چرا سیمان ایران به روسیه نمی‌رسد؟

به گزارش می متالز، براساس سندی که در چشم‌انداز ۱۴۰۴ خورشیدی برای کشور تعریف شده، ایران باید تا این سال ظرفیت تولید سالانه سیمان خود را به ۱۲۰ میلیون تن افزایش دهد. همچنین بنا بر اهدافی که وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه دارد، در صورت تحقق این چشم‌انداز، ایران تبدیل به سومین تولیدکننده سیمان در جهان و نخستین تولیدکننده در منطقه می‌شود و در سطح جهانی نیز نخستین صادرکننده محصول خواهد بود.
در عملی شدن این چشم‌انداز اما موانعی وجود دارد. از سال پیش تاکنون تقاضای سیمان نسبت به عرضه آن در بازار داخلی افت چشمگیری پیدا کرده و کارخانه‌های تولیدکننده با مازاد روبه‌رو شده‌اند. در همین حال ایران دیگر بازار عراق را در اختیار ندارد زیرا این کشور همسایه تعرفه‌ای ۴۵ درصدی بر واردات سیمان از ایران اعمال کرده و تنها صادرات کلینکر به این کشور ممکن است. از سویی دیگر چون سیمان محصولی سنگین است و وزن بالایی دارد، صدور آن به کشورهای دوردست از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نیست. به دنبال این اتفاقات حالا با مازاد سیمان در بازار داخل روبه‌رو هستیم.
وب‌سایت گلوبال‌ سیمِنت از حجم ۱۲ میلیون تنی صادرات سیمان ایران در سال گذشته خبر داد و ارزش آن را ۶۹۵ میلیون دلار اعلام کرد. این رقم در پایان بهمن ۱۱/۵ میلیون تن بود. این در حالی است که براساس چشم‌اندازی که برای صادرات سیمان در سند ۱۴۰۴ خورشیدی ترسیم شده حجم صادرات این محصول باید به ۳۲ میلیون تن در سال برسد و ۳ برابر حجم کنونی شود.
در نتیجه، ایران برای دستیابی به چشم‌انداز یادشده و همچنین جبران بازار از دست رفته عراق باید به دنبال بازار مصرف در سایر کشورهای همسایه باشد. در این بین روسیه با توجه به مرز آبی که با ایران دارد می‌تواند گزینه خوبی باشد. در همین حال وب‌سایت گلوبال‌ سیمِنت خبر می‌دهد که اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز خواستار افزایش صادرات سیمان به روسیه است تا بخش سیمان کشور از فرصت افزایش تقاضایی که در این منطقه وجود دارد، بهره ببرد و همچنین بخشی از مازاد عرضه در داخل را جبران کند، بنا بر همین خبر انتظار می‌رود مصرف سیمان روسیه به ۱۴۰ میلیون تن برسد. این افزایش مصرف از آنجا ناشی می‌شود که این کشور در حال ایجاد زیرساخت‌های مربوط به پروژه‌های جام جهانی ۲۰۱۸ فیفا است که سال آینده در این کشور برگزار می‌شود.
علاوه بر زیرساخت‌های مربوط به بازی‌های جام جهانی، روسیه با جمعیت ۱۴۴ میلیون و ۴۶۳ هزار و ۴۵۱ نفر و مساحت ۱۷ میلیون و ۷۵ هزار و ۴۰۰ کیلومتر هشتمین کشور پرجمعیت و پهناورترین کشور جهان است و در کنار برزیل، هند و چین یکی از ۴ اقتصاد نوظهور جهان به شمار می‌آید. هر چند در صادرات سیمان به روسیه نیز موانعی وجود دارد.

موانع صادرات سیمان به روسیه

داریوش حمیدی از اعضای هیات مدیره شرکت سرمایه‌گذاری سیمان تامین، حمل دریایی سیمان را از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نمی‌داند. او گفت: چون سیمان باید یک بار با کامیون به بندر آورده و سپس تخلیه و انبار شود و پس از آن دوباره در بندر بار کشتی شده و به روسیه منتقل شود، این حمل دوباره و انبارداری، هزینه‌های جابه‌جایی را بالا می‌برد و در نتیجه بهای سیمان ایرانی آن قدر زیاد می‌شود که نمی‌تواند با محصول داخلی روسیه رقابت کند.
سیدمحمد اتابک رئیس انجمن صنفی صنعت سیمان کشور نیز این نظر را تایید می‌کند و به طور کامل‌تر توضیح می‌دهد: وجود مازاد در بازار داخلی سیمان یک واقعیت است، اما واقعیت دیگری هم وجود دارد و آن اینکه در همه دنیا وقتی کشوری با مازاد سیمان روبه‌روست، تولید آن را کاهش می‌دهند. هر چند سیمان کالایی است که قابلیت صادرات هم دارد، اما ارقام بالای حمل‌ونقل، صادرات آن را به نقاط مختلف با محدودیت همراه می‌کند.
وی افزود: ۷۵ درصد از حمل‌ونقل کالای سیمان در دنیا با کشتی انجام می‌شود، اما شرایط کشتی‌رانی ما به گونه‌ای است که نمی‌توانیم آن را با قیمت‌های متعادل صادر کنیم. شرایط بنادر ما از نظر نرخ انبارداری و تعرفه بنادر برخلاف سیاست صادراتی کشور گذاشته شده؛ در صادرات کلینکر کشتی‌های ما امکان بارگیری با حجم بسیار بالا ندارند، در نتیجه وقتی کشتی پهلو می‌گیرد، این ماده در بندر انبار می‌شود. این در حالی است که نرخ انبارداری در بندر بسیار بالا رفته که البته برخلاف سیاست‌های صادراتی و اقتصاد مقاومتی است. در کنار اینها نرخ تعرفه‌های بنادر هم به شدت بالاست و انتقال پول هم ساده نیست که این اتفاق به سهم خود ایجاد محدودیت می‌کند.
اتابک ادامه داد: در واقع شرایط صادرات نه از نظر بانکی و نه از نظر حمل‌ونقلی برای شرکت‌های سیمانی فراهم نیست. ما گران‌ترین حمل‌ونقل را داریم که تعرفه و انبارداری هم بر آن اضافه می‌شود. این شرایط، تولیدکننده را به صادرات ترغیب نمی‌کند هر چند استانداردهای سیمان ایران این توانمندی را داشته که استانداردهای فنی روسیه را پشت سر بگذارد.
وی سپس گفت: در آخرین کارگروهی که در دولت یازدهم داشتیم، قرار شد کشتی‌رانی برای سهولت صادرات سیمان، یارانه قائل شود اما در نهایت سیمان به اصطلاح یک کالای لوکال(محلی) است و هر چند صادرات آن تا اندازه‌ای منطقی است تا بتوان حضور خود را در بازارهای بین‌المللی حفظ کرد اما به این معنا نیست که تمام مازاد سیمان یک کشور را بتوان صادر کرد بلکه برای مقابله با مازاد عرضه باید تقاضا را تحریک کرد. به نظر من چاره اصلی رویارویی با مازاد تقاضای سیمان، راه‌اندازی صنعت ساختمان کشور است وگرنه راهکارهایی مانند صادرات مُسکِن‌های موقت هستند.
محمد متشرع، مدیر بهره‌برداری سیمان فارس خوزستان نیز اشکال کار را مربوط به تقاضای روسیه دانست و توضیح داد: تا سال ۱۳۹۴ صادرات سیمان به روسیه از ایران و از مسیر اسکله امیرآباد و بندر انزلی برقرار بود و با حجم ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ تن در هر کشتی صادر می‌کرد؛ کارخانه سیمان مازندران هم که تنها ۲۰ کیلومتر تا بندر امیرآباد فاصله دارد، صادرات زیادی به روسیه داشته اما تحریم‌هایی که بر روسیه اعمال شد به همراه افت نرخ نفت باعث شد بودجه‌های زیرساختی روسیه کاهش یابد و به دنبال آن تقاضای روسیه پایین بیاید و در نتیجه، این کشور صادرات خود را محدود کند.

تولید سیمان در روسیه

اکنون در روسیه ۴۰ شرکت فعال سیمان وجود دارد که به هیچ نهادی وابسته نیستند. نیمی از آنها تنها یک کارخانه دارند و سوخت اصلی همه آنها گاز طبیعی است. سرانه مصرف سیمان در روسیه بعد از آنکه در سال ۲۰۰۸ میلادی (۱۳۸۷ خورشیدی) به اوج خود و به میزان ۴۳۰ کیلوگرم رسید، در سال ۲۰۰۹ میلادی با افت بسیار به ۳۱۱ کیلوگرم نزول کرد. یک سال بعد در سال ۲۰۱۰ میلادی نشانه‌های رونق اقتصادی به‌تدریج نمایان شد و سرانه مصرف سیمان به ۳۵۵ کیلوگرم رسید. اکنون شرکت سیمان یوروسِمِنت بزرگترین تولیدکننده سیمان روسیه است و ۳۹ درصد از بازار این کشور را در اختیار دارد.