سفر روحانی به ژاپن برای چیست؟

به گزارش می متالز، در حالی‌ که برخی اخبار از سفر حسن روحانی به ژاپن در ۲۸ آذر‌ماه حکایت دارند، انگیزه‌های توکیو برای میانجی‌ گری بین تهران و واشنگتن بیشتر از همیشه مورد سوال است.

شینزو آبه، نخست‌ وزیر ژاپن در همین‌ باره گفت که کشورش در حال برنامه‌ ریزی سفر روحانی به توکیو است؛ چون می‌خواهد در حل بن‌ بست هسته‌ای و کاهش تنش در خاورمیانه که منبع ۸۰ درصد نفت مورد نیاز ژاپن است، نقش فعال‌ تری ایفا کند. او افزود: «از منظر امنیت انرژی، طبیعی است که ژاپن اقداماتش برای صلح و ثبات در خاورمیانه را ادامه دهد».

با گذشت ۶ ماه از سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن به تهران با هدف ارسال پیام دونالد ترامپ به رهبر ایران، اکنون بار دیگر در آستانه سفر قریب‌ الوقوع حسن‌ روحانی، رئیس‌ جمهور ایران به ژاپن، توکیو از «تلاش‌هایی» با هدف «میانجی‌ گری» بین ایران و آمریکا خبر داده است. شینزو آبه، نخست‌ وزیر ژاپن گفت که کشورش درحال برنامه‌ ریزی سفر حسن روحانی به توکیو است چون ژاپن می‌خواهد درحل «بن‌ بست هسته‌ای بین تهران و واشنگتن» و «کاهش تنش در خاورمیانه» که منبع ۸۰ درصد نفت موردنیاز ژاپن است نقش فعال‌ تری ایفا کند. شینزو آبه روز دوشنبه ۱۸ آذر در سخنانی تاکید کرد که ژاپن به‌ دنبال میانجی‌ گری بین ایران و آمریکاست و جامعه بین‌ المللی نیز چنین انتظاری دارد.

تاریخ احتمالی سفر روحانی

او جزئیات سفر حسن روحانی به ژاپن را اعلام نکرد؛ از یک‌ سو رسانه‌های محلی ژاپن زمان احتمالی این سفر را روزهای ۲۰ یا ۲۱ دسامبر (۲۹ یا ۳۰ آذر) اعلام کرده‌اند و از سوی دیگر پایگاه خبری جماران نوشت که رئیس‌ جمهور ایران احتمالا در تاریخ ۱۹ دسامبر برای گفت‌ وگو با شینزو آبه نخست‌ وزیر ژاپن راهی توکیو می‌شود. پیش‌ تر محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌ جمهوری در حاشیه جلسه هیات دولت درباره گمانه‌ زنی سفر رئیس‌ جمهوری به ژاپن گفت: «دعوتی از سوی ماهاتیر محمد برای آخر این ماه به مالزی انجام شده بود که پذیرفته شد و از طرف دیگر شینزو آبه‌ در سفر خود به ایران از رئیس‌ جمهوری درخواست سفر کرده بود که با توجه به نزدیکی دو کشور به یکدیگر و دوری راه به ایران اعلام کردیم آمادگی پاسخ مثبت به این دعوت را داریم. این تجمیع سفرها در بسیاری از کشورها هم برای صرفه‌ جویی در رفت‌ وآمد انجام می‌شود.» واعظی درباره زمان انجام این سفر تصریح کرد: «احتمالا این سفرها در اواخر این ماه (آذر) انجام می‌شوند».

تلاش برای ثبات در منطقه

با خروج آمریکا از برجام و از سرگیری تحریم‌ها علیه ایران تنش بین دو کشور تشدید شده است. شینزو آبه ‌درباره افزایش تنش‌ها در منطقه گفت: «ژاپن از طریق تلاش‌های مستمر برای برقراری تماس خواهد کوشید تنش را در منطقه کاهش داده و وضعیت را به حالت ثبات بازگرداند. از منظر امنیت انرژی، کاملا طبیعی است که ژاپن اقداماتش برای صلح و ثبات در خاورمیانه و تضمین امنیت کشتی‌های ژاپنی در منطقه را ادامه دهد».

اظهارات نخست‌ وزیر ژاپن در پی آن مطرح می‌شود که روزنامه کیودو به تازگی به نقل از برخی منابع آگاه که می‌خواستند نامشان فاش نشود، گزارش داد: «مقامات ایران و ژاپن درحال فراهم کردن مقدمات سفر روحانی به توکیو هستند که احتمالا اواخر دسامبر انجام خواهد شد». بر اساس گزارش کیودو، این منابع همچنین گفتند که در صورت رفتن روحانی به توکیو، انتظار می‌رود نخست‌ وزیر ژاپن که متحد دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به‌ شمار می‌آید، خواستار پایبندی کامل ایران به توافق هسته‌ای شود. وی همچنین ممکن است در دیدار با روحانی برای جلب رضایت ایران با طرح توکیو به منظور اعزام نیروی نظامی به خاورمیانه تلاش کند. این منابع همچنین به کیودو گفتند که آمریکا موافقت خود را با سفر حسن روحانی رئیس‌ جمهوری ایران به ژاپن نشان داده و از توکیو خواسته است تا نتیجه دیدار روحانی با شینزو آبه نخست‌ وزیر ژاپن را به اطلاع واشنگتن برساند.

این درحالی است که از اکتبر ۲۰۰۰ تاکنون، هیچ رئیس‌ جمهور ایرانی به ژاپن سفر نداشته است. محمد خاتمی، رئیس‌ جمهور وقت ایران در اکتبر ۲۰۰۰ به ژاپن سفر کرده بود. همچنین نخستین مقام بلند‌ پایه‌ای که با هدف کاهش تنش‌ها در منطقه دست به‌ کار شد، شینزو ‌آبه، نخست‌ وزیر ژاپن بود که در تاریخ ۲۲ خرداد به تهران سفر کرد؛ سفر وی به ایران در شرایطی صورت گرفت که بعد از گذشت ۴۰ سال اولین بار بود که یک مقام ژاپنی در این سطح به تهران سفر می‌کرد. همچنین شینزو آبه، اولین میهمان خارجی بود که بعد از ریاست‌ جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا با وی دیدار کرد. نزدیکی آبه به ترامپ آن زمان برای جهان مشخص‌ تر شد که او در سال ۲۰۱۸ درخواست اعطای جایزه صلح نوبل به ترامپ را ارائه کرد؛ آن هم به‌ دلیل انجام مذاکرات کره‌ شمالی. نخست‌ وزیر ژاپن حتی در فضای غیررسمی و درحاشیه سفر ترامپ به ژاپن، با او به بازی گلف که به آن علاقه‌ مند است پرداخت؛ موضوعی که سوژه عکاسان خبری نیز شد.

امید به میانجی‌ گر آسیایی

ژاپن که از متحدان نزدیک آمریکاست با ایران نیز روابط خوبی دارد و به‌ دنبال ناکامی فرانسه و شخص امانوئل مکرون در کاهش تنش‌ها و میانجی‌ گری بین ایران و آمریکا اکنون به‌نظر می‌رسد که توکیو بیش از دیگر کشورها در این خصوص شانس موفقیت هرچند نسبی داشته باشد.

پیش‌تر محسن شریعتی‌ نیا، کارشناس مسائل آسیا و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره سفر آبه به تهران گفته بود که اگر کنش میانجی‌ گرایانه ژاپن درحد همین سفر خلاصه شود، تاثیرات آن نیز محدود به یک سفر هر چند مهم خواهد بود اما در صورت تداوم این تلاش‌ها می‌توان امید داشت که میانجی‌ گر آسیایی مورد اعتماد و دارای حسن‌ نیت به تدریج شانس دیپلماسی و نه جنگ را برای حل‌ وفصل تدریجی یکی از پیچیده‌ ترین بحران‌های سیاست بین‌ الملل افزایش دهد. بنابراین اکنون می‌توان امیدوار بود که ژاپن بتواند با استمرار تلاش‌هایش گام مثبتی در این راستا بردارد. در این بین مهم‌ ترین اهرم ژاپن برای ایجاد تغییر در تنش فزاینده ایران و آمریکا، اعتماد و احترامی است که نزد طرفین دارد. ژاپن موتلف آمریکاست و کشوری مورد اعتماد و احترام در میان سیاستمداران و جامعه ایرانی.

باید در نظر داشت که ۴ ماه بعد از سفر نخست‌ وزیر ژاپن به تهران، مشاور وی به تهران سفر کرد؛ گفته می‌شد که سفر مشاور شینزو آبه به تهران که اواخر مهر ماه انجام گرفت با هدف پیگیری ابتکارات «آبه» بوده است. همچنین سیدعباس عراقچی که بین سال‌های ۸۶ تا ۹۰ سفیر ایران در توکیو بوده‌ است، اخیرا سفری به چین و سپس ژاپن داشت و با شینزو آبه، نخست‌ وزیر ژاپن دیدار و پیام کتبی حسن روحانی، رئیس‌ جمهور ایران را تقدیم وی کرد. پس از آن بود که عراقچی در گفت‌ وگو با شبکه «ان‌ اچ‌ کی» ژاپن در وین از سفر احتمالی اواخر ماه جاری حسن روحانی، رئیس‌ جمهور ایران به ژاپن خبر داد.

بنابراین شاید بتوان گفت که ژاپن نسبت به‌ دیگر کشورهایی که برای حل‌ وفصل تنش‌ها در منطقه و اختلافات میان ایران و آمریکا پیش‌ قدم شده‌اند، تلاش‌های مستمرتری داشته است. پیش‌ تر طی سفر خردادماه نخست‌ وزیر ژاپن به تهران و در اوج تنش‌ها بین تهران و واشنگتن،‌ آبه ضمن دیدار با مقام معظم رهبری از پیام ترامپ برای ایشان خبر داد اما حضرت آیت‌الله خامنه‌ ای روز پنج‌شنبه ۲۳ خرداد در دیدار نخست‌وزیر ژاپن و هیات همراه تاکید کردند: «جمهوری اسلامی ایران هیچ اعتمادی به آمریکا ندارد و تجربه تلخ مذاکرات قبلی با آمریکا در چارچوب برجام را به هیچ‌ وجه تکرار نخواهد کرد؛ زیرا هیچ ملت آزاده و عاقلی مذاکره تحت‌ فشار را نمی‌پذیرد».

رهبر انقلاب خطاب به نخست‌ وزیر ژاپن گفتند: «ما درحسن نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم، اما درخصوص آنچه از رئیس‌ جمهوری آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.» بنابراین باوجودی‌ که آبه‌ در سفر به تهران دستاورد چندانی نداشت اما وی همچنان در تلاش است تا به‌ عنوان منجی منطقه از یک جنگ احتمالی عمل کند و تنش‌ها را بین تهران و واشنگتن کاهش دهد.

تصمیم حساس آبه

دولت شینزو آبه‌ در عین حال قرار است یک طرح بحث‌ برانگیز برای اعزام نیروی دریایی به آب‌های خاورمیانه را تصویب کند. اما نیروهای ژاپنی به ائتلاف دریایی که آمریکا برای حفاظت از کشتیرانی در منطقه تشکیل داده است، نخواهند پیوست.

خبرگزاری آسوشیتد پرس یاد آوری می‌کند که اعزام نیرو به مناطق بحرانی، موضوع بسیار حساسی در ژاپن است. قانون‌اساسی ژاپن که پس از جنگ جهانی دوم و با هدف پرهیز از جنگ‌ طلبی تصویب شد به‌ کارگیری نیروی نظامی را به‌ شدت محدود کرده است. با این همه شینزو آبه‌ در دوران نخست‌وزیری خود محدوده فعالیت‌های نظامی این کشور را توسعه داده است. در ماه ژوئن امسال یک نفتکش که با پرچم ژاپن تردد می‌کرد در دریای عمان هدف حمله قرار گرفت. آمریکا در ادعاهایی، ایران را مسوول این حمله معرفی کرد و از ژاپن خواست به ائتلاف نظامی به رهبری ایالات‌ متحده برای حفاظت از کشتیرانی در منطقه بپیوندد.