قطار مس روی ریل جریان الکتریکی

نبض صنعت مس با انرژی الکتریکی می‌زند؛ نبود برق یعنی توقف بسیاری از بخش‌های تولیدی و توسعه‌ای. با «فرزاد مرتضوی»، مجری طرح جامع برق شرکت ملی صنایع مس ایران دربارۀ این طرح و تصمیمات و اقداماتی که برای تامین انرژی الکتریکی در شرکت مس گرفته می‌شود، گفت‌وگو کرده‌ایم. مرتضوی در این گفت‌وگو به پروژه‌هایی اشاره می‌کند که در صورت انجام نشدن هریک از آن‌ها در قالب طرح جامع برق، صنعت مس از ریل تولید و توسعه خارج می‌شد.

دربارۀ «طرح جامع برق» برایمان بگویید. این طرح دقیقاً چه رسالتی دارد و چه هدفی را دنبال می‌کند؟

در شرکت ملی صنایع مس ایران، پیش از تیرماه سال 1394 دو مجموعه با عنوان‌های طرح جامع برق و پروژۀ اصلاحات و نوسازی برق، فعالیت می‌کردند. رسالت اصلی طرح جامع برق، تأمین برق دوران بهره‌برداری طرح‌های توسعه و افزایش پایداری و قابلیت اطمینان برق ورودی مجتمع‌های در حال تولید شرکت ملی صنایع مس ایران و وظیفۀ مهم پروژۀ اصلاحات و نوسازی برق، انجام پروژه‌های نوسازی و جایگزینی تجهیزات فرسوده با تکنولوژی جدید با سیاست رفع معضلات زیست‌محیطی و ارتقای سطح ایمنی بود. در سال 1394 هم‌زمان با تشکیل مس منطقۀ کرمان، این دو مجموعه با هم ادغام شدند و از آن‌زمان با عنوان «طرح جامع برق» ایفای نقش می‌کنند. البته در هریک از حوزه‌های معاونت تولید مس منطقۀ کرمان، یک مجموعه با عنوان پروژۀ نوسازی و اصلاحات مشغول به‌کار است که این پروژه‌ها نسبت به انجام اصلاحات و نوسازی فرایندهای تولید و شبکه‌های توزیع برق اقدام می‌کنند و با صلاح‌دید مدیریت امور تولیدی یا براساس استراتژی کلان شرکت ملی مس، بخشی از پروژه‌های اصلاحات و نوسازی شرکت توسط طرح جامع برق انجام می‌شود. به‌طور کلی، اگر بخواهم به اهداف طرح جامع برق اشاره کنم باید بگویم مدیریت و سیاست‌گذاری جامع و یکپارچه برای تأمین برق طرح‌های توسعه، هماهنگ با استراتژی کلان شرکت و نیازهای فنی مجتمع‌ها، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تأمین برق طرح‌های توسعه و افزایش پایداری و قابلیت اطمینان برق ورودی مجتمع‌های در حال تولید، رفع معضلات زیست‌محیطی و ارتقای سطح ایمنی، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای مدیریت مصرف انرژی، بازیابی ظرفیت‌های طرح اولیۀ شبکۀ برق مجتمع‌ها، ایجاد یا افزایش ظرفیت شبکۀ توزیع و انتقال برای تأمین برق طرح‌های توسعه، ایجاد سیستم‌های هوشمند برای کنترل و مدیریت شبکۀ برق و جایگزینی تجهیزات یا تکنولوژی جدید به‌جای تجهیزات فرسوده، مهم‌ترین این اهداف هستند. البته من بهمن‌ماه 1394 مجری طرح جامع برق شدم و جا دارد همین‌جا از آقایان زارع و شاه‌آبادی، مجریان محترم طرح جامع برق سابق و طرح اصلاحات برق سابق و همۀ پرسنل این دو مجموعه به‌خاطر زحمات‌شان تشکر کنم.

این ادغام چرا اتفاق افتاد و چه تاثیری داشت؟ به نظر شما این ادغام به تحقق اهداف طرح جامع برق کمک کرده است؟

قطعاً این اتفاق افتاده است. قبل از این ادغام، دو مرجع برای تصمیم‌گیری در زمینۀ پروژه‌های برق داشتیم؛ پروژۀ اصلاحات و طرح جامع برق. این موضوع باعث می‌شد تصمیمات این دو مجموعه یا پروژه‌های آن‌ها از انسجام، هماهنگی و وحدت رویۀ کامل برخوردار نباشد. البته این دو مجموعه با هم در ارتباط بودند، اما چون مرجع تصمیم‌گیری نهایی یکی نبود، تنوع در تصمیم‌گیری‌ها وجود داشت و شاهد یک وحدت رویه برای کل شرکت ملی مس نبودیم. ولی بعد از ادغام این دو مجموعه، ظرفیت‌هایی که در هریک وجود داشت به اشتراک گذاشته شد. برای مثال، الان در جلسات هفتگی طرح جامع برق، هم رؤسای پروژۀ اصلاحات و نوسازی سابق و هم مجموعۀ سابق طرح جامع برق حضور دارند. در این جلسات، تجربیاتی که در طول سال‌ها در اجرای پروژه‌ها به‌وجود آمده، به‌راحتی بین هر دو گروه تبادل می‌شود؛ تجربه‌ای که پروژۀ اصلاحات سابق داشته و طرح جامع برق نداشته، به این مجموعه منتقل می‌شود و برعکس، و گاهی هم این تجربه‌ها یکدیگر را کامل می‌کنند که به معنی واقعی کلمه باعث هم‌افزایی شده است. اما در عین این هم‌افزایی، مرجع تصمیم‌گیری واحد است؛ یعنی در تنوع و تکثر تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌هایی که برای حوزۀ برق مجتمع‌ها طراحی می‌شود، نوعی انسجام وجود دارد.

در طول این مدت، پروژه‌ای هم بوده که با ظرفیت هر دو مجموعه انجام شود؟

بله. نیروهایی که قبلاً در پروژۀ اصلاحات بوده‌اند، الان در طرح جامع برق فعال هستند. برای مثال، هم‌اکنون برخی از پروژه‌های اصلاحات و نوسازی مربوط به سرچشمه، ازجمله اصلاحات شبکۀ توزیع و سیستم‌های روشنایی انبارهای سریدون سرچشمه، توسط طرح جامع برق سابق در حال انجام است، یا اجرای پروژه‌های پست و خط تأمین برق دوران بهره‌برداری دره‌زار توسط همکاران پروژۀ اصلاحات و نوسازی برق سابق انجام می‌شود. اما فارغ از این‌ها، الان در پروژه‌های جدید طرح جامع برق، برای برق‌رسانی به طرح‌های توسعه از کل ظرفیت مجموعه استفاده می‌شود.

اشاره کردید از بین بردن معضلات زیست‌محیطی و ارتقای سطح ایمنی از جمله اهداف مهم طرح جامع برق است. در راستای اجرای همین هدف هم بود که طرح جایگزینی ترانس‌های آسکارل انجام شد. پس از ادغام این دو مجموعه و در طرح جامع برق جدید، این هدف چه جایگاهی دارد؟

همان‌طور که اشاره شد، در مجموعۀ رسالت‌هایی که برای طرح جامع برق دیده شده، یکی از رسالت‌های اصلی همین رفع معضلات زیست‌محیطی است. در زمینۀ پروژۀ E9 که جمع‌آوری ترانس‌های آسکارل و روغن‌های آلوده و امحای آن‌ها بود و از آن نام بردید، باید به این نکته اشاره کنم که ما اولین شرکت صنعتی در ایران هستیم که این کار را انجام دادیم. روغن آسکارل بسیار خطرناک است؛ به‌ویژه اگر مشتعل شود. در نتیجۀ سوختن روغن آسکارل، گازی به اسم دی‌اکسین تولید می‌‎شود که از خطرناک‌ترین گازهاست. این پروژه، جایزۀ بنیاد جهانی انرژی را نیز کسب کرده است.

هم‌اکنون پروژۀ‌ دیگری با اهمیت طرح جایگزینی ترانس‌های آسکارل دارید؟

طرح جایگزینی ترانس‌های آسکارل، طرح بسیار مهم و بزرگی بود. شاید در حوزۀ رفع معضلات زیست‌محیطی، پروژه‌ای با این اهمیت و مستقیماً مرتبط با اصلاحات زیست‌محیطی در حال انجام نباشد، اما باید بر این نکته تاکید کنم که هدف طرح جامع برق در حوزۀ محیط‌‌زیست، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای مدیریت مصرف و بهره‌وری انرژی است. الان اگر مطالعه‌ای روی شرکت‌های سرآمد دنیا در زمینۀ مدیریت مصرف انرژی و بهره‌وری انجام شود، خواهید دید این شرکت‌ها مجهز به پیشرفته‌ترین تکنولوژی و زیرساخت لازم برای جمع‌بندی مصرف انرژی، یعنی سیستم کنتورگذاری، سیستم قرائت این کنتورها، ایجاد بانک اطلاعاتی آن‌ها و نرم‌افزارهای مدیریت انرژی (برای جمع‌بندی، گزارش‌دهی و...) هستند که همگی زیرساخت‌هایی برای بهره‌وری انرژی و مدیریت مصرف آن به‌شمار می‌روند. ما در طرح جامع برق در این زمینه پیشرو هستیم. همین الان، پروژۀ E7 ما که در حال اجراست، یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های اتوماسیون، اسکادا و سیستم مدیریت انرژی است که در ایران و حتی در سطح خاورمیانه در زمینۀ مدیریت مصرف انرژی در حال انجام است. عنوان این پروژه، نوسازی سیستم‌های حفاظتی و ایجاد سیستم‌های اتوماسیون، اسکادا و مدیریت مصرف انرژی الکتریکی است. در قالب این پروژه، روی همۀ فیدرهای سوئیچ‌گیرهای فشار قوی و فشار ضعیف سرچشمه، کنتورهای دیجیتال با تکنولوژی روز دنیا نصب و اطلاعات همۀ کنتورها در یک اتاق کنترل مرکزی، توسط سرورهای مجهز به نرم‌افزار پیشرفتۀ مدیریت انرژی جمع‌آوری خواهد شد. با این سیستم مدیریت انرژی، اطلاعات همۀ کنتورها به‌صورت مستمر از راه دور قرائت و مدیریت می‌شود؛ به‌طوری‌که در این سیستم علاوه بر صدور ماهیانه یا هفتگی قبوض برق هریک از امور و زیرمجموعه‌های آن‌ها، میزان مصرف هریک از واحدها با ست‌پوینت‌ها یا شاخص‌هایی که برای آن‌ها در نرم‌افزار ذخیره شده، مقایسه و به این ترتیب گزارش‌ها و حتی در موارد نیاز هشدارهایی فرستاده می‌شود. به این ترتیب، امکان مقایسه و مدیریت مصرف به‌وجود می‌آید. علاوه بر این، کیفیت توان شبکه نیز، که یکی از پارامترهای مهم در بهره‌وری انرژی است، دائماً پایش و کنترل می‌شود؛ به این معنا که مثلاً اگر هارمونیک‌های شبکه یا آنبالانسی افزایش پیدا کند یا پاورفکتور کاهش پیدا کند، این سیستم هشدار می‌دهد و درواقع امکان این فراهم می‌آید که نسبت به اصلاح کیفیت توان شبکه اقدام شود؛ چون وقتی هارمونیک‌های شبکه افزایش پیدا می‌کند یا پاورفکتور کاهش پیدا می‌کند، تلفات شبکه به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد و باید آن را اصلاح کرد.

مدیریت مصرف انرژی الکتریکی در صنایع معدنی و فلزی چه کمکی به حفظ محیط‌زیست می‌کند؟ چون معمولاً این صنایع بیشتر به سمت کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی خود می‌روند.

اکثر نیروگاه‌هایی که انرژی الکتریکی تولید می‌کنند با سوخت‌های فسیلی کار می‌کنند. حتی در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی که بالاترین راندمان را نسبت به سایر نیروگاه‌های از این نوع دارند، راندمان 60-55 درصد است؛ این راندمان برای نیروگاه‌های گازی حدود 30-27 درصد است و به معنی آن است که در یک نیروگاه گازی تنها 30درصد از سوخت فسیلی مصرفی، تبدیل به انرژی الکتریکی می‌شود. به این ترتیب، اگر ما بتوانیم یک کیلووات ساعت انرژی الکتریکی ذخیره کنیم، معادل بیش از سه‌برابر ارزش حرارتی آن، در کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی اثر گذاشته‌ایم.

پروژۀ E7 چه مقدار پیشرفت فیزیکی داشته است؟

63درصد پیشرفت فیزیکی داشته و دارد مرحله به مرحله انجام می‌شود؛ به‌طوری‌که تاکنون بخش عمدۀ کنتورهای دیجیتال جدید مجتمع نصب شده است و پایان پروژه هم، حدود یک‌سال‌ونیم آینده خواهد بود. اگرچه هر بخش از این پروژه که انجام شده، از آن بهره‌برداری هم صورت گرفته است.

انتظار دارید با اجرای کامل این پروژه، بهره‌وری چه میزان افزایش پیدا کند؟

این‌که چه میزان بهره‌وری اتفاق بیفتد، بستگی به این دارد که چنین زیرساختی چگونه مورد استفاده قرار گیرد و چقدر مدیریت نسبت به استفاده از قابلیت‌ها و گزارش‌های این سیستم مدیریت انرژی مصمم باشد. برای حصول نتیجه نیاز است که شاخص‌های استاندارد مصرف انرژی برای هریک از کارخانجات محاسبه شود. این شاخص‌ها هم‌اکنون توسط امور محترم انرژی و براساس استاندارد مدیریت مصرف انرژی در حال تدوین است. به این ترتیب، پس از اجرای کامل طرح، اطلاعات مصرف انرژی توسط سیستم مدیریت انرژی جمع‌آوری و براساس شاخص‌های تدوین‌شده سنجیده می‌شود و هرجا که میزان مصرف بالاتر از شاخص‌هاست باید پروژه‌های بهینه‌سازی برایش تعریف شود. این فرایند باعث کاهش مصرف انرژی و آلاینده‌های زیست‌محیطی ازجمله گاز CO2 می‌شود که باید برای پروژه‌های بهینه‌سازی انجام شود.

به نظر می‌رسد بخش مهمی از انرژی طرح جامع برق در طول سال‌های گذشته، صرف همین پروژۀ E7 شده باشد. با این رویکرد که مدیریت مصرف انرژی یکی از اولویت‌های شرکت ملی صنایع مس ایران است. درست است؟

بله، درست است. این پروژه در سال 1390 تعریف شد و در فاز اول آن، 90درصد کنتورگذاری‌ها انجام شد. در فاز بعدی، یک سیستم دیسپاچینگ مرکزی احداث می‌شود که کنترل و مدیریت کل شبکۀ برق مجتمع، ریزش بار هوشمند و... را بر عهده دارد.

سیستم ریزش هوشمند بار چه می‌کند؟

مثلاً فرض کنید در شبکۀ توزیع برق، یک ناپایداری ایجاد شود که باعث کاهش ظرفیت شبکه شود. در چنین وضعیتی، از طریق این سیستم به‌ صورت هوشمند در کمتر از 100 میلی‌ثانیه، میزان کاهش بار مورد نیاز محاسبه شده و به میزان معادل آن، مصرف‌کنندگان کم‌اهمیت بی‌برق می‌شوند تا بارهای حساس مربوط به بخش‌های تولیدی مثل ذوب و پالایشگاه، بدون توقف حفظ شود. این سیستم هوشمند در قالب پروژۀ E7 در حال انجام است.