آمار ضعیف عملکرد آماردهی در ایران

به گزارش می متالز، مرکز پژوهش‌های مجلس، در یک گزارش به آسیب‌شناسی نظام آماری کشور پرداخته است. این گزارش در یک نظرسنجی از خبرگان مرتبط با نظام آماری و دستگاه‌های اجرایی تولید‌کننده، وضعیت نظام آماری را مورد بررسی قرار داده است. در این بخش دو گروه به‌عنوان جامعه هدف انتخاب شدند: اساتید، خبرگان و کارشناسان آمار و اقتصاد، که استفاده‌کنندگان اصلی از تولیدات نظام آماری‌اند و در مورد نظام آماری موجود کشور دارای نظرات سازنده هستند.

موضوع دوم سازمان‌های تولید‌کننده آمار که در قالب کمیته‌های بخشی آمار در شورای‌عالی آمار عضویت دارند و بخشی از نظام آماری محسوب می‌شوند. در این بررسی با مراجعه به ۲۸ سازمان مهم تولید‌کننده آمار و ۴۱ نفر از خبرگان و کارشناسان صاحب‌نظر در حوزه نظام آماری، با هدف برخورداری از جامعیت اطلاعاتی آسیب‌شناسی نظام آماری و بهره‌گیری از رهنموردهای سازنده، نظرات تعداد هشت نفر از روسا و معاونان فعلی و سابق مرکز آمار و بانک مرکزی به‌عنوان مهم‌ترین سازمان‌های آماری در پوشش مطالعات نظرسنجی قرار گرفته است.

این گزارش در ابتدا به بررسی نظر، اساتید و کارشناسان استفاده‌کننده از تولیدات نظام آماری می‌پردازد و در بخش دوم، نظرات سازمان‌های تولید‌کننده اطلاعات آماری در زمینه قانون آمار و نظام آماری را بررسی می‌کند و در انتها جمع‌بندی نظرسنجی ارائه می‌شود.

 نتایج نظرات پژوهشگران

در بخش نخست، یازده سوال از ۴۱ استاد دانشگاه و پژوهشگر درباره ویژگی و نقاط ضعف پرسیده شده است. درباره محرمانه بودن، 73.3 درصد از پاسخگویان رعایت اصل محرمانه بودن اطلاعات را به میزان زیاد و خیلی زیاد مورد تاکید قرار داده‌اند. در پاسخ به پرسش اعتبار و کیفیت (Credibility)، تنها 26.8 درصد اعلام کردند که اصل دقت، اعتبار و کیفیت تولیدات آماری به میزان زیاد رعایت می‌شود و ۴۸ درصد آن را متوسط ارزیابی کردند. همچنین در این نظرسنجی تنها 21.9 درصد مستقل بودن نظام آماری (Independence) را به مقدار زیاد یا خیلی زیاد تایید کردند و بقیه استقلال آماری را متوسط یا کم می‌دانند. در پاسخ به سوال، مرتبط بودن تولید آمار براساس نیازهای آماری کشور، 31.7 درصد پاسخگویان آن را به میزان زیاد و خیلی‌زیاد مرتبط می‌دانند و 53.7 درصد این ارتباط را در حد متوسط ارزیابی کردند.

علاوه بر این، در پاسخ به این سوال که تا چه میزان مقررات و سیاست‌های لازم برای الزام و تشویق پاسخگویان به ارائه آمارهای مورد نیاز نظام آماری کشور موجود است، تنها 2.4 درصد این الزامات را زیاد و خیلی‌زیاد ارزیابی کردند. نتایج نظرسنجی از خبرگان موضوع رعایت بهنگام بودن تولید و انتشار آمار نشان می‌دهد که تنها 17.1 درصد این موضوع را مناسب (زیاد و خیلی‌زیاد) ارزیابی کردند. از سوی دیگر، تنها ۹/ ۴ درصد از خبرگان شرکت‌کننده، وجود اعتماد بین پاسخگویان برای ارائه اطلاعات صحیح و دقیق را مناسب ارزیابی کردند. درخصوص مطلوبیت عملکرد شورای‌عالی آمار 2.4 درصد این مطلوبیت را زیاد و خیلی زیاد عنوان کردند.

همچنین 14.6 درصد از پاسخ‌ها، موازی‌کاری در تولید و انتشار را مورد تایید دانسته و 53.7 درصد معتقدند که این موضوع ضروری نبوده است. در این نظرسنجی 63.5 درصد عنوان کردند که پژوهشگران در دستیابی آمار و اطلاعات با مشکل مواجه هستند. همچنین تنها 12.8 درصد از پژوهشگران، رعایت تدوین تقویم آماری توسط سازمان‌های آماری را مناسب ارزیابی کردند و 43.9 درصد آن را مناسب نمی‌دانند.

نظرات سازمان‌های تولید‌کننده آمار

در بخش دوم نظرات مدیران و کارشناسان ۲۸ سازمان مهم و منتخب تولید‌کننده و استفاده‌کننده آمار، به‌عنوان اعضای مهم نظام آماری عنوان شده است. تعداد کارمندان این ۲۸ سازمان ۱۸۶۷ نفر بوده که مهم‌ترین آن سازمان آمار با ۴۵۰ نفر و اداره کل آمارهای اقتصادی با ۴۴۷ نفر بوده‌اند. مقاطع زمانی تولیدات واحدهای نظام آماری کشور ۵۲ درصد به‌صورت سالانه، ۲۱ درصد به شکل فصلی و ۲۷ درصد به‌صورت ماهانه بوده است.

همچنین ۲۷ واحد آماری نظام کشور، تعداد ۱۰۷ طرح و فعالیت آماری را به‌عنوان مهم‌ترین تولیدات آماری خود عنوان کرده‌اند که ۸۰ درصد آنها به‌صورت ثبتی و ۲۰ درصد نیز به‌صورت آمارگیری انجام می‌شود. در این نظرسنجی، ۵۲ درصد سایر واحدهای نظام آماری اظهار داشته‌اند که تولیدات آماری آنها جنبه داخل سازمان دارد، درحالی‌که ۴۸ درصد واحدها نیز عنوان کرده‌اند که علاوه بر خود سازمان، سایر سازمان‌ها نیز تولیدات آماری آنها را مورد استفاده قرار می‌دهند. این موضوع در مورد تولیدات آماری مرکز آمار ایران و بانک مرکزی ایران نیز مصداق دارد و علاوه بر استفاده داخلی از تولیدات آماری این سازمان‌ها، سایر نهادها، سازمان‌ها و افراد حقیقی نیز از کل تولیدات آماری آنها برای برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری یا ارزیابی عملکرد برنامه‌ها استفاده می‌کنند. 

خلاصه مهم‌ترین نتایج نظرسنجی از سازمان‌ها نشان می‌دهد که نیمی از سازمان‌های آماری میزان حقوق کارکنان را با میزان فعالیت خود متناسب نمی‌دانند. ۳۲ درصد از سازمان‌ها، آمار تولیدی خود را کاملا منطبق با استانداردهای آماری توسط سازمان ملل متحد نمی‌دانند. تنها ۳۲ درصد از سازمان‌ها میزان همکاری پاسخگویان را به سوالات خوب ارزیابی کرده‌اند. ۵۲ درصد از سازمان‌ها میزان همکاری مرکز آمار ایران با سایر واحدهای آماری را متوسط یا ضعیف ارزیابی کرده و مرکز آمار این موضوع را متوسط ارزیابی کرده است.

 ۶۳ درصد از سازمان‌ها اعلام کرده‌اند، از مجوزهایی به غیر از قانون مرکز آمار ایران برای تولیدات آماری استفاده می‌کنند. همچنین نکته قابل‌توجه اینکه تنها ۴ درصد از سازمان‌های آماری پاسخگو بودن قانون مرکز آمار ایران مصوب سال ۱۳۵۳ را مثبت و کافی ارزیابی کرده‌اند، همچنین تنها ۴ درصد از پاسخگویان عملکرد شورای‌عالی آمار را مطلوب ارزیابی کردند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در این پژوهش با توجه به نتایج اخذ شده معتقد است که نظام آماری کشور نیازمند بازنگری ساختاری است. از نگاه این مرکز، بسیاری از موارد مرتبط با عملکرد نامطلوب نظام آماری، به نقص قوانین نظام آماری و عدم کفایت قانون تاسیس مرکز آمار ایران مربوط است و نتایج این نظرسنجی نیز این موضوع را تایید می‌کند. همچنین براساس این گزارش، عملکرد نهادهای آماری به‌خصوص شورای‌عالی آمار هم از نظر خبرگان آماری و هم سازمان‌های تولید‌کننده آمار ضعیف ارزیابی شده است. این موضوع ضرورت بازنگری در ساختار نظام آماری را نشان می‌دهد.