سابقه مطالعات معدنی و فرآوری در ایران

می متالز - فرآوری، در زنجیره ارزش صنایع معدنی در مقایسه با اکتشاف و استخراج، ظرفیت بالایی در ایجاد ارزش‌ افزوده دارد.

به گزارش می متالز، محصول نهایی صنایع فرآوری به‌صورت عمده می‌تواند فلز با خلوص بالا (مس، طلا، فولاد و...)، ترکیبات شیمیایی مورد نیاز صنایع (کربنات لیتیویم، کربنات پتاسیم ‌و ...)، کک یا کانی‌های صنعتی باشد. در کارخانه‌های فرآوری بسته به نوع فرآیند، محصول نهایی یا محصولات میانی مانند کنسانتره، گندله و غیره تولید می‌شود. ارزش افزوده ایجاد شده بسته به محصول تولیدی دارد و هر چه به محصول نهایی نزدیک‌تر باشد، ارزش افزوده ایجاد شده بیشتر است.
سابقه برنامه‌ریزی‌های معدنی و کاوش‌های سیستماتیک و علمی در ایران به قبل از جنگ جهانی دوم باز می‌گردد، در سال ۱۳۱۸ برای نخستین بار به همت مرحوم مهندس علی زاهدی بعد از برنامه‌ریزی چند ساله، اداره اکتشاف در کشور تأسیس شد تا ظرفیت‌ها معدنی مورد بررسی قرار گیرد و صنایع تولیدی استراتژیک جهت توسعه در کشور استقرار یابد. در این راستا آزمایشگاه‌های سنگ‌شناسی، فسیل‌شناسی، شیمی و کوره‌های تشویه و ذوب تامین شد.
اطلاعات معدنی که به صورت پراکنده و به زبان‌های مختلف در مورد ایران وجود داشت، جمع‌آوری شد، کشور از دیدگاه اکتشافی به چند ناحیه تقسیم شد و در هر ناحیه یک زمین‌شناس، چند مهندس معدن و نقشه‌بردار مشغول اکتشاف شدند، سنگ‌ها و نمونه‌های معدنی به آزمایشگاه‌های مرکز ارسال می‌شد تا مورد آزمایش قرار گیرد. در مدت سه سال معادن بزرگی در آذربایجان، خراسان، کرمان، یزد، اراک و بلوچستان کشف شد. مرحوم زاهدی در همان ابتدا نگاه ویژه به صنایع فرآوری داشتند و برای استقرار بسیاری از صنایع به‌ویژه صنعت تولید فولاد برنامه‌ مدون داشتند. در سال ۱۳۲۱ به دلیل جنگ جهانی دوم و اشغال کشور این فعالیت‌ها متوقف شد. پس از قریب به دو دهه وقفه در اکتشاف سیستماتیک و هدفمند، در سال ۱۳۳۸ به همت مرحوم مهندس نصرالله خادم سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور تأسیس شد تا کاوش‌های زمین‌شناسی و معدنی کشور ادامه پیدا کند.
از آنجا که فرآوری یکی از مهم‌ترین ارکان زنجیره صنایع معدنی است، همزمان با تاسیس سازمان زمین‌شناسی، آزمایشگاه‌ و کارخانه نیمه‌صنعتی کانه‌آرایی و فرآوری در سازمان زمین‌شناسی پایه‌ریزی شد در آن زمان در بسیاری از معادن بزرگ کشور از جمله سرب و روی انگوران، معدنکاری با روش‌های سنتی و فرآوری به روش سنگجوری انجام می‌شد. در چنین شرایطی بخش فرآوری سازمان زمین‌شناسی با پایش معادن کشور، ظرفیت‌های قابل بهره‌برداری را شناسایی کرد. مطالعات کانه‌آرایی و فرآوری ظرفیت‌ها از جمله مس سرچشمه، مس میدوک، طلای موته، سرب و روی انگوران و بسیاری معادن دیگر در آزمایشگاه‌های کانه‌آرایی سازمان زمین شناسی انجام شد. همزمان با هدف تجهیز این معادن با شرکت‌های بزرگ معدنی دنیا مانند دنور و آناکوندا تبادل اطلاعات شده و فلوشیت‌های پیشنهادی آنها را مورد مطالعه و ارزیابی قرار می‌گرفت. انقلابی که از اواسط دهه ۵۰ تا اواسط دهه ۷۰ شمسی در صنایع فرآوری کشور صورت گرفت و موجب تجهیز بسیاری از معادن بزرگ کشور شد بدون شک مرهون زیرساخت و تلاش‌های بخش فرآوری سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و پیشکسوتان آن همچون دکتر آلاتان، مهندس رضا آصفی و مهندس احمد رهجو است.