذخیره‌سازی و ساخت اسکله صادراتی است و با اجرای آن، امکان انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام از پایانه نفتی گوره در استان بوشهر به منطقه جاسک در ساحل دریای عمان فراهم می‌شود و جاسک به عنوان دومین پایانه صادراتی نفت خام کشور، اهمیت راهبردی می‌یابد.

در مجموع، دریافت روزانه یک میلیون بشکه نفت خام سبک و سنگین از خط لوله ۴۲ اینچ گوره - جاسک و ارسال به پایانه صادراتی جاسک، ذخیره‌سازی ۱۰میلیون بشکه انواع نفت خام، قابلیت گسترش ظرفیت نگهداری و صادرات با توجه به نیازهای آینده، قابلیت دریافت و ذخیره انواع نفت خام از طریق گوی‌های شناور دریایی، ایجاد شرایط لازم به منظور احداث پایانه صادراتی جدید جاسک و تضمین استمرار صادرات نفت خام کشور، متنوع کردن منابع صادراتی نفت خام، امکان تأمین خوراک پالایشگاه‌های برنامه‌ریزی‌شده برای احداث در بندر جاسک با هدف حضور در بازار جهانی فرآورده‌های نفتی و مهیا کردن زیرساخت‌های لازم در منطقه به منظور ایجاد صنایع وابسته از دستاوردهای طرح توسعه مکران است.

همچنین دسترسی به آب‌های اقیانوسی و بین‌المللی، نزدیکی به کشورهای شبه‌قاره هند و بازارهای بزرگ هند و چین، نقطه اتصال گذرگاه شمال و جنوب که کشورهای آسیای میانه، روسیه و افغانستان را به آب‌های آزاد و اقیانوس هند متصل می‌کند، برخورداری از دریا با عمق مناسب و سواحل زیبا و متنوع، برخورداری از موقعیت راهبردی و منحصربه‌فرد ژئوپلیتیک، برخورداری از جذابیت و ظرفیت لازم برای سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌های اقتصادی و توسعه‌ای و نزدیکی به خلیج فارس به عنوان منبع بزرگ تولید نفت و گاز از ویژگی‌های منحصربه‌فرد سواحل مکران است.

تورج دهقانی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت درباره اقدام‌های انجام شده در این طرح ملی می‌گوید: «این طرح که در گستره‌ای وسیع و با عبور از سه استان (بوشهر، فارس و هرمزگان) کشور اجرایی می‌شود، به‌ویژه در شرایط کنونی کشور جایگاه ویژه‌ای دارد. در این پروژه‌ راهبردی که ارزش تقریبی آن حدود ۲ میلیارد دلار است، احداث هزار کیلومتر خط لوله، پایانه صادراتی، ایستگاه‌های تلمبه‌خانه، تجهیزات اندازه‌گیری، تاسیسات ذخیره‌سازی و … لحاظ شده و فعالیت‌های اجرایی آن با جدیت در دستور کار قرار دارد. برای نمونه، مناقصه‌های بخش‌های مختلف این پروژه برگزار و غالب آنها به مرحله قرارداد رسیده است. قراردادهای احداث ایستگاه‌ها به پیمانکار واگذار شده و عملیات زیربنایی و آماده‌سازی سایت در حال انجام است؛ عملیات اجرایی پروژه احداث مخازن هم که قرارداد آن مهرماه پارسال امضا شد، آغاز شده و عملیات لوله‌گذاری هم کلید خورده است».

وی با تاکید بر اینکه مقرر شده به‌کارگیری سرمایه انسانی در این طرح، با اولویت نیروهای بومی از سه استان بوشهر، ‌فارس و هرمزگان صورت پذیرد، استفاده از توانمندی سازندگان داخلی را یکی از مزیت‌های این طرح برمی‌شمارد: «فراهم کردن امکان تولید داخلی قریب به  ۶۰ درصد از لوله‌های طرح احداث خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک، اقدام بسیار بزرگی از سوی شرکت مهندسی و توسعه نفت است که در مسیر رونق تولید و عمل به سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دنبال می‌شود. ما به‌واسطه تحریم، در واردات ورق لوله‌ها با برخی مشکلات مواجه شدیم، اما خوشبختانه امکان تولید داخلی بخشی از این نیازمندی در کشور فراهم و عملیات ساخت آن از ماه‌ها پیش در حال پیگیری است».

به گفته این مدیر نفتی، به‌منظور تامین لوله‌های مورد نیاز طرح احداث خط لوله انتقال نفت خام گوره به جاسک، برای نخستین بار تولید شمش، تختال و ورق، متناسب با استانداردهای مورد نیاز از سنگ معدن آهن فراهم و این زنجیره بزرگ با تولید شمش، ورق و لوله طبق استانداردهای روز دنیا (API 5 L) و (NACE) در سه کارخانه بزرگ کشور در استان‌های اصفهان و خوزستان تشکیل شده است. در این فعالیت عظیم، سه کارخانه بزرگ ایرانی برای تولید شمش/ تختال، تبدیل تختال به ورق و تولید ورق به لوله به کار گرفته شده‌اند و از این تاریخ، صنعت نفت می‌تواند بخشی از لوله‌های سرویس ترش و شیرین با مشخصات یادشده در ضخامت‌های بالاتر از ۱۲ و کمتر از ۲۰ میلی‌متر را از این زنجیره تامین کند؛ فرآیندی که در نهایت از خروج ۲۰۰ میلیون یورو ارز از کشور جلوگیری می‌کند.

متولیان شرکت‌های سازنده لوله‌های طرح گوره - جاسک نیز از مشارکت در این فرآیند که رونق مجموعه‌هایشان را به دنبال داشته است خرسندند. امین ابراهیمی، مدیرعامل شرکت فولاد اکسین خوزستان در جمع خبرنگارانی که طی روزهای گذشته برای بازدید از این کارخانه راهی اهواز شده بودند، گفت: «کارخانه فولاد اکسین توانسته با حمایت‌های موثر شرکت ملی نفت ایران، مجموعه وزارت نفت و همچنین پشتیبانی‌های مجموعه‌های داخلی در حوزه‌های بالا و پایین‌دست، فناوری تولید ورق‌های ترش را به دست آورد. اگر نگاه پدرانه صنعت نفت به صنایع داخلی چه بالادست و پایین دست نبود، شرکت فولاد اکسین به این موفقیت نمی‌رسید. این پروژه که هم‌اکنون به بار نشسته، مدیون حمایت‌های وزارت نفت است و اگر شرکت ملی نفت ایران به بومی‌سازی معتقد نبود، ما محکوم به شکست بودیم».

افزایش ظرفیت تولید نفت‌خام در غرب کارون

منطقه غرب کارون با برآورد بیش از ۷۰ میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا، منطقه‌ عملیاتی منحصربه‌فردی است و از آنجا که غالب ذخایر نفتی این منطقه در میادین مشترک (با کشور عراق) واقع شده، غرب کارون اهمیت استراتژیکی دوچندان یافته است. در حال حاضر روزانه حدود ۳۵۰ هزار بشکه نفت از میدان‌های مشترک غرب کارون شامل آزادگان جنوبی، آزادگان شمالی، یادآوران، یاران شمالی و یاران جنوبی برداشت و فرآیند تولید و توسعه با تلاش همه‌جانبه و شبانه‌روزی کارکنان صنعت نفت دنبال می‌شود. روند توسعه غرب کارون با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید شتاب گرفت و این شتاب‌بخشی در وهله نخست، در آبان ماه سال ۹۵ نمود یافت که با حضور رئیس‌جمهوری، سه طرح توسعه‌ای غرب کارون شامل توسعه میدان یاران شمالی، فاز نخست توسعه میدان یادآوران و فاز نخست توسعه میدان آزاداگان شمالی به بهره‌برداری رسید. امروز پس از گذشته کمتر از سه سال، میدان یادآوران به‌رغم آنکه هنوز وارد فاز دوم توسعه نشده، اما با ظرفیتی فراتر از ظرفیت فاز نخست در مدار است؛ میدان آزادگان شمالی نیز کماکان با ظرفیت محقق شده در فاز نخست توسعه به کار خود ادامه می‌دهد و میدان یاران شمالی نیز اگرچه مدتی پس از بهره‌برداری با افت تولید مواجه شد، اما افزایش تولید آن با استفاده از پمپ‌های درون‌چاهی در دستور کار قرار گرفت. در همین هفته‌های اخیر بود که شرکت مهندسی و توسعه نفت اعلام کرد نصب پمپ‌ درون‌چاهی در چاه شماره ۴ این میدان با موفقیت تثبیت شده و تولید نفت این میدان بالغ بر هزار بشکه در روز افزایش یافته است.

دهقانی درباره فرایند تولید و توسعه در این سه میدان مشترک توضیح می‌دهد: «با وجود اینکه به‌تازگی تولید روزانه نفت در میدان یادآوران حدود ۱۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته، اما فراتر این افزایش تولید، در ماه‌های آتی برای استفاده بیشتر از ظرفیت‌های برداشت نفت در این میدان تدابیری اندیشیده می‌شود تا ضمن آنکه چارچوب‌های حقوقی و قراردادی حفظ شود، صیانت از منافع ملی هم در دستور کار قرار گیرد. در میدان یاران شمالی نیز خوشبختانه شاهد نتایج موفقیت‌آمیز نصب پمپ درون‌چاهی هستیم و تولید نفت در آزادگان شمالی هم به صورت پایدار و مستمر ادامه دارد».

مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت با اشاره به اینکه تولید در میدان مشترک یاران جنوبی نیز در نیمه دوم سال ۹۶ کلید خورد و هم‌اکنون استفاده از سامانه تفکیک‌گر سیار برای این میدان برنامه‌ریزی شده است، درباره میدان مشترک آزادگان جنوبی می‌گوید: «همانطور که می‌دانید توسعه این میدان از اواسط سال ۹۳ (پس از خلع ید شرکت چینی) در دستور کار شرکت متن قرار گرفت و با همت و تخصص کارکنان این شرکت، امروز شاهدیم تولید روزانه نفت آزادگان جنوبی که پیش از واگذاری به متن کمتر از ۴۰ هزار بشکه بود، به بیش از ۱۰۰ هزار بشکه رسیده است. در این مدت، فعالیت‌های توسعه‌ای به‌صورت شبانه‌روزی و با جدیت در آزادگان جنوبی پیگیری شد و موفق شدیم با راه‌اندازی واحد فراورش سیار در این میدان مشترک، بر ظرفیت تولید نفت بیفزاییم».

وی این نکته را هم یادآوری می‌کند که فاز نخست طرح احداث نیروگاه غرب کارون در ایستگاه آخر قرار دارد و میدان یادآوران، نخستین طرحی خواهد بود که به نیروگاه متصل می‌شود؛ این یعنی تامین پایدار برق و افزایش ضریب اطمینان تولید در یک میدان عظیم نفتی مشترک.

آذر در یک‌ قدمی تکمیل فاز نخست توسعه

اما از غرب کارون که عبور کنیم، به میدان آذر می‌رسیم؛ میدانی که با حدود ۴ میلیارد بشکه ذخیره نفت درجا از میدان‌های هیدروکربوری مشترک با کشور عراق است و در بلوک اناران واقع در دماغه کوه‌های زاگرس و در امتداد مرز ایران و عراق (در قسمت جنوب غربی ایلام) میان دو شهر مهران و دهلران قرار گرفته است. اجرای طرح توسعه میدان مشترک آذر با هدف تولید روزانه ۶۵ هزار بشکه نفت در چارچوب قرارداد بیع متقابل در دستور کار شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت و شرکت اویک قرار دارد و عملیات اجرایی توسعه آن از سوی شرکت مهندسی و توسعه سروک آذر دنبال می‌شود. برداشت نفت از این میدان اواخر سال ۹۵ و به میزان ۱۵ هزار بشکه در روز محقق شد و پس از گذشت حدود دو ماه، این رقم به ۳۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت. این میدان که از نظر ژئوفیزیک و حفاری از پیچیده‌ترین میدان‌های نفتی به شمار می‌رود و از حیث شرایط و کیفیت کار با دیگر میدان‌های نفتی ایران تفاوت دارد، هم‌اکنون در یک‌قدمی تکمیل فاز نخست توسعه است، به‌طوری که مدیرعامل شرکت متن می‌گوید فاز نخست توسعه آن امسال تکمیل خواهد شد.

در همین چند روز اخیر هم از طرح توسعه این میدان نفتی خبر رسید که با هدف رعایت الزامات زیست‌محیطی، پروژه انتقال آب رودخانه چنگوله با احداث آبگیر بر روی این رودخانه تکمیل و راه‌اندازی شده است؛ اقدامی که با توجه به پوشش گیاهی مناسب، سبب ایجاد یک زیستگاه و اکوسیستم طبیعی برای جانوران منطقه می‌شود و سالانه هزاران پرنده مهاجر فصلی را به خود جذب می‌کند.

هورالعظیم سیراب

تولید و توسعه در غرب کارون با نام «تالاب هورالعظیم «عجین است؛ این موضوع به‌ویژه در وقوع سیل امسال بیش از همیشه خودنمایی کرد؛ زمانی که نگرانی‌هایی مبنی بر ممانعت نفت از سرریز سیلاب به این تالاب به وجود آمد و البته عملکرد نفت در همراهی تمام‌قد با مسئولان استانی و محلی و تاکید نفت بر هدایت آب به سمت هورالعظیم، به این نگرانی‌ها پایان داد. مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت همزمان با وقوع سیل، در جریان بازدید گروهی از نمایندگان رسانه‌ها از این تالاب گفت: «مواجهه با هور پرآب برای شرکت متن، رویداد تازه‌ای نیست و همان‌طور که پیش از این نیز اعلام شد، هورالعظیم حدود دو سال است که پرآب است، اما میزان ورودی آب در مقطع کنونی افزایش داشته و تمام تاسیسات نفتی واقع در هورالعظیم در آب محصور شده است».

وی در عین حال یادآور شد که این شرکت با هیچ مشکل فنی در فرآیند تولید نفت در غرب کارون روبه‌رو نشده‌ و تنها با هدف حفظ الزام‌های زیست محیطی و رعایت اصول ایمنی، نسبت به بستن تعدادی از چاه‌ها اقدام کرده است.

بحران سیل با همراهی و همکاری تمام مسئولان استانی و محلی در استان خوزستان مدیریت شد و وزارت نفت به ویژه شرکت ملی نفت ایران در مدیریت این بحران نقش بسزایی ایفا کردند. همچنان بخشی‌هایی از تاسیسات نفتی در آب‌های هورالعظیم که امروز سیراب‌تر از همیشه است قرار دارند، اما تاسیسات به طور مرتب پایش می‌شوند و روند تولید نفت ادامه دارد. این نفت است که برای سازگار شدن با هور سیراب در حال برنامه‌ریزی است، زیرا باور دارد که اکوسیستم طبیعی منطقه نباید از فعالیت‌های این صنعت متضرر شود.