سه چالش ۴۰ ساله اقتصاد ایران

به گزارش می متالز، معاون اول رئیس‌جمهور یکی از کسانی بود که نقش مهندس خلیلی را در توسعه صنعتی ایران ماندگار دانست و گفت روزهای سختی به صنعت ایران گذشت، اما افرادی نگذاشتند چراغ صنعت کشور خاموش شود. صحبت‌های جهانگیری حاوی یک نکته اصلی بود.

این نکته حکایت از آن داشت که اقتصاد ایران در ۴۰ سال گذشته با ۳ چالش اصلی «دولتی بودن اقتصاد»، «اتکا به نفت» و «ضعف در ساختار مدیریتی» روبه‌رو بوده است. البته این مقام مسوول در جمع فعالان اقتصادی، بخش خصوصی را محور اول توسعه ایران اعلام کرد و بر این موضوع تاکید کرد که نباید نگاه پیمانکارانه به بخش خصوصی داشته باشیم، بلکه این نگاه باید به نگاه توسعه‌گرایانه تغییر کند. البته صحبت‌های معاون اول رئیس‌جمهور و معاون اقتصادی رئیس‌جمهور در این مراسم اگرچه تحسین فعالان اقتصادی را به همراه داشت، اما به گفته آنها، جای تعجب است که چرا حرف‌های خوبی در این مراسم از سوی دولتمردان شنیده می‌شود، اما در دولت به گونه‌ای دیگر رفتار می‌شود؟ انتظار فعالان بخش خصوصی این است که تجلیل از بزرگان رهاوردی داشته باشد که به رفع موانع بنگاه‌های اقتصادی منجر شود.

اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری که در مراسم نکوداشت مهندس محسن خلیلی حضور پیدا کرده بود در صحبت‌هایی گفت:‌ در شرایط کنونی باید به بخش‌خصوصی بیش از گذشته توجه کنیم زیرا آنها سربازان خط مقدم در شرایط تحریم کشور هستند نباید نگاه پیمانکارانه به آنها داشته باشیم، بلکه باید با نگاه توسعه‌گرایانه در پیشرفت کشور با آنها مشارکت کنیم. او تاکید کرد که باید در محدودیت‌ها خلق فرصت کنیم و در عین حال به اصلاح برخی رویکرد‌ها بپردازیم و به مردم بگوییم که در کجا اشتباه کرده‌ایم.

جهانگیری به مشکلات ۴۰ ساله در ساختار اقتصاد ایران اشاره کرد و گفت: دولتی بودن،‌ اتکا به نفت و ضعف در ساختار مدیریت سه چالش ساختاری در اقتصاد ایران طی ۴ دهه گذشته است. این سه مساله باعث شده است که چالش‌های اقتصادی ایران به ابرچالش تبدیل شود و مشکلاتی را برای‌مان به وجود بیاورد.  معاون اول رئیس‌جمهور با بیان اینکه بخش‌خصوصی باید میدان‌دار توسعه کشور باشد و در سیاست‌گذاری‌ها نقش ایفا کند، گفت: من همواره از بخش‌خصوصی کشور دفاع کرده‌ام و درحال‌حاضر تمامی دستگاه‌های دولتی مکلف شده‌اند که در برنامه‌ریزی‌ها به نظرات تشکل‌های بخش‌خصوصی توجه کنند و از دیدگاه‌های آنان استفاده کنند. وی یکی از دلایلی که موجب توسعه‌یافتگی بیشتر بخش صنعت نسبت به سایر بخش‌ها شده است را گرایش به تشکل‌گرایی دانست و گفت: بخش صنعت کشور زودتر از سایر بخش‌ها به تشکل‌گرایی روی آورد که یکی از دلایل آن حمایت مهندس خلیلی‌عراقی از این تشکل‌ها بود.

جهانگیری ضمن تجلیل از اقدام اتاق ایران در برگزاری مراسم‌های بزرگداشت بزرگان صنعت و تجارت کشور گفت: با توجه به شناختی که از شخصیت مهندس خلیلی‌عراقی داشته‌ام با علاقه در این مراسم و برنامه‌هایی نظیر تجلیل از آقای میرمحمد صادقی شرکت کرده‌ام، زیرا این افراد همواره برای سربلندی ایران تلاش کرده‌اند و باید از آنها در زمان حیات تشکر و قدردانی شود. معاون اول رئیس‌جمهور افزود: نام و یاد مهندس خلیلی‌عراقی در تاریخ ایران ماندگار خواهد شد، زیرا وی در فراز و نشیب‌های صنعت کشور همواره دغدغه توسعه صنعتی داشتند و اجازه ندادند که چراغ صنعت کشور خاموش شود. وی با بیان اینکه افرادی نظیر مهندس خلیلی که به توسعه ملی فکر می‌کنند و به‌دنبال رفاه ملت ایران هستند انسان‌هایی بزرگ هستند،‌ افزود: این افراد علاوه بر ایجاد ثروت ملی مروج اخلاق و معتقد به مسوولیت اجتماعی هستند و هیچ‌گاه بدون توجه به ارزش‌های انسانی و اخلاقی تنها به توسعه واحد صنعتی خود فکر نکرده‌اند. جهانگیری با اشاره به مسوولیت خود در طول دوران پس از انقلاب اسلامی و دغدغه‌اش نسبت به توسعه کشور گفت: با توجه به شناخت کامل از موانع و فرصت‌های توسعه ایران یکی از مهم‌ترین کارها برای افزایش علاقه‌مندی افراد به تلاش بیشتر را در پاسداری و حمایت از سرمشق‌ها و الگوهایی می‌دانم که با جدیت به کشور خدمت کرده‌اند. معاون اول رئیس‌جمهوری ادامه داد: توجه به این افراد یقینا موجب افزایش سرمایه‌های مادی و معنوی کشور می‌شود و ضرورت امروز و فردای ایران تکثیر الگوهایی نظیر مهندس محسن خلیلی‌عراقی در صنعت است که دغدغه توسعه کشور را دارند. جهانگیری با اشاره به تلاش آمریکایی‌ها برای فروپاشی اقتصاد ایران گفت: آنچه اقتصاد ایران را سرپا و مقاوم نگه داشته تلاش فعالان اقتصادی است که با همه دشواری‌ها صادرات انجام می‌دهند، مواد اولیه کارخانه‌ها را تامین کرده و پول جابه‌جا می‌کنند  یا همه مساعی خود را برای حفظ خطوط تولید و بیکار نشدن کارگران به کار بسته‌اند، آنها با زحمت فرصتی برای سیاستمداران کشور ایجاد کرده‌اند تا از حقوق ملت دفاع کنند. معاون اول رئیس‌جمهور تاکید کرد: نیاز امروز مردم ایران این است که از همه مسوولان در همه نهادها و حوزه‌های مدنی، احزاب، جریانات سیاسی، نخبگان، دانشگاهیان و بخش‌خصوصی این پیام را دریافت کنند که آنها در فکر افق گشایی برای کشور هستند.

وی ادامه داد: دشمنان هدفشان تیره و تار و مبهم نشان دادن آینده برای ملت ایران است و نباید بگذاریم ملت احساس کند که آینده‌ای برای آنها وجود ندارد. جهانگیری با تاکید بر اینکه باید از فرسایش سرمایه‌های مادی و معنوی کشور جلوگیری کنیم، افزود: نباید بگذاریم با وجود شرایط سخت اقتصادی که مردم را نگران و قدرت اقتصادی آنها را کاهش داده و معیشت مردم در شرایط دشواری قرار گرفته، امید به آینده از بین برود.  معاون اول رئیس‌جمهور با اشاره به دو شوک اقتصادی در دهه ۹۰ و کاهش درآمدهای نفتی کشور در سال‌های ۹۷ و ۹۸ گفت: در این شرایط باید از همه سطوح دولتی و مدیریت نظام یک‌صدا شنیده شود.  جهانگیری گفت: میزان درآمد نفت در سال ۹۷ و ۹۸ به شدت کاهش یافته و در چنین شرایطی دو شوک اخیر ارزی، معیشت مردم را در شرایط سختی قرار داده است. دشمن بر خلاف سال‌های ۹۰ و ۹۱ در سال‌های ۹۷ و ۹۸ به دنبال این بود که درآمد نفت ما را به صفر برساند که من در اینجا به دلیل وجود گوش‌های نامحرم رقم صادرات نفت را نمی‌گویم. پس باید در تمام سطوح دولت و البته کل مدیریت نظام، صدای واحدی را بشنویم. چراکه مردم در شرایطی که متحمل سختی‌های بسیاری در حوزه معیشت خود هستند، مشاهده می‌کنند گروه‌ها و جریان‌های سیاسی با یکدیگر بحث می‌کنند.

وی افزود: باید فرصت جدید خلق کنیم و در محدودیت‌ها به توسعه کشور فکر کنیم. قطعا اصلاح روش‌های غلط و رویکردهای نادرست ثمربخش است و اشکالی ندارد که با مردم درباره اصلاح رویه‌ها سخن بگوییم و تصمیمات درست را اتخاذ کنیم.  در ادامه مهندس محسن خلیلی در مراسم بزرگداشت خود پشت تریبون رفت. او در ابتدای صحبت‌هایش عشق به آزادی، رفاه مردم، خیر عمومی و توسعه و پیشرفت میهن از مسیر توسعه صنعتی و تشکل‌گرایی را مورد توجه قرار داد. خلیلی گفت: مهم‌ترین اصل به گمانم آزادی است. آزادی در مقابل بردگی قرار دارد. شخص آزاد کسی است که می‌تواند اراده خود را بر جان و مالش اعمال کند. آزادی، نبودن مانع است برای پرورش استعدادها و پیگیری سعادت خود و جامعه که این همه از طریق تحقق دموکراسی و تامین حقوق شهروندی در روندی آرام و تدریجی و با تلاش و خرد جمعی ممکن می‌شود. اما بُعد دیگر آزادی که در تقابل با بردگی قرار می‌گیرد، امکان اعمال اراده انسان بر مال خود است که این نیز دارای دو رکن اساسی است: مالکیت خصوصی و آزادی مبادله. بدون این دو اختیار و آزادی، رشد و توسعه‌ای در جوامع اتفاق نمی‌افتد و خلق ثروتی آنچنان که شایسته است صورت نمی‌گیرد که بتوان آن را توزیع و امکان زندگی سالم و شرافتمندانه را برای آحاد جامعه فراهم کرد.

این کارآفرین پیشکسوت در ادامه صحبت‌های خود اظهار کرد: تامین این دو وجه آزادی و امکان اعمال اراده بر جان و مال، بستری را فراهم می‌کند تا به گمانم عالی‌ترین شکل توسعه یعنی توسعه صنعتی امکان تحقق داشته باشد و در روند حرکت خود، بنیان‌هایی را در قالب نهادها و تشکل‌های مدنی و صنفی برای فعالیتی جمعی، خردمندانه و معطوف به تامین منافع فردی در پرتو منافع ملی سامان دهد.  خلیلی به دوران تحصیل خود و حال و هوای سیاسی - اجتماعی آن دوران اشاره کرد و گفت: فارغ‌التحصیلی‌ام از سال ۱۳۳۲ از دانشکده فنی تهران مواجه با ۲۸ مرداد و کودتا علیه دولت ملی مرحوم دکترمحمد مصدق بود. به چشم خود ناظر غارت منزل آن مرحوم بودم. غارت منزل عزیزی که با ملی کردن صنعت نفت ما را از استعمار دولت انگلستان نجات داد و درآمد نفت را از آن میهن‌مان کرد. من به چشم خود ناظر بودم که توده فقیر و بی‌فرهنگ با دریافت مقدار ناقابلی پول چگونه دست به تخریب و تاراج اموال منجی خود می‌زنند و آرزوی میهن‌پرستان دلسوز را بر باد می‌دهند.

مستاصل و گریان و مایوس به سبب تعطیلی شهر، پای پیاده راه شمیران، منزل‌مان را در پیش گرفتم. با خود می‌اندیشیدم که برای رهایی از جهل و نجات میهن راه چاره، صنعتی کردن و اشاعه فرهنگ آن و استغنای عمومی است. بنابراین مصمم و بی‌امان راه خود را پیش گرفتم. او ادامه داد: به پیشنهاد پدر و در خدمت او و استعانت تدریجی برادران و خواهر، پس از پایان تحصیلات و مطالعات جهانی و با یاری همکاران صاحب خلاقیت و وفادار، فعالیت صنعتی- خدماتی استفاده از گاز مایع را در نیازمندی‌های خانگی و تجاری شروع کردیم و پیشگام اشاعه فرهنگ استفاده از گاز در نیازمندی‌های عمومی بودیم. در زندگی خانم‌های خانه‌دار میهن، تحولی عظیم ایجاد و ساخت تمامی نیازمندی‌های گازسوز و نقل‌وانتقالات گاز مایع را در کشور فراهم کردیم تا آنکه در سال ۱۳۴۸ شرکت ملی گاز ایران (دولتی) شروع به‌کار کرد. ما به راه خود ادامه دادیم و به تدریج هفتاد واحد صنعتی در گاز مایع با اشتغال‌زایی ۳۰ هزار نفر تاسیس شد. اکنون گاز طبیعی متجاوز از ۷۰ درصد انرژی مورد نیاز کشور را تامین می‌کند و این امر سبب شد فرهنگ مصرف گاز با استاندارد جهانی در کشور ایجاد و زمینه مناسبی برای مصرف گاز طبیعی فراهم شود.

خلیلی ادامه دوران فعالیت‌ خود را این‌گونه تشریح کرد: ساخت لوازم‌خانگی را شروع و انجمن صنایع لوازم‌خانگی را تاسیس کردیم که در این صنعت وسیع ۲۰۰ شرکت سازنده نیازمندی‌های کشور را تامین می‌کنند که شرح خدمات صنعتی این بخش خود مقوله مفصل دیگری است. همچنین است تاسیس سندیکای توزیع کنندگان گاز مایع ایران، انجمن مدیران صنایع، کنفدراسیون صنعت ایران و... که تمامی فعالیت‌های تشکل‌های برشمرده شده و طرح‌ها، پژوهش‌ها و گزارش‌های آنها که متجاوز از صدها هزار ساعت - نفر کار کارشناسی است درخدمت اشاعه فرهنگ صنعتی و صنعتی کردن کشور بوده است. در واقع تلاش‌های پیگیرانه فوق علاوه بر جهات مختلف در حوزه خیر و منفعت عمومی همچنین در جهت ارشاد و هدایت و توسعه فرهنگ صنعتی بوده و پیوسته سعی شده تا دولت‌ها با بخش خصوصی کشور همراه و همداستان شوند و اصول حاکمیت خوب در دولت‌ها اجرایی و دولت‌ها متعهد به بخش خصوصی کشور شوند و آرمان‌هایی که در اول عرایض عنوان کردم محقق شود. وی به حضور خود در اتاق بازرگانی اشاره کرد و گفت: در میان فعالیت‌های تشکل‌گرایی خود این افتخار را داشتم که همکار و خدمت‌گزار چهل ساله اتاق بازرگانی باشم. پیوسته در طول این حدود چهار دهه، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و تهران بوده‌ام و بهترین تعاملات فکری را در حوزه‌های مختلف اقتصادی و صنعتی با این اتاق‌ها داشته‌ام. او اضافه کرد: انجمن مدیران صنایع طی ۲۴ سال اول بعد از انقلاب اسلامی از طریق اینجانب و همکارانم، با تمام قوا از طریق فعالیت‌های کارشناسی در خدمت اتاق ایران بوده‌اند که این به سهم خود بحر کشافی دارد. نهایت آنکه من نیز اسبی از ارابه صنعتی کردن کشور هستم. راه مقدسی که هفتاد سال است ادامه می‌دهم و در این سال‌های سالخوردگی آرزویی جز تداوم این راه و تحقق آرمان‌هایی که به آنها اشاره کردم ندارم، آرزویی که به گمانم آرزوی تمامی ما فعالان و تلاشگران عرصه اقتصاد و صنعت میهن است.

همچنین محمد نهاوندیان، معاون اقتصادی رئیس‌جمهور در این مراسم با بیان اینکه اتاق بازرگانی تنها یک تشکیلات اقتصادی نیست، بلکه وظیفه‌هایی در خدمات اجتماعی به عهده دارد که نکوداشت افراد بزرگ، یکی از آنها است، گفت: به این معنا که اتاق بازرگانی نماد حضور اجتماعی فعالان اقتصادی بوده و توقع خدمات گسترده اجتماعی نیز از این نهاد بخش‌خصوصی وجود دارد. معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری گفت: الگوی موفقیت، این است که شخصیت‌هایی مقید به کیفیت را معرفی کنیم. ارائه این الگوها هنر ماست. وی افزود: جمع تناقض‌ها در ‌وجود افراد و تجلیل از چنین چهره‌هایی لازم است. تجلیل از چنین افرادی، یک واجب اجتماعی است و باید ادامه‌دار باشد. نهاوندیان اندیشه‌های خیرخواهانه مهندس خلیلی و عمل او به این باور را مورد توجه قرار داد و تصریح کرد: انسان اقتصادی، علاوه بر سود و نفع شخصی، منافع جمعی را دنبال می‌کند. جمع این دو ممکن است و در وجود آقای خلیلی وجود دارد. عده‌ای معتقدند که چنین جمعی در وجود یک نفر غیرممکن است؛ اما این ایده اشتباهی است. اگر در یک نهاد عمومی فردی قرار بگیرد که نفع شخصی را دنبال کند، خطرناک است؛ اما عکس آن موجب تعالی می‌شود. وی پیش‌فرض‌های ثابت نشده در مورد افراد اقتصادی که تنها آنها را در پی منافع شخصی می‌دانند، مورد انتقاد قرار داد و افزود: فردی مانند مهندس خلیلی دنبال بهینه‌کردن سود است؛ چراکه ایشان و افرادی مانند او مجموعه تابع مطلوبیت را دنبال می‌کنند و این همان بهینه‌سازی است. معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری در ادامه چند خصیصه مهندس خلیلی را توصیف کرد؛ نگاه مهندسی و توجه ویژه به عدد و رقم، اداره خوب بنگاه اقتصادی و نگاه به آینده، توجه به مفاهیم کلان اقتصادی، نگاه تشکلی، نگاه اجماع‌ساز، نگاه امیدوار و با پشتکار، حمایت از اندیشه‌های نو و نگاه اخلاقی ویژگی‌های شخصیتی بودند که از نگاه نهاوندیان در شخصیت خلیلی عراقی وجود دارد که باید آنها را از او آموخت. احمد پورفلاح، دبیر جشنواره تجلیل از مهندس محسن خلیلی درخصوص فلسفه برگزاری این جشنواره توضیح داد: بدون شک برگزاری جشنواره‌های این‌چنینی به بنگاه‌داران و فعالان اقتصادی، برای توسعه و تداوم فعالیت‌های‌شان انگیزه مضاعف می‌دهد و همچنین گام بزرگی خواهد بود تا بتوانیم قدردان تمام بزرگان کشور در بخش‌های مولد باشیم. به گفته پورفلاح، محسن خلیلی‌عراقی اسطوره تولیدکنندگان، تشکل‌گرایی و سرآمد اخلاق در کسب‌وکار است.

اما غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران در این مراسم با بیان اینکه امروز دور هم جمع شده‌ایم تا از انسانیت تجلیل کنیم، گفت: مهندس خلیلی‌عراقی الگویی برای همه ماست و امیدواریم که الگوهای این‌چنینی در آینده تکثیر شوند. شافعی ضمن قدردانی از حضور معاون اول رئیس‌جمهوری در این مراسم، افزود: همان زمانی که مقرر شد این مراسم برگزار شود، آقای جهانگیری بدون اینکه ما از ایشان برای حضور در مراسم درخواست کنیم، اعلام آمادگی کردند و از این بابت بسیار از ایشان قدردانیم. رئیس اتاق ایران در ادامه به تجربیات همکاری خود با مهندس خلیلی‌عراقی اشاره و بیان کرد: آغاز کار حرفه‌ای من همراه با عشق و دلدادگی در کلاس درس مهندس خلیلی عراقی بود و نگاهی که در طول همکاری با ایشان داشتم، نگاه شاگرد به استاد و دقیق‌تر بخواهم بگویم، نگاه پسر به پدر بود.

دکتر محمدمهدی بهکیش نیز در این نکوداشت عنوان کرد: از ابتدای جلسه خصلت‌های مهندس خلیلی به‌طور کامل گفته شد. من از سال ۱۳۶۰ در اتاق به‌عنوان اولین مشاور اقتصادی اتاق بازرگانی حضور داشتم. آن زمان بیشتر گروه‌هایی که در اتاق حضور داشتند، تاجرپیشه بودند. اما مدیران صنعتی و کارشناسان در اتاق حضور نداشتند.

پس از انقلاب فرهنگی که دانشگاه‌ها تعطیل شد، آقای مهندس خاموشی به دنبال یک کارشناس بودند و قرعه به نام من افتاد. وقتی دیدم صنعتی‌ها در اتاق نیستند، سراغ انجمن مدیران صنعتی نزد مهندس خلیلی رفتم. ایشان نیز به دلیل مباحث روز آن زمان فعال‌تر شدند و از طرف دیگر به من دلگرمی دادند که بتوانم یک گروه دیگر از کارشناسان را به اتاق دعوت کنم. پس از آن یک زمانی در مرکز تحقیقات اتاق، ۱۰ نفر کارشناس حضور داشتند. اما اتاق نتوانست این گروه کارشناسان را جذب کند. مهندس خلیلی آنها را به انجمن مدیران صنعتی و شرکت خودشان بردند و این گروه توانست به ارتقای این دو سازمان کمک کند. او افزود: مهندس خلیلی ارزش کار علمی را می‌فهمید و به آن احترام می‌گذاشت. در بسیاری از جلسات خودشان می‌نشستند و سعی داشتند بیاموزند. این روحیه در خیلی‌ها نیست. مهندس خلیلی همیشه آماده یادگیری بودند. انجمن مدیران و سایر تشکل‌هایی که ایشان عامل تشکیلش بودند، توانستند با علم و تکنولوژی مدرن نرم‌افزاری پیش بروند. در نتیجه ایشان همیشه موفق بوده است.  او سپس خطاب به مقامات دولتی حاضر در جلسه گفت: آقای نهاوندیان و آقای جهانگیری حرف‌های قشنگی زدند. اما نمی‌دانم چرا حرف‌های آنها در دولت اجرا نمی‌شود. اینجا خیلی حرف‌های خوبی زده می‌شود. از مهندس خلیلی خیلی تقدیر می‌شود، اما همین فرد در این مملکت بارها به دادگاه می‌رود. این تضاد از کجا نشات می‌گیرد؟ چطور می‌شود که مجموعه دولت به چنین روزی می‌افتد و این چنین عمل می‌کند که گرفتاری‌های عظیم برای همه از جمله بنگاه‌ها ایجاد شود. بنابراین اگر واقعا می‌خواهید از بزرگان تجلیل کنید، رهاوردی را از این مجلس بیرون ببرید. بحثی را در دولت باز کنید تا مشکلات بنگاه‌های اقتصادی حل شود. امیدوارم چند مانع از جلوی پای شما صاحبان کسب و کار به این واسطه برداشته شود.