نگاهی به طرح جامع فولاد کشور

به گزارش می متالز، ویژگی این صنعت به لحاظ نقشی که در رونق اقتصادی ایفا می‌کند، در کنار مزیت‌های موجود در کشور از جمله وجود معادن غنی سنگ‌آهن، فراوانی انرژی (وجود ذخایر غنی گاز طبیعی) و موقعیت مناسب جغرافیایی (ایران در کریدور بین شرق و غرب با آب‌های شمالی- جنوبی واقع شده است)، الزام توجه و توسعه صحیح صنعت فولاد را یادآورد می‌شود. شاید از این روست که مطالعات کلان صنعت فولاد کشور بارها در دستور کار متولیان امر قرار گرفته است. سابقه مطالعات کلان درخصوص صنعت فولاد به سال ۱۳۸۲ بازمی‌گردد. در سال مذکور طرح جامع فولاد کشور اولین بار کلید خورد. پس از آن در سال ۱۳۸۳ مطالعه‌ای تحت عنوان «توسعه صنعت فولاد ایران طی برنامه چهارم توسعه» انجام شد که در آن هدف‌گذاری شده بود ظرفیت فولاد کشور تا پایان برنامه چهارم یعنی سال ۱۳۸۸ به ۲۸ میلیون تن برسد.

 پس از آن بار دیگر در مرداد ماه ۱۳۸۵ سندی تحت عنوان سند راهبرد توسعه صنعتی کشور تدوین شد و این الزام مورد تاکید قرار گرفته بود که فولاد کشور در افق ۱۴۰۴ در تولید باید سهمی معادل ۵/ ۳ درصد تولید جهانی (معادل ۵۵ میلیون تن) و در صادرات سهمی معادل ۴ درصد صادرات جهانی (معادل ۲۰ میلیون تن) را به خود اختصاص دهد و در نهایت آنکه طرح جامع فولاد تدوین شده در سال ۱۳۸۲، بار دیگر در سال ۱۳۹۱ بازنگری شد. با وجود آنکه، مطالعات گسترده و در بازه‌های زمانی متفاوتی انجام شد، اما مسیری که فولاد کشور طی کرد با هیچ یک از اسناد تهیه شده منطبق نبود.

نتیجه آنکه پس از ۵ دهه سابقه تولید فولاد در کشور، مهم‌ترین عارضه حاکم بر صنعت فولاد را عدم‌توازن و ناهماهنگی در زنجیره ارزش فولاد شکل می‌داد، به گونه‌ای که عدم‌توازن در زنجیره ارزش فولاد خود به‌عنوان مهم‌ترین عامل بازنگری مجدد در طرح جامع فولاد کشور تبدیل شد و از این رو در سال ۱۳۹۳ به سفارش ایمیدرو و شرکت ملی فولاد ایران تدوین طرح جامع فولاد کشور مجددا در دستور کار قرار گرفت.

به این ترتیب مطالعه طرح جامع فولاد کشور با شروع سال ۱۳۹۳ انجام و از این طرح در بهمن ماه ۱۳۹۳ در پنجمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران گروه رسانه‌ای «دنیای اقتصاد» رونمایی شد. طرح جامع فولاد کشور در سرفصل‌های بازار جهانی، بازار داخلی، حمل و نقل، بندر، انرژی، مکان‌یابی، محیط‌زیست، تکنولوژی و... به همراه تحلیل‌های لازم تمامی ابعاد این صنعت و چگونگی دستیابی به هدف ۵۵ میلیون تن و چالش‌های پیش رو را مورد کاوش قرار داده است.

تفاوت بارز این طرح مطالعاتی با سایر فعالیت‌های انجام شده از این دست، پایش سالانه آن با هدف به‌روز کردن اطلاعات و آمار، رصد بازار، بررسی و پایش هدف‌گذاری‌های انجام شده و... است که به پویایی این طرح کمک شایانی کرده است. در حال حاضر، نزدیک به پنج سال است که این طرح مورد پایش قرار می‌گیرد. پویایی و پایش مستمر طرح فولاد کشور نه تنها باعث شده تا این طرح همواره «به‌روز» بودن خود را حفظ کند، بلکه دستاوردهایی نیز به همراه داشته است که به چند مورد آن در ادامه اشاره می‌شود.

تا پیش از آنکه طرح جامع فولاد کشور تهیه و تدوین شود، آمار و ارقام این صنعت بسیار پراکنده و غیرقابل استناد بود. این در حالی است که هرگونه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری با تکیه و استناد به آمار و داده‌های دقیق امکان‌پذیر است. بیراهه نیست اگر ادعا شود اولین دستاورد طرح جامع فولاد کشور، سامان‌بخشی به داده‌ها و آمار این صنعت کلیدی در کشور بوده است، به گونه‌ای که امروزه این صنعت به یک منبع اطلاعاتی واحد، منسجم و دقیق مجهز است.

بررسی‌های انجام شده در طرح جامع فولاد کشور نشان داد که مجوزهای اعطا شده به صنعت فولاد اختلاف بسیار قابل‌توجهی با نیازهای زنجیره به منظور دستیابی به هدف ظرفیت‌سازی ۵۵ میلیون تن فولاد با حفظ توازن در زنجیره دارد، بنابراین این موضوع کنترل و مدیریت اعطای مجوزها در کل زنجیره فولاد از طرف وزارت صمت را به دنبال داشته است.

تشکیل کارگروه پایش متشکل از معاونت طرح و برنامه و معاونت معدن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت، انجمن تولیدکنندگان آهن و فولاد، شرکت ملی فولاد ایران، انجمن تولیدکنندگان سنگ‌آهن و مشاور طرح جامع به منظور رصد دائمی زنجیره (هم در بخش واحدهای فعال و هم در بخش واحدهای در حال اجرا) از دیگر دستاوردهای طرح جامع فولاد کشور است که این مهم به حفظ اطلاعات به‌روز کمک شایانی کرده است.

وجود چنین سندی در صنعت فولاد کشور باعث شد تا صنایع زیرساختی همچون صنعت ریل و بندر نیز در راستای تدوین برنامه‌های آتی خود نتایج این طرح را مدنظر قرار دهند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای طرح جامع فولاد کشور آن است که به‌عنوان یک سند بالادست درخصوص احداث واحدهای جدید یا توسعه واحدهای موجود مدنظر متولیان فولاد کشور است، به گونه‌ای که ضرورت احداث یک طرح جدید در کل زنجیره ارزش فولاد با الزامات و نیازهای برآورد شده در طرح جامع فولاد کشور سنجیده می‌شود.

خلاصه آنکه بنابر رسالتی که به عهده طرح جامع فولاد کشور محول شد، این طرح مسیر حرکت به سمت تحقق سند چشم‌انداز را ترسیم کرده است.

 به بیان دیگر، این سند مطالعاتی با بررسی بسیار دقیق و موشکافانه کلیه واحدهای فعال و در دست اجرا، چگونگی دستیابی به ظرفیت تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در کشور را به همراه کلیه حلقه‌های زنجیره فولاد و با لحاظ شرط توازن در زنجیره تا افق ۱۴۰۴ هم به لحاظ وضعیت بازار و هم به لحاظ کلیه پیش‌نیازهای لازم (از جنبه زیرساخت‌ها، مواد اولیه، مکان توسعه و...) بررسی، تحلیل و تدوین کرده است. اما در این میان نکته بسیار مهمی قابل ذکر است.

هر چند نزدیک به نیم قرن از تدوین برنامه‌های توسعه در کشور می‌گذرد، اما همواره برنامه‌ریزی در ایران حول یک تفکر خطی شکل گرفته است. در واقع تسلط تفکر خطی از توسعه بر تمام برنامه‌های تدوین شده در ایران قابل درک است، چراکه همواره تاکید بر نرخ رشد است، آن هم نرخ رشد بالاتر و بیشتر. درآمد بیشتر، اشتغال بالاتر و... این نگاه تک‌بعدی بر مفهوم توسعه برنامه‌ریزی صنعت فولاد را هم تحت تاثیر قرار داده است. مفهوم توسعه در فولاد هم در دستیابی به رقم تولید بالاتر خلاصه می‌شود.

در واقع هرگاه از توسعه صنعت فولاد بحث می‌شود، تنها به ذکر ارقام تولید اکتفا می‌شود؛ بنابراین باید دقت کرد هر چند برنامه‌ریزی در محاسبات فنی و مدل‌ها و برآوردها خلاصه می‌شود و این مهم در طرح جامع فولاد کشور انجام شده است، اما تحقق آنها و به بیان علمی‌تر توسعه صنعت فولاد از یک‌سو به ایجاد تعهد به اجرای این سند وابسته است و از سوی دیگر اگر تصمیم به آن است که ایران در افق ۱۴۰۴ کشور توسعه یافته‌ای شود، لازم است کلیه نهادها و متولیان امر توسعه در کشور هماهنگ و همسو عمل کنند و طرح جامع نه تنها برای صنعت فولاد، بلکه برای کلیه صنایع و البته با لحاظ وابستگی که تمام صنایع با یکدیگر دارند، به دقت تدوین و با تعهد اجرا شود.

در دهمین دوره همایش و نمایشگاه «چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار» که یکم و دوم بهمن ماه در مرکز همایش‌های صدا و سیما با ابتکار گروه رسانه‌ای «دنیای اقتصاد» و همکاری مجتمع فولاد مبارکه اصفهان و شرکت معدنی و صنعتی چادرملو برگزار می‌شود، هفت محور «پایش طرح جامع فولاد بر اساس شرایط کنونی»، «صادرات در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی و داخلی؛ استفاده از ظرفیت تهاتر»، «فروش داخلی؛ بورس کالا؛ مشکلات و راهکارها»، «برنامه عملیاتی احیا و فعال‌سازی معادن کوچک مقیاس؛ مسوولیت‌ها و اختیارات»، «بومی‌سازی و رونق تولید در صنعت فولاد»، «انرژی، آب، محیط‌زیست و اقتصاد چرخه‌ای در بهره‌وری صنایع فولاد و سنگ‌آهن»، «بهره‌وری، نوآوری و تکنولوژی؛ ارتباط موثر و کارآمد صنعت و دانشگاه و اثرات اقتصادی آن» بررسی خواهد شد. در این همایش، برگزاری سه نشست تخصصی با موضوع «سنگ‌آهن و فولاد، فرصت‌ها و تهدیدها»، «صادرات، چالش‌های داخلی و تحریم‌های بین‌المللی» و «بررسی مهم‌ترین مسائل روز صنعت فولاد و صنایع وابسته» پیش‌بینی شده است. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این همایش می‌توانند با شماره تلفن‌های ۴۲۷۱۰۱۸۰ و ۴۲۷۱۰۱۸۶ تماس بگیرند یا به وب‌سایت  http://events.den.ir مراجعه کنند.