حکایت قوطی هایی که میلگرد می­شوند

به گزارش می متالز، در این فرآیند سوالی که ممکن است مطرح شود این است که آیا هر نوع ضایعاتی را می‌توان تبدیل به هر نوع محصول جدیدی کرد؟ به‌ تازگی فیلمی با این مضمون که از قوطی‌های نوشابه میلگرد تهیه می‌شود دست به‌دست می‌شود و مخاطب را در برابر این پرسش قرار می‌دهد که مواد اولیه نازک قوطی کجا و استحکام تیرآهن یا میلگرد کجا؟

حلبی ذوب شده

قوطی‌ها یا ورق‌های قلع‌اندودشده جزو ضایعات آهنی هستند که در ذوب مجدد مورد استفاده قرار می‌گیرند. درباره این نوع ضایعات سید تقی مرتضویان کارشناس حوزه قراضه عنوان کرد: آهن قراضه یعنی فولاد قراضه؛ به‌عبارت دیگر این فولاد است که کاربرد پیدا می‌کند، وگرنه خود آهن جنس نرمی است و زمانی که چکش می‌خورد پهن می‌شود و درحقیقت در ترکیب با مواد فلزی دیگری است که قابلیت استفاده پیدا می‌کند. بنابراین زمانی که آهن با فلزات دیگر ترکیب می‌شود آلیاژ شکل می‌گیرد و پس از آن نیز آلیاژها به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شوند. براساس فرمول‌های استانداردشده به فولاد، نیکل، مس، آلومینیوم و... اضافه می‌شود. مرتضویان در ادامه خاطرنشان کرد: درکل فولادها به فولادهای کم‌کربن، معمولی و پرکربن تقسیم‌بندی می‌شوند. پرکربن‌ها خانواده چدن‌ها را شکل می‌دهند که در ریخته‌گری مورد استفاده قرار می‌گیرند. فولادهای آلیاژی هم خود به دو دسته کم‌آلیاژ و پرآلیاژ قابل تقسیم‌بندی هستند. وی در ادامه با اشاره به ساخت نوع قوطی‌ها که در قراضه‌ها نیز به کار برده می‌شوند، گفت: قوطی‌های کنسرو که در صنایع غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند هم از آلومینیوم ساخته می‌شود و هم فولاد. قوطی‌های مواد غذایی و خانواده آنها را تین‌پلیت (TINPLATE) می‌گویند. پلیت به معنای ورق و تین هم یعنی نازک بنابراین تین پیلت به معنی ورق نازک است که در گفتار عامیانه به آن «حلبی» هم گفته می‌شود. البته بین فولادها این نوع فولاد به ورق قلع‌اندود نیز معروف است. یعنی ورقی که قلع روی آن اندود شده باشد. درحقیقت ورق آن جزو فولادهای کم‌کربن به‌شمار می‌رود. منتهی در مراحل زیادی این ورق زیر غلتک برده شده تا ضخامت آن را به یک دهم تا نیم میلیمتر برسانند و پس از آن در یک فرآیند پشت و روی آن را قلع‌اندود می‌کنند. این قلع‌اندودی خاصیت ضدزنگ‌زدگی دارد. یک لایه قلع باعث خاصیت ضدخوردگی می‌شود. روی این پلیت‌ها به جای اینکه قلع بزنند از مواد دیگری استفاده می‌کنند، برخی مواقع قلع و مواد دیگر را هم ترکیب می‌کنند. روی قلع هم لایه لاک در داخل برای پیشگیری از تداخل مواد غذایی با مواد فولادی زده می‌شود که باهم ترکیب نشوند. مرتضویان با توضیح ویژگی قوطی‌هایی که از جنس حلبی هستند و استفاده دوباره آنها در ذوب برای تهیه فولاد عنوان کرد: استفاده از تین‌پلیت یا ورق قلع‌اندود یا همان حلبی در ذوب مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما نمی‌توانیم آن را به‌صورت یکدست مصرف کنیم. باید به میزان مورد استفاده درصدی هم از این تین‌پلیت‌ها استفاده کرد. این کارشناس حوزه قراضه افزود: ازآنجاکه در تین‌پلیت‌ها ورق بسیار نازک است برای استحکام بیشتر مقداری نیکل و مس و مولیبدن به آن اضافه می‌کنند که در ذوب مجدد مواد مس، کروم و نیکل قابل جداشدن نیستند. در یک دیگ بزرگ می‌توان چند نمکدان نمک ریخت اما در ۲ تخم‌مرغ نمی‌توان این مقدار نمک اضافه کرد. بنابراین در فولادسازی هم حد مجاز از حلب در ذوب داریم که براساس استاندارد مشخصی آن مقدار حلب را به ذوب اضافه می‌کنند. مرتضویان ادامه داد: در کوره ۵۰ تنی یا ۱۸۰ تنی فولاد مبارکه ۱۰درصد هم حلب اضافه کنید مشکلی به‌وجود نمی‌آید به‌دلیل اینکه آلیاژسازی می‌کنند و مقدار مس و نیکل در حد مجاز تعریف‌شده آن باقی می‌ماند، اما اگر واحدی بخواهد صددرصد از حلب استفاده کند مس، کروم و نیکل داخل فولاد افزایش می‌یابد و به دلیل اینکه از فولاد جداشدنی نیستند، فولاد به‌دست آمده خاصیت شکنندگی پیدا می‌کند و ترک می‌خورد و همانند یک مداد می‌شکند.

تخلف در رعایت نکردن حد مجاز

بابک نظری، مدیر بهره‌برداری و عضو هیات‌مدیره چدن‌سازان اصفهان نیز درباره قراضه‌ها و ذوب دوباره آنها برای تولید میلگرد و تیرآهن اظهار کرد: زمانی که قراضه، ذوب و فرآوری مجدد می‌شود دیگر در این فرآیند چندان تفاوتی ندارد که مواد اولیه آن، چه بوده است، زمانی که ذوب انجام می‌شود دیگر از شکل اولیه آن چیزی باقی نمی‌ماند. ازاین‌رو چندان تفاوتی ندارد که در این بین چه قراضه‌ای ذوب می‌شود چراکه در هر صورت مجدد تبدیل به فولاد می‌شود. نظری در ادامه تاکید کرد: آنچه در این میان مهم به‌شمار می‌رود این است که در زمان ریخته‌گری تا چه اندازه به استاندارد لازم رسیده باشیم. بنابراین در مرحله ذوب قراضه اهمیت ندارد که قوطی نوشابه ذوب می‌شود یا تیرآهن، چون زمانی که قراضه‌ها ذوب می‌شوند چیزی از شکل اولیه آن باقی نمی‌ماند. وی در پاسخ به این پرسش که برخی قوطی‌ها آهنی نیستند اما جزو قراضه‌های آهن محسوب می‌شوند آیا این موارد مشکلی درکیفیت ایجاد نمی‌کند، گفت: این قوطی‌ها بیشتر از جنس قلع‌اندود هستند. قوطی‌هایی که قلع‌اندود (که عامیانه به آن حلبی می‌گویند) هستند، ناخالصی‌های آنها در مرحله ذوب تبخیر می‌شود. اما براساس استاندارد تا یک درصدی مجاز هستند که قلع نیز وارد ذوب شود. بنابراین اگر تخلفی در این زمینه روی دهد این است که این درصدها رعایت نمی‌شود، اما قلع به‌خودی‌خود مشکلی ایجاد نمی‌کند و فولادسازانی چون فولاد مبارکه و ذوب آهن اصفهان از آن استفاده می‌کنند. وی در ادامه توضیح داد: شرکت‌هایی که تقلب می‌کنند درحقیقت حد مجاز استاندارد را رعایت نمی‌کنند. نظری در پاسخ به این پرسش که آیا فولادی که از قراضه به‌دست می‌آید با فولادی که از آهن اسفنجی به‌دست می‌آید تفاوتی دارد؟ گفت: در مرحله نخست تفاوتی بین آنها وجود ندارد، زمانی که پس از ذوب به صورت خام فولاد تهیه شود فولادی که از آهن اسفنجی به‌دست می‌آید با فولادی که از قراضه تهیه می‌شود متفاوت خواهد بود. فولادی که با آهن اسفنجی تهیه می‌شود، عناصر آلیاژی ندارد و آهن خالص است و تنها درصد کمی کربن دارد. اگر تصمیم بگیریم این آهن را فولاد ساختمانی کنیم مجبور می‌شویم به آن فروآلیاژ اضافه کنیم و آن را تبدیل به فولاد آلیاژی کنیم. وی در ادامه توضیح داد: اما در ذوب قراضه یک سری عناصر وجود دارد که اگر آن عناصر از حد مجاز کمتر باشد باید به آن یک سری فروآلیاژ اضافه کرد اما اگر عناصر آن بیشتر باشد مجبور می‌شویم آنها را بسوزانیم یا در مرحله ذوب آن را جدا کنیم. وی در ادامه توضیح داد: در کوره‌های القایی کاهش دادن آلیاژها کار سختی است نه اینکه کار نشدنی باشد اما کار سختی به‌شمار می‌رود. اما در کوره‌های قوس فرقی نمی‌کند که فولاد را با آهن اسفنجی تولید کنید یا از قراضه. البته تنها تفاوت در راندمان هر یک از آنهاست. به عبارت دیگر میزان مقدار ذوبی است که هرساعت می‌تواند از این دو روش بگیرد. نظری در پایان تاکید کرد: پس درکل اگر فرآوری ذوب‌آهن به‌درستی انجام شود از نظر کیفیت، فولادی که از آهن اسفنجی به‌دست می‌آید تفاوتی با فولادی که از قراضه به‌دست می‌آید نخواهد داشت.