پنج بازی‌ساز بازار نفت کدامند؟

چکیده: نفت از ابتدای سال جاری میلادی روزهای پرنوسانی را پشت سر گذاشته است. چراکه از هر دو سمت عرضه و تقاضا عواملی در کار هستند که گاهی قیمت‌ها را به پایین و گاهی به بالا می‌کشانند. این نوسانات در حالی بوده که اوپک از ابتدای سال با تعدادی کشور غیرعضو این سازمان متحد شده تا با کاهش تولید، بازار نفت را متعادل نگاه دارد. تغییرات شدید قیمتی نشان می‌دهد که این سازمان و توافق آن موفق عمل نکرده است. به گفته کارشناسان افزایش بازیگران بازار نفت مهم‌ترین عامل کاهش قدرت اوپک و عدم‌توانایی این سازمان برای کنترل قیمت‌ها است. در حال حاضر در هر دو سمت عرضه و تقاضا بازیگران مهمی در بازار نفت وجود دارند. «فوربس» در گزارشی از ۵ بازیگر مهم نام برده است که در حال و آینده مهم‌ترین نقش را در تعیین قیمت نفت ایفا می‌کنند و بر این باور است که این کشورها مهم‌ترین نقاط مورد توجه برای این بازار به شمار می‌روند.

می متالز: در کنار این پنج بازیگر، موسسه رایستاد انرژی به‌تازگی در گزارشی به سه عامل اساسی موثر در روند تغییرات قیمت نفت در سال میلادی آینده اشاره کرده است. طبق این گزارش تحلیلی، بازار متعادل نفت در سال ۲۰۲۰ منوط به عدم رکود اقتصادی جهانی، ادامه کاهش تولید اوپک و اجرای مقررات جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO)  برای سوخت‌های دریایی است. در این گزارش تاکید شده «بازارها می‌توانند با تمدید کاهش تولید نفت اوپک تا پایان سال ۲۰۲۰ متعادل شوند زیرا با اجرای مقررات IMO از ابتدای ۲۰۲۰، تقاضای بیشتری برای نفت خام ایجاد خواهد شد. به‌علاوه اقتصاد جهانی باید از رکود اجتناب کند و تقاضا برای نفت به بیشتر از نرخ معمول رشد که بین یک تا ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز است، بهبود پیدا کند. اگر این عوامل تحقق پیدا نکنند ممکن است اوپک ناچار شود کاهش تولید بیشتری را برای پشتیبانی از بازار صورت دهد.»

  پنجم: هند

در حال حاضر هند روزانه بین ۵/ ۴ تا ۵ میلیون بشکه نفت‌خام وارد می‌کند و بعد از چین دومین مصرف‌کننده بزرگ نفت آسیا و سومین مصرف‌کننده بزرگ دنیا است. اما آنچه هند را به بازیگر مهمی در بازار نفت بدل کرده، رشد تقاضای روزافزون این کشور برای نفت است. در سال ۲۰۱۸ هند با متوسط رشد تقاضای ۲۴۵ هزار بشکه در روز حدود ۱۴ درصد از کل رشد تقاضای جهانی نفت را به خود اختصاص داده است. پیش‌بینی می‌شود که رشد تقاضای این کشور به زودی از چین پیشی بگیرد. از این رو بازار هند مکانی برای رقابت شدید بین بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت دنیا است. پیش از این چین محلی بود که رقابت شدیدی بین صادرکنندگان نفت برای به دست آوردن بازار آن وجود داشت. هند با حدود ۴/ ۱ میلیارد نفر جمعیت توانایی این را دارد که درست مانند چین بازار نفت را تحت تاثیر قرار دهد.

  چهارم: عربستان

این کشور حاشیه خلیج‌فارس از بازیگران مهم سمت عرضه بازار و مالک پرسودترین شرکت نفتی جهان یعنی آرامکو است. عربستان علاوه بر اینکه دارای دومین ذخایر اثبات شده بزرگ نفت خام جهان است، بیشترین ظرفیت افزایش تولید را نیز در اختیار دارد. بخش اعظم نفت عربستان راهی کشورهای آسیای شرقی می‌شود و سعودی‌ آرامکو از طریق عقد قرارداد همکاری‌ و سرمایه‌گذاری‌ مشترک با پالایشگاه‌های این منطقه توانسته جای خود را در بازار آسیا باز کند. این کشور بعد از تحریم خرید نفت از ایران توسط آمریکا توانست صادرات بیشتری به کشورهای آسیایی از جمله هند انجام دهد. عربستان اخیرا بخشی از سهام پالایشگاه هندی ریلیانس به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشتریان نفت ایران را خریداری کرده است. با وجود کاهش صادرات نفت ریاض به کشورهای غربی، این کشور همچنان نقش مهمی در بازار نفت و فرآورده این کشورها ایفا می‌کند. عربستان مالک بزرگ‌ترین پالایشگاه آمریکا است و علاوه بر آن برنامه‌هایی برای توسعه سرمایه‌گذاری خود در بخش پایین‌دست این کشور در دست دارد.

علاوه بر اینها عربستان به دلیل نقش اساسی که در اوپک و تصمیمات این سازمان ایفا می‌کند، همواره بازیگر مهمی برای بازار نفت بوده است. در حال حاضر نیز به دلیل وابستگی این کشور به قیمت‌های بالای نفت و درجا زدن بهای نفت در محدوده ۶۰ دلار چشم بازار به عربستان دوخته شده که آیا برای راضی کردن دیگر متحدان خود برای تعمیق و گسترش توافق نفتی تلاش خواهد کرد یا خیر. عربستان سعودی تولیدش را در راستای توافق اعضای اوپک برای محدودیت عرضه، در ماه‌های اخیر به کمتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز رسانده است. سعودی‌ها با محدودیت چشمگیر عرضه، عمده بار این توافق را به دوش کشیده و ۵۰۰ هزار بشکه در روز بیش از میزانی که مقرر شده بود تولیدشان را کاهش داده‌اند تا شاید از سقوط بیشتر قیمت نفت جلوگیری کنند.

  سوم: روسیه

این کشور در دهه گذشته تولیدات خود را به شکل قابل توجهی افزایش داده و در حال حاضر با تولید روزانه بیش از ۱۱ میلیون بشکه نفت‌خام و دیگر هیدروکربن‌های مایع، بیش از ۱۰ درصد عرضه نفت جهان را به عهده دارد و به دومین تولیدکننده بزرگ جهان بعد از آمریکا بدل شده است. اما مهم‌تر از سطح تولیدات، این کشور در سال‌های اخیر نقش کلیدی در توافقات اوپک یافته به‌طوری‌که به اعتقاد کارشناسان بازار نفت اهمیت روسیه در توافق نفتی در حال حاضر بیش از کشوری چون عربستان است.

روسیه عضو اوپک نیست اما از اواخر سال ۲۰۱۶ همکاری مساعدی را با کشورهای عضو اوپک به خصوص عربستان در بازار نفت برای متعادل کردن سمت عرضه و تقاضا آغاز کرده است. در کنار مشارکت در توافق نفتی، روسیه نقش میانجی برای کاهش تنش‌ها بین اعضای اوپک را هم ایفا کرده است. به‌طوری‌که بسیاری از نشست‌های سال‌های اخیر اوپک بدون حضور روسیه و مذاکرات این کشور با دیگر کشورها احتمالا بدون نتیجه باقی می‌ماند. از این رو روسیه با مشارکت در توافق نفتی، نه تنها به متعادل کردن بازار نفت و رشد قیمت‌ها کمک کرده است بلکه توانسته در راستای سیاست خارجی خود روابطش با کشورهای حاشیه خلیج فارس را گسترش دهد.

علاوه بر این، روسیه در حال افزایش ارتباطات نفتی خود با کشورهای آسیای شرقی است. مسکو در دو سال گذشته رقابتی تنگاتنگ با عربستان در بازار نفت چین داشته، به‌طوری‌که در بسیاری از مواقع سعودی‌ها را پشت سر گذاشته و به بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت چین بدل شده است. این کشور همچنین در تلاش برای افزایش حضور در بازار انرژی هند است، از این‌رو اخیرا وزیر نفت هند سفری سه روزه به مسکو داشته و با وزیر انرژی روسیه جنبه‌های مختلف همکاری در زمینه نفت و گاز بین دو کشور را بررسی کرده است. علاوه بر این، دارمندرا پرادان از الکساندر نواک خواسته که از نفوذ خود بین کشورهای عضو اوپک استفاده کرده و برای حفظ قیمت‎‌ها در سطوح قابل‌قبول تلاش کند. این درخواست خود به تنهایی نشان از افزایش قدرت روسیه در بازار نفت در نگاه کشورهای مصرف‌کننده است.

  دوم: چین

این کشور بعد از آمریکا دومین مصرف‌کننده بزرگ نفت جهان و با واردات بیش از ۶/ ۱۰ میلیون بشکه نفت‌خام در روز بزرگ‌ترین واردکننده این کالا است. این رتبه‌بندی خود چرایی اهمیت چین برای بازار نفت و قیمت‌ها را توضیح می‌دهد. این کشور یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت عربستان و روسیه، دو تولیدکننده بزرگ نفت جهان است.

به دلیل جایگاه مهم پکن در سمت تقاضای بازار نفت، هرگونه نشانه‌ای از افزایش یا کند شدن رشد اقتصادی چین برای بازار نفت مهم بوده و می‌تواند به نوسان قیمت‌ها منجر ‌شود. در حال‌حاضر نیز مهم‌ترین موضوع بازار نفت تحولات مربوط به جنگ تجاری است که چین در یک سمت ماجرای آن قرار دارد. تنش‌های تجاری بین پکن و واشنگتن از اوایل سال ۲۰۱۸ آغاز و به مرور تشدید شد تا در ماه گذشته میلادی به اوج خود رسید. در این ماه آمریکا با اعمال تعرفه ۱۰ درصدی بر واردات ۳۰۰ میلیارد دلار کالا از چین، تمام کالاهای وارداتی از چین را مشمول تعرفه کرد. در مقابل چین نیز بر واردات بیش از ۷۰ میلیارد دلار از کالاهای وارداتی از آمریکا تعرفه قرار داد. در نهایت آمریکا مجددا تعرفه‌ها را ۵ درصد افزایش داد و به سطح بی‌سابقه‌ای رساند. با این حال گفته می‌شود دو طرف قرار است به‌زودی مذاکرات را از سر بگیرند. از این‌رو چین و واکنش‌های این کشور به اقدامات آمریکا در حال‌حاضر یکی از کلیدی‌ترین مولفه‌های اثرگذار بر قیمت نفت است.

  اول: آمریکا

رشد چشم‌گیر نفت شیل، آمریکا را از سال ۲۰۱۴ به یکی از مهم‌ترین بازیگران بازار نفت بدل کرده است. تولید نفت این کشور در حال‌حاضر به رقم بی‎سابقه ۵/ ۱۲ میلیون بشکه در روز رسیده و این کشور به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان بدل شده است. این در حالی است که تولید نفت آمریکا تا پیش از انقلاب شیل مسیر نزولی را طی می‌کرد و به حدود ۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۶ رسیده بود. رشد تولید نفت آمریکا از سال ۲۰۱۱ افزایش قابل‌توجهی را به ثبت رسانده است. با این حال در حال‌حاضر یکی از مهم‌ترین سوال‌های پیش‌روی بازار نفت این است که تا چه زمانی رشد تولید آمریکا ادامه خواهد یافت؟

بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده نفت در آمریکا همچنان سودآور نیستند. در حال‌حاضر به‌نظر می‌رسد بسیاری از این شرکت‌ها برای کاهش بدهی خود و رسیدن به سودآوری تمرکزشان را بر افزایش درآمد بیشتر کرده و در مقابل از میزان سرمایه‌گذاری در راستای افزایش تولید کاسته‌اند. آماری چون کاهش میزان حفاری‌ها در صنعت نفت این کشور برای ۹ ماه مداوم یا آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا از افت تولید نفت این کشور در ماه ژوئن برای دومین ماه متوالی گمانه کاهش رشد تولیدات این کشور را تایید می‎کند.  در حال‌حاضر این سوال مطرح است که اگر قیمت نفت در سطوح پایین باقی بماند و این شرکت‌ها نتوانند به سودآوری مناسب دست یابند، آیا سرمایه‌گذارانشان از بازار خارج می‌شوند یا ادغام‌های اخیر شرکت‎های کوچک تولیدکننده نفت شیل به کمک آنها آمده و موجب می‌شود که در قالب بازیگران بزرگ‌تری به رشد تولیدات خود ادامه دهند؟

علاوه بر رشد تولیدات، آمریکا از جوانب دیگری نیز برای بازار نفت بسیار بااهمیت است. همانطور که گفته شد آمریکا یکی از طرفین جنگ تجاری است که در حال‌حاضر اقتصاد جهانی را تحت‌تاثیر قرار داده و یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش قیمت‌ها در یک سال اخیر بوده. این کشور همچنین با سوء‌استفاده از نفوذ اقتصادی و قدرت سیاسی خود بر جریان عرضه نفت جهان اثرگذار است. ایران و ونزوئلا به‌عنوان دو کشور مهم تولیدکننده نفت جهان، تحت‌تحریم‌های آمریکا قرار گرفته و با افت قابل‌توجه صادرات مواجه شده‌اند. همچنین ترامپ در بیش از یک سال گذشته بارها نشان داده که می‌تواند بازار نفت را با انتشار یک بیانیه یا نوشتن چند جمله در توییتر تحت‌تاثیر قرار دهد.