ارمنستان متعهد به جلوگیری از ورود آلاینده‌‌ها به ارس شد

به گزارش می متالز، دغدغه آلودگی آب ارس، فارغ از نگاه‌های دیپلماتیک و مصلحت‌گرایانه، چالش مهمی برای افکار عمومی، نمایندگان مجلس، نهادهای مسوول و رسانه‌ها از اواسط دهه ۱۳۸۰ تا به امروز بوده است؛ هر چند در اغلب موارد، مطالب منتشر شده در رسانه‌ها مبنی بر آلوده بودن ارس، از سوی سازمان‌های مسئول با استدلال‌های سطحی و تقلیل‌گرایانه رد شده است، اما سوال اینجاست که چرا افکار عمومی در این مدت از پاسخ نهادهای مرتبط اقناع نشده است.
فعالان رسانه‌ای استان‌های واقع در حوزه آبی رودخانه ارس در شمال غرب کشورمان می‌گویند که فرا استانی بودن هر گونه تصمیم‌گیری و اظهارنظر درباره این رودخانه به دلیل مرزی بودن آن، موجب شده است که مدیران نهادهای مسئول محلی از هر گونه موضع‌گیری شجاعانه و شفاف در این باره اجتناب و با جواب‌های دوپهلو و یا تکرار عباراتی چون «خود پالایشی رودخانه»، از زیر بار مسئولیت‌شان شانه خالی و فرافکنی کنند.
در این میان انتشار گاه و بیگاه تصاویر و فیلم هدایت پساب سبز رنگی از خاک ارمنستان به رودخانه ارس، بازتاب گسترده‌ای در افکار عمومی داشته و آنان نهادهای مسئول را به کم‌کاری و مماشات در مواجهه با آلودگی یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های مرزی کشورمان متهم می‌کنند که زندگی افزون بر ۷ میلیون انسان را تهدید می‌کند.
البته از انصاف نباید گذشت که برخی از نهادهای مسئول مانند حفاظت محیط‌زیست اصل هدایت پساب و املاح کارخانه‌ها و معادن از خاک ارمنستان به رودخانه ارس را تایید می‌کنند و از تلاش برای حل این مشکل سخن می‌گویند، اما گفته می‌شود طرف ارمنی در زمان حضور اکیپ‌های بازرسی کشورمان برای بررسی موضوع، هدایت پساب به ارس را برای مدت کوتاهی متوقف می‌کند.
برآیند این وضعیت در ۱۵ سال گذشته سبب شده است که افکار عمومی استان‌های شمال غرب کشورمان همواره از آلودگی آب رودخانه مرزی ارس با فلزات سنگین و عواقب جبران‌ناپذیر آن بر روی زیست‌بوم خود نگران باشند.
 

همه آنچه باید درباره ارس بدانیم

«اَرَس»، نام رود نسبتا پرآب و خروشانی است که از کوه‌های «بینگول» منطقه آناتولی ترکیه سرچشمه می‌گیرد. رود «آرپا» در نزدیکی مرز ترکیه و ارمنستان به رود ارس می‌ریزد و سپس مرز مشترک نخجوان را به‌طول ۱۱ کیلومتر ترسیم کرده و پس از گذر از مرز ایران و نخجوان، از مرز میان ایران و ارمنستان عبور کرده و دوباره مرز مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان را شکل داده و در منتهی‌الیه شمالی استان اردبیل (شهرستان پارس‌آباد) وارد جمهوری آذربایجان شده و به رود کورا می‌ریزد؛ این رود ۱۰۷۲ کیلومتر طول دارد و از طولانی‌ترین رود داخلی ایران، یعنی کارون طولانی‌تر است.
رود ارس در سال ۱۸۱۳ میلادی در پی عهدنامه ترکمنچای به عنوان مرز ایران و امپراتوری روسیه برگزیده شد و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد. بعدها ایران و اتحاد شوروی با همکاری همدیگر سدی در ناحیه پلدشت به نام سد ارس بنا کردند. سپس سد خداآفرین به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث شد.
هم‌اکنون سد قیزقلعه‌سی به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث می‌شود. بر روی ارس تاکنون ۵ پل نیز ساخته شده‌است که عبارتند از: پل آهن جلفا، پل شوسه جلفا، پل پلدشت، پل خداآفرین و پل نوردوز در مرز ارمنستان.
حوضه آبریز ارس در کشورهای ایران، ترکیه، ارمنستان و جمهوری آذربایجان قرار دارد و وسعت آن تقربیاً ۱۰۳۲۰ کیلومتر مربع بوده و حدود ۳۹درصد (۳۹۰۰) کیلومتر مربع آن را اراضی ایران تشکیل می‌دهد.
از ۱۰۷۲ کیلومتر طول این رود، ۴۱۰ کیلومتر آن، نوار مرزی بین‌المللی را تشکیل می‌دهد. ۱۲ درصد آب رودخانه ارس از خاک ایران و ۳۴ درصد از خاک ترکیه و بقیه از جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان تأمین می‌شود.
در طول مسیر طی شده ارس تغییراتی مشاهده می‌شود، از جمله از سرچشمه تا جلفا مناطق صاف و کمی کوهستانی و از جلفا تا اصلاندوز کاملاً کوهستانی و صعب‌العبور بوده و عرض و عمق این رودخانه در مسیر حرکت متفاوت است.
در فاصله بین جلفا تا اصلاندوز که ارس بین کوه‌های قره ‌داغ و کوه‌های کشور آذربایجان در جریان است در بعضی نقاط (نزدیکی‌های روستای قولان) عرض آن از ۲۰ متر هم کمتر می‌شود؛ در حدود جلفا عرض آن حدود ۳۰ متر و عمق آن ۴ متر است ولی در نزدیکی پلدشت عرض آن در حدود ۹۰ تا ۱۰۰ متر و عمق آن ۲ متر است.
رود ارس از مهم‌ترین رودهای ایران است که علاوه بر جذابیت ویژه گردشگری و تأثیرات مثبت اکوسیستمی، قابلیت مهمی از نظر ماهی‌های قابل صید دارد.
 

وجود عناصر سنگین در ارس

استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه کشاورزی نیز گفت: در اینکه در آب ارس پایین‌تر از نودروز، فلزات سنگین وجود دارد، هیچ شکی نیست و این مسئله مثل روز روشن است.
احمد بایبوردی با اشاره به سابقه بیش از یک دهه‌ای آلودگی آب ارس در نتیجه پساب ورودی از خاک ارمنستان یادآوری کرد: سال ۱۳۹۴ دانشگاه علوم پزشکی از اینجانب خواست که پایشی درباره آب و رسوبات رودخانه ارس انجام دهم که جلسه ارائه گزارش آن سال بعد در دفتر رئیس دانشگاه علوم پزشکی تبریز با حضور نمایندگان آب منطقه‌ای، حفاظت محیط زیست، دانشگاه تبریز و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی برگزار شد.
وی تشریح کرد: دانشگاه تبریز و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی آن زمان آلودگی ارس به فلزات سنگین را با استناد به آنالیز پایش‌های انجام شده محرز دانستند، ضمن اینکه سازمان آب منطقه استان اردبیل نیز انجام پایشی را به یک شرکت مشاوره قوی داده بود که تمام شاخص‌های آب، خاک و ماهی را اندازه‌گیری کرده بودند و نتایج آن نیز حاکی از آلودگی ارس با فلزات سنگین بود.
وی ادامه داد: در آن جلسه نماینده آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی دو پایش را در یک کفش کرده بود که ارس سالم‌ترین آب را دارد و هیچ گونه آلودگی ندارد؛ قرار بود این جلسات ادامه یابد، اما همان موقع متوقف شد.
بایبوردی با بیان اینکه محافظه‌کاری و ملاحظه‌کاری در موضوع سلامت مردم پسندیده نیست، گفت: آلودگی ارس یک امر علمی و زیست محیطی است که باید به صورت کارشناسی و علمی بررسی و اعلام شود.
وی ادامه داد: از سال گذشته نیز در دانشگاه مراغه، طرحی را با یکی از دانشجویان ساکن روستایی در حاشیه ارس آغاز کرده‌ایم که پایش‌های اولیه آن در موضوع آب و رسوب پایان یافته و پایش روی دیگر شاخص‌ها نیز در حال انجام است.
وی تشریح کرد: این طرح در دو منطقه قبل از نوردوز - به عنوان منطقه عاری از آلودگی - و بعد از نوردوز - به عنوان منطقه آلوده - انجام شده و آنالیز یافته‌های پایش در بخش آب و رسوب نشان‌دهنده غلظت بیش از حد فلزات سنگین آلومینیوم، مس، آهن و آرسنیک است؛ به عنوان نمونه غلظت مس و آلومینیوم در آب و رسوبات ارس در منطقه پایین تر از نوردوز ۱۰ برابر حد مجاز است.
پژوهشگر حوزه کشاورزی با بیان اینکه پایش خاک و گیاه طرح دانشگاهی‌مان نیز در حال انجام است، گفت: وجود فلزات سنگین در آب ارس مثل روز روشن است و کسی نمی‌تواند آن را انکار کند.
وی با بیان اینکه من فعالیت کارخانه‌های ارمنستان را از نزدیک مشاهده کرده‌ام، افزود: به طور قطع می‌گویم که پساب این کارخانه‌ها به ارس سرازیر می‌شود و سبز شدن آب ارس نیز به دلیل غلظت بالای فلز سنگین است زیرا اکسید مس موجب می‌شود رنگ آب سبز شود.
 

مکلف به ارائه گزارش کارشناسی

مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان شرقی با بیان اینکه ما مکلف به ارائه گزارش کارشناسی در موضوع آلودگی ارس هستیم، گفت: این بحث باید از کانال وزارت امور خارجه پیگیری شود.
حمید قاسمی با اشاره به اینکه بر اساس ضوابط زیست محیطی نباید هیچ گونه مواد آلاینده به ارس وارد شود، افزود: سازمان آب منطقه‌ای به عنوان متولی اصلی در بحث رودخانه‌های مرزی که ارس نیز یکی از آنهاست می‌گوید که با توجه به دبی بالای ارس، آلایندگی این رودخانه ناچیز به نظر می‌رسد، در حالی که از نظر معیارهای زیست محیطی ورود حتی مقدار ناچیز آلاینده به رودخانه‌ها نیز مردود است.
وی اظهار کرد: ما همکار آب منطقه‌ای در بحث رودخانه‌های مرزی هستیم و همراه با آنها همواره نمونه‌برداری و اعلام کرده‌ایم که هدایت پساب به ارس از سوی طرف ارمنی مغایر با پروتکل‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی است.
وی اضافه کرد: منشاء آلودگی ارس یک کارخانه در داخل خاک ایران نیست که اداره کل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان شرقی با تمسک به قانون آن را تعطیل کند؛ اینجا باید وزارت امور خارجه اعتراض‌های شدیداللحن خود را اعلام کند و وزارت نیرو نیز با استناد به ضوابط و معیارهای آلایندگی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به سرعت و به جد پیگیری کند و مماشات نکند.
مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان شرقی ادامه داد: ارمنستان در نزدیکی ارس معادن مس و مولیبدن دارد که پساب آنها را به ارس هدایت می‌کند؛ ۵ سال قبل نیز در سفر یکی از وزرای ارمنی به تهران، نامبرده در دیدار با خانم ابتکار اعلام کرد که ارس از جانب آنها هیچ آلایندگی ندارد، اما وقتی من تصاویر مربوط را به او نشان دادم، نتوانست چیزی بگوید.
وی گفت: آلایندگی ارس از جانب ارمنستان از نوع فلزات سنگین مس و مولیبدن است و با توجه به اینکه فلزات سنگین حالت تجمعی دارند و از بین نمی‌روند، در خاک و به تبع آن در گیاهان و بدن موجودات زنده رسوب می‌کند و به بدن انسان منتقل می‌شود. پس نیاز به رفع هر چه سریع‌تر مشکل آلودگی ارس از جانب کشور همسایه است.
 

آلودگی ارس موضوع ملی است

نماینده مردم مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به آلودگی آب ارس به خاطر ورود پساب‌های صنعتی از خاک ارمنستان گفت: وزارت امور خارجه کشورمان باید این موضوع را جدی بگیرد و بخاطر حفظ رابطه با کشور همسایه آن را مسکوت نگذارد.
محمد حسن‌نژاد افزود: موضوع پساب و آلودگی‌های موجود در رود ارس بحث ملی است و فقط مربوط به مرند و جلفا و شهرهای حاشیه این رود نمی‌شود و بنده در چندین مورد پیگیر این مساله از ارگان‌های مربوطه شده‌ام.
نماینده مرند و جلفا در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: نخبگان خطه آذربایجان خانه‌نشین شده‌اند و این منطقه پرجمعیت فاقد رسانه مستقل و سراسری است و همین امر نیز باعث شده ما نتوانیم بر افکار عمومی کشورمان تاثیرگذار باشیم و مشکلات منطقه‌ای را به نحو احسن به گوش مرکز برسانیم.
حسن‌نژاد افزود: همه این‌ها به دلیل عدم تاثیرگذاری بر افکار عمومی کشور است که در این امر رسانه‌ها شریک جرم نمایندگان و مسئولان آذربایجان هستند.
 

ارمنستان به رفع آلاینده‌ها متعهد شد

مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌ شرقی نیز از تعهد مقام‌های کشور ارمنستان برای رفع کامل ورود آلاینده‌ها به رودخانه ارس در ۳ سال آینده خبر داد.
یوسف غفارزاده با اشاره به نشست سالانه کارگروه مشترک ایران و ارمنستان در روزهای ۲۸ تا ۳۰ آبان ماه در خصوص پایش و جلوگیری از آلودگی رودخانه مرزی ارس به میزبانی تبریز گفت: در نشست اخیر کارگروه مشترک، طرف ارمنی متعهد شد نسبت به اعمال نظارت‌های دقیق بر کارکرد معادن تا اتمام عملیات ترمیمی اقدام کند.
وی اظهار کرد: در نتیجه تعاملات موجود بین دو کشور، نقاط تهدید، غلظت و تاثیر تخلیه‌ها به صورت دقیق شناسایی شده و طرف ارمنی با قبول مسئولیت و تعهد به اصلاح و ترمیم تاسیسات با هدف حذف کامل تخلیه‌ها تا سال ۲۰۲۱، با اجرای سیستم بازچرخانی و مرمت سدهای باطله تاکنون در این خصوص بیش از ۵۰ درصد پیشرفت داشته است.
غفارزاده خاطرنشان کرد: از سوی دیگر پایش فاکتورهای کیفی در محیط‌های آب و رسوب رودخانه ارس در دهه اخیر به صورت همزمان و مشترک توسط دو کشور انجام گرفته و به صورت ماهانه و مستمر ادامه خواهد داشت.
وی همچنین گفت: نتایج نشست و توافق حاصله جهت پی گیری فنی و حقوقی به مراجع ذیربط انعکاس خواهد یافت.
نشست سالانه کارگروه مشترک ایران و ارمنستان در روزهای ۲۸ تا ۳۰ آبان ماه در خصوص پایش و جلوگیری از آلودگی رودخانه مرزی ارس به میزبانی تبریز برگزار شد.