تحریم دوم برای صنعت پتروشیمی

به گزارش می متالز، این گزارش با آن که تنها به صنعت انرژی ایران و مشکلات پیش‌روی آن در شرایط کم‌آبی اشاره می‌کند اما به خوانندگان در مورد چالش‌های فراروی صنایع دیگر همچون فولاد نیز هشدار می‌دهد. در این گزارش آمده پروژه پتروشیمی فیروزآباد که با همه امکانات موردنیاز کار خود را آغاز کرده بود حالا بعد از یک دهه تنها ۱۰ درصد پیشرفت دارد که دلیل این عدم توسعه نیز کمبود منابع آبی مورد نیاز برای تاسیسات این کارخانه است.

این گزارش به نقل از یکی از مدیران پروژه مذکور می‌نویسد: در مطالعات اولیه، اشتباهاتی در محاسبه مقدار آب صورت گرفت و مشخص شد این مجتمع به آب بسیار زیادی لازم دارد که تامین آن از طریق این منطقه امکان‌پذیر نیست. این گزارش با اشاره به اینکه تنها این طرح نیست که با این چالش دست و پنجه نرم می‌کند، معتقد است با وجود برخورداری ایران از منابع عظیم نفت و گاز، کمبود منابع آبی یکی از موانع چنین پروژه‌هایی است؛ به‌طوری‌که طبق برآوردها، ساخت حداقل ۱۲ پروژه پتروشیمی، کود شیمیایی و پالایشگاهی با ظرفیت تولید بیش از ۵ میلیون تن محصولات به‌دلیل مشکل کم‌آبی به تاخیر افتاده است. برآوردها حکایت از آن دارند که درآمد نفت ایران در حدود ۷۰۰ میلیون دلار در ماه کاهش یافته است اما آنچه تا حد زیادی این کاهش را خنثی کرده، درآمد ۵۰۰ میلیون دلاری فرآورده‌های نفتی است که جای آن را گرفته است. کارشناسان معتقدند فرآورده‌های نفتی تا حد زیادی این پتانسیل را دارند که کاهش درآمدهای نفتی را تامین کنند و همین امر به تقویت زنجیره ارزش در صنایع نفتی منتهی می‌شود. با این حال یکی از موانع مهم در این مسیر به گزارش رویترز کمبود آب موردنیاز است. تجهیزات پالایشگاهی و مجتمع‌های فرآوری نیازمند آب کافی هستند تا با آن پروسه خنک‌سازی خود را انجام دهند. طبق گزارش، تولید هر گالن بنزین نیازمند لااقل ۶۱/ ۰ تا ۷۱/ ۰ گالن آب است و این نیاز برای سایر محصولات به اندازه‌های مختلف متفاوت است.

در دنیا هم نسبت‌های مختلفی از مصرف آب برای فعالیت‌های پالایشی و پتروشیمی به‌کار گرفته می‌شود اما سختگیری‌های زیست‌محیطی امکان هرگونه انتقال آب از فعالیت‌های حیاتی به فعالیت‌های صنعتی را محدود کرده است، این درحالی است که در ایران تا چند سال پیش از آب کشاورزی برای فعالیت‌های صنعتی استفاده می‌شد که نتایج جبران‌ناپذیری به همراه دارد. امروزه روش‌های مختلفی توسط شرکت‌های نفتی به‌کار گرفته می‌شود تا این معضل برطرف شود. به‌عنوان مثال استفاده از فاضلاب‌های پتروشیمی که به‌طور معمول حاوی اجزای مختلف آلی و معدنی است به‌طور طبیعی قابلیت بازیافت و استفاده دارد اما مدیریت مناسب برای استفاده مجدد، تخلیه یا دفع نهایی ضروری است. شرکت‌ها همچنین با استفاده از فناوری غشای سرامیکی برای تصفیه فاضلاب‌های صنعتی تلاش کرده‌اند میزان هدررفت منابع آبی را کنترل کنند. البته با همه تاثیرگذاری این غشاها اما در بهینه‌سازی، انتخاب، نفوذپذیری، به حداقل رساندن رسوب‌گذاری و... همچنان چالش‌های جدی وجود دارد.

استفاده از اکسیداسیون پیشرفته برای تصفیه آب و بهینه‌سازی مصرف مجدد آن‌که نقش موثری در این مسیر دارد نیز راهکار دیگری برای این منظور است. گزارش رویترز با اشاره به اینکه مجتمع‌های پتروشیمی ایران هم‌اکنون ظرفیت تولید سالانه ۶۵ میلیون تن را دارند، می‌افزاید: ۵/ ۲۲ میلیون تن از این میزان صادر می‌شود و دولت قصد دارد ظرفیت این مجتمع‌ها را طی ۲ سال به ۹۱ میلیون تن و طی ۵ سال به ۱۳۰ میلیون تن برساند. براساس ارزیابی رویترز، حداقل ۱۰ پروژه پتروشیمی و پالایشگاه، با ظرفیت ترکیبی برای تولید بیش از ۵ میلیون تن در سال، یا به‌دلیل تحریم یا به‌دلیل مشکلات آبرسانی دچار تاخیر شده‌اند.

 این رقم براساس گزارش‌های رسانه‌های دولتی، نظرات مستقیم مدیران درگیر در پروژه، معامله‌گران و جزئیات منتشر شده توسط برخی از شرکت‌ها یا سهامداران عمده تهیه شده است.  مشکلی که کارشناسان به آن اشاره می‌کنند آن است که اصولا راه‌اندازی یک شرکت پتروشیمی و پالایشی در ایران به‌جای آنکه مبتنی بر طرح پرسش‌هایی پیرامون امکانات حول زمین تاسیس باشد، در ایران تابع میزان بیکاری در منطقه است تا نمایندگان مجلس بر ضرورت ایجاد یک واحد پالایشی و پتروشیمی تاکید کرده و آن را پیگیری کنند. نتیجه آنکه پروژه‌هایی در برابر دولت قرار دارند که باید تعطیل شوند و تداوم وضعیت فعلی برای آنها نتیجه‌بخش نیست. نکته‌ای هم که رویترز به آن اشاره می‌کند آن است که درست است که اقبال خوبی به محصولات پتروشیمی ایرانی در دنیا می‌شود و این موضوع می‌تواند جای خالی نفت کشور را جبران کند اما نمی‌توان به هر بهانه هزینه‌های ثابت و متغیر زیاد و بی‌نتیجه‌ای را به‌کشور تحمیل کرد.

 این در شرایطی است که ایران عملا یک کشور خشکسال و با بارندگی کم بوده است تاجایی که کشاورزان نیز برای تامین آب موردنیاز خود با مشکل مواجهند. به‌عنوان مثال سال قبل میزان بارندگی ۲۵ درصد از حد متوسط پایین‌تر آمد. یکی از مدیران پالایشی ایرانی در گفت‌وگو با رویترز اعلام کرده است با وجود چالش‌ها، ایران ظرفیت پالایش را افزایش داده و اعلام کرده در ماه فوریه تولید بنزین به میزان کافی صورت گرفته است که نشان‌دهنده وجود ظرفیت‌های بالا در این زمینه است. کارشناسان جهانی می‌گویند شرکت‌های پتروشیمی به‌دلیل آنکه با طیف وسیعی از مواد آلاینده در فاضلاب خود روبه‌رو هستند که بازگشت آن به طبیعت عوارض زیادی به همراه دارد. به همین منظور معمولا ترکیبی از اقدامات مختلف توسط این شرکت‌ها انجام می‌شود که قابلیت بازگشت منابع قابل‌استفاده را به چرخه تولید فراهم می‌سازد که این بازیافت برای صنعت هم مفید است و منابع آبی می‌توانند دوباره مورد استفاده قرار گیرند اما این به شرط آن است که منابع اولیه کافی در اختیار باشد.

 امروزه در دنیا هزینه‌های مربوط به استفاده از روش‌هایی برای مقابله با بی‌آبی یا هزینه‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف آب در صنعت به دغدغه تولیدکنندگان تبدیل شده است، با این حال بعضا هزینه‌های این امر نیز افزایش شدیدی یافته و از آنجا که تولیدکنندگان بیشتر به دنبال برقراری تعادل بین هزینه‌ها و درآمدهای خود هستند، قادر نیستند جهش‌های بلندی در این زمینه انجام دهند، به‌خصوص این امر در بین کشورهایی مانند ایران که از قوانین سختگیرانه برای حمایت از محیط‌زیست برخوردار نیست بیش از سایرین دیده می‌شود.

نتیجه آنکه حالا طرح‌های پتروشیمی در برخی نقاط در مرحله اولیه زمینگیر شده‌اند. این طرح‌ها در مراحل بعدی – حتی اگر بتوانند به مرحله بهره‌برداری برسند – قرار است چگونه و با چه امکاناتی هزینه‌های حمایت از محیط‌زیست را متقبل شوند و چه هزینه‌هایی در مراحل بعدی به همراه خواهند داشت؟ طبق آمارها در حدود ۲درصد آب مصرفی کشور در اختیار بخش صنعت قرار دارد و به ازای هر مترمکعب آبی که در صنعت مصرف می‌شود، ۵۳ شغل در کشور ایجاد شده است که در مقایسه با استانداردهای جهانی رقم پایینی محسوب می‌شود.