اهرم‌های موازنه بازار پتروشیمی

با همکاری نهاد بورس کالای ایران، دفتر پایین‌دست شرکت ملی پتروشیمی و مجتمع‌های پتروشیمی، قیمت‌گذاری و عرضه محصولات در بستر مناسب تری انجام می‌شود. به این ترتیب بنگاه‌های بالادست محصولات خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند و دفتر پایین‌دست شرکت ملی پتروشیمی عهده‌دار قیمت‌گذاری محصولات است و با توجه به قیمت مجله‌های خارجی، بهای دلار، قیمت نفت و با توجه به فرمول قیمت‌گذاری قیمت مناسب این محصولات مشخص شده و شورای رقابت هم سعی در رفع مشکلات دارد.

حلقه مفقوده این داستان وضعیت بخش پایین‌دست این صنعت است که اطلاعات دقیقی از تقاضا و تولید این واحدها در دست نیست. علاوه بر این توزیع مویرگی محصولات پتروشیمی از دیگر مسائلی است که در این صنعت وجود دارد و باید راهکارهای لازم برای عملیاتی شدن آن اندیشیده شود.به این منظور تعاونی‌ها برای سر و سامان دادن به این موضوع به وجود آمده و تا حدودی هم به وضعیت سر و سامان داده‌اند. البته این در حالی است که اطلاعاتی درخصوص شناسایی اعضا و مقدار محصول مورد نیاز برخی از تعاونی‌ها در دسترس نیست و امید است که با همکاری تعاونی‌ها با شرکت بورس کالای ایران و دفتر صنایع پایین دست پتروشیمی این مشکل هم حل شود و تعادل مناسبی میان عرضه‌کننده و تقاضاگر به وجود آید و بستر مناسبی برای انجام معاملات محصولات پتروشیمی ایجاد شود.

دکتر حامد سلطانی نژاد، مدیر عامل بورس کالای ایران در خصوص وضعیت عرضه محصولات پتروشیمی در تالار نقره ای گفت: به باور من شرایط فعلی از بهترین دوران عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران است. چرا که در این دوره بسیاری از نهاد های حاکمیتی همچون ستاد تنظیم بازار، سازمان حمایت از حقوق مصرف کنندگان و شورای رقابت وارد حمایت جدی از ساختار شفاف بورس شدند و با همکاری مجتمع های تولید کننده محصولات پتروشیمی توانستیم شرایط باثباتی را در قسمت عرضه به وجود آوریم.

وی افزود: به جرات می توان گفت کمترین دغدغه از سمت عرضه را در تاریخ بورس کالای ایران در حوزه محصولات پتروشیمی در شرایط فعلی تجربه می کنیم و علت هم آن است که اکثر عرضه کننده ها رابطه تنگاتنگی با بورس کالای ایران دارند.

سلطانی نژاد در خصوص اصلاح سمت تقاضا گفت: سعی بر این بود که مشکل سمت تقاضا را در جلساتی در محل شورای رقابت که با حضور فعالان بالادست و پایین دست و سیاست گذارانی نظیر نمایندگان وزارت صنعت برگزار می شود، حل کنیم که خو شبختانه با تلاش همه ارکان بازار به دست آوردهای خوبی رسیده ایم؛ تنها نقطه ای که اکنون در صدد اصلاح و تنظیم آن هستیم اصلاح ساز وکار برخی از تعاونی ها در توزیع مویرگی محصولات به تولید کنندگان خرد است که با همکاری موثر شرکتهای تعاونی در جریان است.

وی در ادامه با اشاره به شرکت های تعاونی توزیع کننده مویرگی محصولات پتروشیمی تصریح کرد: شرکت های تعاونی در حدود ۴ سال پیش به منظور توزیع مویرگی کالا تشکیل شدند و بنا بر این بود که شرکت هایی که توان خرید مستقیم از بورس کالا را ندارند ( به طور مثال کم تر از ۱ کامیون تقاضای محصول دارند) از طریق این شرکت ها نیاز به مواد اولیه بنگاههای تولیدی خود را تامین کنند.

سلطانی نژاد در خصوص ساختار تشکیل این تعاونی ها گفت: تولید کنندگان خردی که نمی خواهند به هر دلیلی خود را در گیر فرآیند خرید کنند، به عضویت تعاونی ها در آمده و سهمیه این تولید کننده ها در سایت بهین یاب به تعاونی های مربوطه تخصیص میابد و تعاونی معادل سهمیه تعاونی های زیر مجموعه اش می تواند از بورس کالای ایران محصول دریافت کند.

وی در ادامه گفت: انتظار داریم همانطور که بخش عرضه شفاف عمل میکند رفتارهای شفافی را در بخش مصرف از تعاونی ها مشاهده کنیم. به بیانی دیگر همانطور که ما از سمت عرضه انتظار داریم اطلاعات خود را به طور شفاف در اختیار بورس کالای ایران بگذارند تا این سازمان بتواند تعادلی را میان عرضه و تقاضا به وجود آورد و رگولاتوری و نظمی بر بازار این محصولات حاکم شود، انتظار داریم سمت تقاضا هم همکاری لازم را برای تحقق این هدف انجام دهند.

سلطانی نژاد خاطرنشان کرد: از شرکت های پتروشیمی درخواست می کنیم که محصول خود را بفروشند تا محصولات آن ها را به صنایع پایین دستی تخصیص دهیم و تولید کنندگان بخش پایین دستی صنعت پتروشیمی، محصولات نهایی را تولید کنند. اما طبیعی است که این باور باید درتوزیع کنندگان  پایین دستی هم رعایت شود. متاسفانه درخواست های مکرری که از جانب عده ای نادر از تعاونی ها برای تخصیص سهمیه ای خارج از بورس صورت میگیرد مخالف فرایند شفاف توزیع و تخصیص محصولات است.

مدیر عامل بورس کالای ایران افزود: برخی از تولید کنندگان بالادستی این گلایه را دارند که محصولات خود را در ساختاری شفاف عرضه می کنند حال آن که در بعضی موارد نادر وضعیت تخصیص کالاها از شفافیت لازم برخوردار نیست.

وی در ادامه افزود: این در حالی است که رصد عملکرد شرکت های تعاونی نشان می دهد  که اکثر این شرکتها به وظایف تخصیصی و توزیع مویرگی خود عمل میکنند اما تعداد اندکی  از این شرکت ها در ساختاری شفاف عمل نکردند و همواره از ارایه اطلاعات نحوه تخصیص کالا  اجتناب نموده اند. در همین راستا از آن ها خواسته شده که وضعیت تخصیص کالا ( اینکه چه میزان کالا به کدام عضو اختصاص میابد) ، آمار روزانه و وضعیت تخصیص را اعلام کنند تا اطمینان کافی نسبت به تخصیص بهینه محصولات برای بورس کالا ایجاد شود. در غیر اینصورت بورس و مجموعه سیاساستگذاران از ارایه امتیازات خرید به تعاونی هایی که شفاف سازی نکنند خودداری خواهد نمود.

وی اضافه کرد: علاوه بر این موضوع طبق توافق قرار بر این بود ترتیبی اتخاذ داده شود که اعضای هر تعاونی مشخص شود تا در مقطعی از زمان که تقاضا برای کالایی زیاد است و بازار محصولی التهاب دارد،‌ اعضای زیر مجموعه برخی از تعاونی ها برای تقاضای این محصول به صورت قارچ گونه زیاد نشوند و تعادل بازار به هم نریزد، اما متاسفانه تا به حال این توافقات انجام نشده و آمار مشخص و مدونی از اینکه برخی از تعاونی ها چگونه تخصیص ها را صورت میدهند وجود ندارد. هرچند اکثر تعاونی ها خواستار شفافیت هستند و بصورت مستمر خواستار تخصیص شفاف در هر دو سمت عرضه و تقاضا هستند لکن تعداد معدودی در سمت تخصیص خواستار ساختار غیر شفاف هستند در حالیکه ما معتقدیم هیچ جعبه سیاهی نباید در ساختار توزیع محصولات پتروشیمی وجود داشته باشد.

سلطانی نژاد ادامه داد: حال در این میان برخی از این تعاونی ها اظهار می کنند بورس کالا نهادی است که نمی تواند این اطلاعات را درخواست کند،  گویا اینکه این شرکتها فراموش کرده اند که بورس برخی از رسالت خویش مبنی بر توزیع مویرگی را به این شرکتها واگذار نموده و الان به دنبال بازخورد گرفتن از این اقدام است از سوی دیگر اگر این تعداد اندک شرکتهای تعاونی تمایلی به ارایه اطلاعات به بورس ندارند بورس هم اصراری به تفویض رسالت توزیع مویرگی به ایشان نخواهد داشت و با همکاری نهادهای نظارتی و سیاستگذار راهکارهای جایگزین را پیگیری خواهد کرد. هرچند همچنان اینجانب به ساختار تعاونی که بر مبنای مشارکت عموم در بازار است تاکید دارم.

وی گفت: ما بارها اعلام کردیم که اگر تمایلی به ارایه این اطلاعات به بورس ندارید آن را به نهادهای نظارتی نظیر سازمان بورس بدهید. 

وی در ادامه تصریح کرد: بورس به این دلیل ایجاد شد که کالا را در فرآیندی رقابتی (که عرضه مقابل تقاضا قرار می گیرد)، از دست تولید کننده به دست مصرف کننده می رساند و این امر ممکن نیست که تولید کننده شفاف عمل کند و مصرف کننده اطلاعات را در ساختاری شفاف در دسترس قرار ندهد.

سلطانی نژاد در ادامه تصریح کرد: البته نکته ای که باید در اینجا ذکر کنم این است که فقط تعاونی ها همکاری با بورس کالای ایران را در شرایط خوبی آغاز کردند و اکثر آن تا به اینجای کار عملکرد درستی داشتند و فعالیت مویرگی خود را به نحو احسنت انجام دهند. اما برخی از آن ها جهت گیری درستی نداشتند و به آن ها ایراداتی وارد است. این ها تعاونی هایی بودند که در مقاطعی از زمان که بازار کالایی خاص همچون PVC با التهاب همراه بود خرید های زیادی را انجام میدادند و در زمان های آرام بازار برای همان محصول ناپدید می شدند و در خواستی نداشتند این گونه رفتار شائبه هایی در رفتار این معدود تعاونی ها به وجود می آورد که بورس خواهان رفع آن است. با این حال امید است که همه تعاونی به انجام وظایف خود پایبند بوده و توزیع مویرگی محصولات را به درستی انجام دهند.

وی در ادامه به رفتار تعاونی ها با اعضای خودشان اشاره کرد و گفت: برخی از زیرمجموعه ها نسبت به نحوه تخصیص  و هزینه هایی مدیریت تخصیص اعتراض دارند و با توجه به اینکه این اطلاعات بعضا شفاف نیست بورس نمیتواند هیچ قضاوتی در خصوص این تخصیص ها و هزینه های تخصیص داشته باشد.حال که بورس کالای ایران خواستار این موضوع است که مجتمع های پتروشیمی در ساختاری شفاف محصولات خود را در تالار نقره ای عرضه کند، این موضوع که این محصولات به چه قیمتی به دست تولید کنندگان خرد می رسد هم از اهمیت بالایی برخوردار است. باید هزینه های تخصیص در سمت شرکت های تعاونی به گونه ای باشد که به نحو بهینه به شرکتهای زیر مجموعه تعاونی ها اختصاص پیدا کند به نحوی که  اطمینان حاصل شود در حق آن ها اجحاف نشده است.

وی در ادامه به سامانه سایا اشاره کرد و گفت: چندی است صحبت از سامانه سایا به میان آمده و ادعا می شود که این سامانه با ساختاری شفاف فعالیت خود را ادامه می دهد و این در حالی است که عملکردی از این سامانه تا به حال دیده نشده است.

مدیر عامل بورس کالا در ادامه تصریح کرد: اگر اطلاعاتی در این سامانه وجود دارد و این سایت با ساختاری شفاف فعالیت می کند، خواستاریم که اطلاعات را در اختیار نهادهای نظارتی قرار داده شود تا وضعیت نحوه تخصیص ها به درستی مشخص شود و این تکلیفی است که  نهادهای نظارتی  و حاکمیتی و کارگروه شورای رقابت هم برای این سامانه مشخص کرده است.

وی در ادامه به اختیارات بورس کالا در خصوص تعاونی ها اشاره کرد و ادامه داد: در این راستا ما امتیازاتی را برای تعاونی ها قائل شدیم که از جمله این امتیازات می توان به ثبت سفارش دو برابری تعاونی ها نسبت به شرکت های دیگر در بورس کالای ایران اشاره کرد. اما اگر ببینیم که رفتار  برخی از این تعاونی ها رفتار متعادل و شفافی نیست سهمیه تعاونی هایی که شفاف عمل نمیکنند  را به سهمیه های عادی تبدیل کرده یا به کمک شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سایر نهادهای نظارتی و حاکمیتی در فعالیت شرکت های مذکور تجدید نظر خواهیم کرد.

مدیر عامل بورس کالای ایران افزود: عرضه خرده فروشی در قالب گواهی سپرده کالایی (گواهی سپرده ابزار مالی است که معافیت مالیاتی دارد) یکی از اقداماتی است که تعاونی ها می توانند در دستور کار خود قرار دهند و بارها این امر به ایشان پیشنهاد شده است و امیدوارم که در آینده به این سمت حرکت کنند.

سلطانی نژاد در آخر گفت: به باور توزیع مویرگی در ساختار تعاونی بسیار موثر و نتیجه بخش است کما اینکه تاکنون عملکرد منطقی داشته است اما به شرط آنکه نظارت شده و در ساختار شفاف عمل کنند.