گمانه‌ زنی‌های جدید از نتایج مذاکرات با ژاپن

به گزارش می متالز، حدود سه روز پس از بازگشت حسن ‌روحانی از ژاپن، گمانه‌ زنی‌های جدیدی از جزئیات پیشنهاد‌های ارائه‌ شده در این سفر، مطرح شده ‌است.

رئیس‌جمهور در پایان سفر دو روزه خود به توکیو گفت که یک پیشنهاد ژاپن و یک پیشنهاد ایران در مذاکرات دو طرف مورد بحث قرار گرفته ‌است. اکنون برخی دیپلمات‌ها و منابع آگاه از پیشنهادی سخن می‌گویند که بر مبنای آن، تحریم‌ها لغو خواهد شد و در مقابل، محدودیت‌های هسته‌ای شبیه به برجام بر تهران اعمال خواهد شد. پیش‌ تر علی‌ اکبر صالحی، از اعضای تیم مذاکره‌ کننده هسته‌ای هم از پیشنهادی مشابه خبر داده‌ بود.

رئیس سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه دیگر به لحاظ فنی گامی برای کاهش تعهدات بر جامی باقی نمانده است، گفت رئیس‌ جمهوری ایران می‌تواند فتوای رهبری را در زمینه عدم‌ تولید سلاح هسته‌ای امضا کند. همزمان یک دیپلمات سابق ایرانی نیز معتقد است که پیشنهادهای شینزو آبه به روحانی تاکنون بهترین پیشنهاد بوده است. روحانی در بازگشت از سفر به ژاپن از پیشنهاد‌های جدید تهران و توکیو برای شکستن تحریم‌ها خبر داده بود.

در همین ارتباط رئیس سازمان انرژی اتمی ایران می‌گوید، تهران برای انشای سندی دال بر اینکه طرحی در زمینه توسعه سلاح‌های هسته‌ای ندارد و اینکه برنامه هسته‌ای کشور اهدافی کاملا صلح‌ آمیز دارد، آماده است.

علی‌ اکبر صالحی در نشست خبری روز دوشنبه در تاسیسات آب سنگین اراک تاکید کرد: طرح پیشنهادی این‌ گونه بود که تحریم‌ها از سوی ترامپ برداشته شود، جمهوری اسلامی هم اعلام کند که به سمت سلاح هسته‌ای نمی‌رود.

رئیس سازمان انرژی اتمی در ادامه افزود: رئیس‌ جمهوری می‌تواند فتوای رهبری را امضا کند و کشورهای ۱+۵ هم امضا کنند که تحریم‌ها برداشته شود.

صالحی در عین حال تاکید کرد اینکه در ژاپن همین اساس و مبنا مطرح شده حالا با جزئیاتی کم و بیش، اطلاعی ندارم. آنها هم علاقه مندند پادر میانی کنند، اما در نهایت ایران مشخص کرده است که در برجام مذاکرات مجدد معنا ندارد و تا تحریم‌ها برداشته نشود ایران اقدامی انجام نمی‌دهد.

رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: یک موضوع دیگر هم وزیر خارجه کشورمان مطرح کردند درباره پروتکل الحاقی که گفتند می‌توانیم برای اطمینان‌ بخشی تصویب آن را تسریع کنیم. اما باید بگویم در کل هنوز نتیجه‌ای که بشود روی آن حساب کرد حاصل نشده است.

هشدار درباره مکانیزم ماشه

صالحی در ادامه اظهارات خود با اشاره به اینکه حرکت اروپا به سمت مکانیزم ماشه خلاف خواست و نیت آنهاست، هشدار داد در صورت فعال شدن این ساز و کار «چیزی از برجام» باقی نمی‌ماند.

رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: اروپا می‌خواهد برجام پابرجا بماند. برجام برای آنها اهمیت امنیتی دارد ولی اینکه آن خواست با توانش چقدر متناسب است، بحث جداگانه‌ای است. توانایی اروپا به ایستادگی در برابر آمریکا بستگی دارد که متاسفانه نشان داد توان ۲۸ کشور کمتر از ایستادگی و استقلال یک ایالت مانند کالیفرنیا است.

او اضافه کرد: اگر مکانیزم ماشه فعال شود، از برجام چیزی باقی نمی‌ماند. این تناقض در گفتمان اروپایی‌هاست. براساس «مکانیزم ماشه» که در بند ۳۷ برجام آمده در صورت اختلاف و نقض پایبندی این توافق توسط امضا‌ کنندگان این توافق کمیسیون مشترک تشکیل می‌شود. چنانچه در این کمیسیون اختلاف حل‌ و فصل نشود، موضوع به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع خواهد شد. در صورتی که شورای امنیت سازمان ملل ظرف ۳۰ روز به تعلیق تحریم‌ها رای ندهد، تحریم‌ها در چارچوب قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت خود به خود به اجرا گذاشته خواهند شد.

گامی برای کاهش تعهدات باقی نمانده

رئیس سازمان انرژی اتمی در بخش دیگری از این نشست درباره پیام اقدامات جدید در رآکتور اراک به طرف‌های مقابل گفت: آنها می‌دانند اگر هم آنها کمک نکنند که خیلی به ضررشان خواهد بود با دست خودمان آن را به سرانجام می‌رسانیم، اما امیدواریم همکاری‌هایشان که جدیدا خوب بوده است ادامه یابد. قول‌های مساعد دادند و تقاضا کردند لیست تجهیزات موردنیاز را بدهیم.

صالحی تاکید کرد: ما در کار‌های حساس امیدمان را وصل به همکاری دیگران نمی‌کنیم و همیشه این را در نظر می‌گیریم که اگر همکاری را قطع کردند این توان را داشته باشیم که خودمان کار را به انجام برسانیم.

معاون رئیس‌ جمهور و عضو هیات نظارت برجام در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه با توجه به تماس‌های بعد از سفر روحانی به ژاپن و مذاکرات خصوصی و رسمی هیات‌های ایرانی و ژاپنی و رفت و آمد‌های اخیر احتمال خروج از بن‌ بست فعلی بر سر برجام و کاهش تنش میان ایران و اروپا وجود دارد، گفت: فرانسوی‌ها خواستند پادر میانی کنند و طرحی را پیشنهاد کردند. براساس آن طرح طرف آمریکایی می‌گفت ما می‌خواهیم ایران به سمت سلاح هسته‌ای نرود و هیچ شرط دیگری نداریم و این را ترامپ دو، سه بار مطرح کرد. از طرفی ما اعلام کردیم، براساس برجام تکلیفتان این است که تحریم‌ها را بردارید. از این رو اگر این دو شرط برای دو طرف احراز شود بقیه مسائل باقی‌ مانده همان‌ طور که رئیس‌ جمهور هم گفتند در ۱+۵ قابل طرح است.

او درباره جزئیات گام پنجم اظهار کرد: ما در بحث فنی در برجام به‌ گونه‌ای جلو رفتیم که ماهیت فعالیت‌های هسته‌ای‌مان صدمه نبیند. از هیچ حقوقی برای خود فرو گذار نکردیم. نمی‌توانند بگویند که ایران برای همیشه از حقی دست کشیده است، اما محدودیت‌هایی را پذیرفتیم به شکلی که صدمه‌ای به فعالیت‌هایمان نمی‌زد مثلا برای مدتی محدود فلز اورانیوم نمی‌سازیم چرا که لطمه‌ای به صنعت هسته‌ای‌مان نمی‌زد.

صالحی تاکید کرد: اعلام گام پنجم به عهده رئیس‌ جمهور است و هنوز صحبتی جدی در این باره نکرده‌اند. ما آمادگی لازم برای گام‌های بعدی را داریم. اما دیگر خیلی گامی به لحاظ فنی باقی نمانده است با این حال می‌توانیم برخی فرآیند‌ها را شتاب دهیم؛ لذا صحبت در این باره زود است. دو، سه هفته پیش جلسه‌ای بود و سوال و جواب‌هایی شد و ما توضیحات لازم را خدمت رئیس‌ جمهور ارائه دادیم.

صالحی در پاسخ به این پرسش که قبل از شروع مذاکرات در سال ۹۲ شما گفتید «گشایش‌هایی» درحال انجام است آیا برای سال آینده پیش‌ بینی‌ای ندارید؟ اظهار کرد: ایران با قوت، قدرت، سربلندی و عزت از این معرکه بیرون می‌آید و این اعتقاد من است، اما در عالم سیاست مساله پیچیده است و بازی به جا‌های خطرناک دارد می‌رسد. تا امروز ایران در این بازی شطرنج دست برتر داشته است هر چند که چالش‌هایی برای ما ایجاد کرده است، اما معتقدم تا امروز با تدبیر عمل کردیم اگر کار را با همین تدبیر پیش ببریم پیروز میدان خواهیم بود.

وی ادامه داد: ایران اگر با صبوری و تحمل پیش رود از این میدان سربلند بیرون می‌آید و دیگران مجبور به تمکین از خواسته‌های ایران خواهند شد. رئیس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این پرسش که ایران قصد غنی‌ سازی ۲۰ درصدی دارد؟ گفت: ما الان محدودیت سطح غنی‌ سازی نداریم. بستگی به تصمیم مسئولان کشور دارد که به سمت غنی‌ سازی ۲۰ درصد برویم یا نرویم. اگر امروز بگویند این کار را انجام دهید سه چهار روز بعد کار را شروع می‌کنیم.

پیشنهاد آبه بهترین پیشنهاد بوده است

همزمان یک کارشناس مسائل استراتژیک در ارتباط با امکان آغاز مذاکرات میان ایران و آمریکا بعد از رفت‌ و آمدهای میان مقامات کشورهای خارجی با مقامات ایرانی، اظهار کرد: «امکان برداشته شدن سریع تحریم‌ و آغاز گفت‌ و گو بسیار بعید به‌نظر می‌رسد اما در موقعیت کنونی نباید از این امر غافل شد که ترامپ درحال دست و پا زدن برای آغاز گفت‌ و گو با ایران است.

ترامپ در جنگ تمام عیاری با اعضای کنگره قرار دارد و بحث استیضاح او مطرح است، ظاهرا با شرایطی سخت مواجه خواهد شد. درچنین شرایطی که وضعیت داخلی ایران در مسیر خواسته آمریکا پیش نرفت، شاهد هستیم پیشنهادهایی برای مذاکره مطرح می‌شود که دلیل آن را یا می‌توانیم خریدن وقت دانست یا رسیدن به راه‌حلی میانی برای حصول تفاهم.»

امیر موسوی در گفت‌ و گو با «انتخاب» افزود: «زمانی که پیشنهادها از سوی آمریکا طرح می‌شود به‌ واسطه تبلیغات خاص، در سطح کشور مسوولان و بخشی از مردم تحت‌ تاثیر قرار می‌گیرند اما درحقیقت، پیشنهادهای ارائه شده تا حد زیادی غیرواقعی هستند و در عمل اجرا نمی‌شوند. با این اوصاف، در مقطع کنونی نیز شاهد هستیم که از سوی شینزو آبه، نخست‌ وزیر ژاپن پیشنهادهایی ارائه شده که حتی می‌توان از آن به‌ عنوان بهترین پیشنهاد تاکنون یاد کرد. پیشنهادی بر این مبنا که تحریم‌ها لغو شود و محدودیت‌های هسته‌ای، با مشابهت نزدیک به برجام بر تهران اعمال شود. این موضوع مساله‌ای نیست که برای ایران قابل‌اجرا نباشد، زیرا براساس فتوای مقام معظم رهبری، هیچ‌ گاه جایز نیست ایران به سوی ساخت سلاح هسته‌ای و کشتار جمعی حرکت کند.»

این کارشناس مسائل استراتژیک در بخشی دیگر از گفته‌های خود تاکید کرد: «بر این باور هستم ترامپ در پی به‌دست آوردن برگ برنده برای مقابله با دموکرات‌ها در انتخابات ۲۰۲۰ است. به‌ خصوص بعد از شکست ترامپ در به نتیجه رساندن مذاکره با کره‌ شمالی و طرح شدن موضوع استیضاح او در پی آن است مذاکره با ایران را به‌ عنوان دستاوردی مهم برای خود مطرح کند. اکنون ترامپ پیشنهادهایی را مطرح کرده و به‌ نظر می‌رسد در شورای‌عالی امنیت ملی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در سطحی دیگر، مقام معظم رهبری نیز باید ابعاد طرح و جدی بودن آن را مشاهده کنند.»

دیپلمات سابق ایران در ادامه تاکید کرد: «در ارتباط با بحث مذاکره جمهوری اسلامی ایران هیچ‌ گونه لجاجت و عنادی ندارد اما اینکه پیشنهادات آمریکا قابل‌ اعتماد نیست و آنها در پی کسب امتیاز بدون دادن امتیاز به ایران هستند، قابل قبول نیست. در صورت تغییر رویکرد آمریکا، به‌ نظر می‌رسد رویکرد ایران نیز تغییر خواهد کرد. در مجموع، به نظر می‌رسد پیرامون بحث مذاکره وارد «شور» شده‌ایم؛ حتی به‌ نظر می‌رسد ژاپن تضمین‌هایی بیشتر از فرانسه را برای ایران ارائه کرده است. اکنون پیام‌های زیادی با پیشنهادهای مختلف برای مقامات ایران ارائه می‌شود. در مدت اخیر باید این پیشنهادها بررسی شود و اگر آمریکا بتواند اطمینان ایران را جلب کند و پیشنهادهای منطقی ارائه دهد، درهای گفت‌ و گو از سوی ایران باز خواهد بود. تجربه ثابت کرده که تهدید بر روی ایران اثرگذار نخواهد بود و باید واشنگتن مواضع خود را تغییر دهد.»

موسوی در بخشی دیگر از گفته‌های خود پیرامون اینکه آیا ایران می‌تواند با دولت ترامپ وارد مذاکره‌ شود، گفت: «در قضیه نوع مواجهه ایران با آمریکا و ورود به بحث مذاکره باید منطقی رفتار کرد. همان‌ گونه که آمریکا فشار حداکثری را مطرح می‌کند، ایران نیز رد حداکثری مذاکره را باید طرح کند. اگر آمریکا از مواضع سفت و سخت خود کوتاه بیاید، ایران نیز براساس منافع ملی خود رفتار خواهد کرد و احتمال ورود گام به گام به مذاکره نیز باید مورد توجه قرار گیرد. باید بپذیریم که در شرایط فعلی بخش بزرگی از طلب‌های کشورمان در هند، چین، ژاپن و حتی کشورهای دوست نیز در وضعیتی نامشخص قرار دارد و همه تحریم را بهانه کرده‌اند. در چنین فضایی رهبریت ما در ایران منافع ملی کشور را مورد لحاظ قرار می‌دهد؛ بنابراین اگر واشنگتن گامی بردارد؛ تهران نیز گامی بر خواهد داشت. زمانی آمریکا می‌گوید هرگز، ایران نیز می‌گوید هرگز. زمانی که این هرگز شکسته شود، مذاکره آغاز خواهد شد.اکنون توپ در زمین آمریکا است، چون آغاز‌کننده روند تحریم و دشمنی بوده است. ایران باید منتظر گام منطقی و عملی ایران و آمریکا باشد؛ بدین معنی اگر ۵ میلیارد دلار آزاد شد، باید به همان اندازه گام برداشت و اگر ۱۰ میلیارد دلار شد باید همان اندازه باشد.»

پیشنهادهای تهران و توکیو

حسن روحانی عصر شنبه پس از بازگشت از ژاپن، از پیشنهاد‌های جدید تهران و توکیو برای شکستن تحریم‌ها خبر داد. روحانی در این‌ زمینه گفت: «ژاپنی‌ها در زمینه شکستن تحریم هم یک پیشنهاد جدید داشتند و هم ما یک پیشنهاد جدید داشتیم، با هم بحث کردیم و بنا شد رایزنی‌های دو کشور در این زمینه ادامه یابد.»

روحانی همچنین از مذاکره خصوصی یک ساعت و نیمه با طرف ژاپنی خبر داد. کارشناسان معتقدند که استقبال ایران از وساطت ژاپن هم بی‌ ارتباط با موضوع نفت نیست. احتمالا دولت ایران معتقد است که می‌تواند ژاپن را به بخشی از «پیشنهاد جدیدش» برای «شکستن تحریم» تبدیل کند. پیشنهادی که بر مبنای آن می‌توان حدس زد که آمریکا در ازای گرفتن امتیاز از ایران، به ژاپن اجازه می‌دهد واردات نفت از ایران را، شاید به مقدار محدود از سر گیرد.

همزمان «شینزو آبه» نخست‌وزیر ژاپن نتایج دیدار روز جمعه خود با حسن روحانی رئیس‌ جمهوری اسلامی ایران را از طریق تلفن برای دونالد ترامپ رئیس‌ جمهوری آمریکا توضیح داده است. کیودو روز یکشنبه به نقل از این منبع دولتی که نامی از آن در خبر برده نشده گزارش داد آبه به ترامپ گفته است ژاپن با همکاری نزدیک با آمریکا، تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش در خاورمیانه را ادامه خواهد داد. نخست‌وزیر ژاپن پیش از این سفر گفته بود که کشورش قصد دارد درحل بن‌ بست هسته‌ای بین تهران و واشنگتن نقش فعال‌ تری ایفا کند.

خبرگزاری کیودو نیز روز ۱۶ آذر از موافقت ایالات‌متحده با طرح ژاپن برای میزبانی حسن روحانی و مذاکره درباره برنامه هسته‌ای تهران خبر داده بود. براساس این گزارش، واشنگتن در عین حال از توکیو خواسته که ایالات‌متحده را در جریان نتایج دیدار روحانی و شینزو آبه قرار دهد. با این حال سخنگوی دولت و معاون وزیرخارجه ایران گفته بودند که این سفر «ربطی به مذاکره با آمریکا ندارد» و تهران فقط «ابتکار عمل‌های» مقامات ژاپنی را بررسی خواهد کرد.

سخنگوی دولت همچنین روز دوشنبه از شکست رسمی طرح ابتکاری رئیس‌ جمهوری فرانسه خبر داد. علی ربیعی گفت: طرح ابتکاری فرانسه به علت عدم‌انعطاف آمریکایی‌ها و مواضع اولیه ما که نخست باید تحریم‌ها برداشته شود، به مشکل همیشگی برخورد کرد. با این همه هر طرحی را که منافع ملی ما را تضمین کند و در چار چوب‌های نظام باشد، دوباره بررسی می‌کنیم.

اشاره ربیعی به طرح امانوئل مکرون، رئیس‌ جمهوری فرانسه برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا و نجات برجام بود. مکرون تابستان امسال با هدف نجات توافق هسته‌ای طرحی را با ایران و اروپا و آمریکا درمیان گذاشت و در همین راستا چند نوبت به‌ صورت تلفنی با حسن روحانی، رئیس‌ جمهوری گفت‌ و گو کرد.

در ادامه این رایزنی‌ها بود که حتی محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه اوایل شهریورماه در یک سفر غیرمنتظره راهی شهر بیاریتز فرانسه شد و درحاشیه چهل و پنجمین اجلاس جی ۷ که رهبران کشورهای صنعتی جهان در آن حضور داشتند با رئیس‌ جمهوری فرانسه برای بررسی جزئیات این طرح دیدار و گفت‌وگو کرد. این سفر از آن جهت مهم بود که ظریف تازه از سفرش به پاریس برگشته بود.

ادامه این رایزنی‌ها در نیویورک صورت گرفت و هرچند مکرون تلاش کرد که حتی زمینه گفت‌ و گوی تلفنی روسای جمهوری ایران و آمریکا را فراهم کند، اما موفقیتی کسب نکرد و درنهایت طرح مکرون که شامل راه‌اندازی خط اعتباری ۱۵میلیارد دلاری برای فروش نفت ایران بود عملا درپیچ و خم مسائل سیاسی شکست خورد.

تجدید نظر در گام پنجم؟

با نزدیک شدن به اتمام گام چهارم تعهدات برجامی ایران، موضوع گام پنجم و جزئیات آن هنوز مشخص و اعلام نشده است. در همین خصوص عبدالرضا فرجی راد، سفیر اسبق ایران در نروژ و مجارستان در گفت‌وگو با خط اعتدال با اشاره به سفر روحانی به توکیو گفت: بازگشت رئیس‌ جمهور از ژاپن و اظهارنظرها درباره نتایج این سفر متفاوت است؛ اما گمان نمی‌کنم که این سفر «بدون دستاورد» یا «ناکام» باشد.

فرجی راد افزود: اروپا از برداشته شدن گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای ایران بر مبنای بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام ناراضی ‌است و مطالبی که ‌از سوی دیپلمات‌های اروپایی دراین باره مطرح می‌شود نیز در راستای پیشگیری از برداشته شدن گام‌های بعدی کاهش تعهدات از سوی ایران‌است. با وجود ‌این همه چیز به روند مذاکرات با ژاپن و پیشرفت ابتکارات مطرح شده بستگی دارد.

این دیپلمات پیشین تاکید کرد: براساس سخنان رئیس‌جمهور پس از پایان سفر ژاپن، ایران تلاش دارد برای کم اثر کردن یا حتی رفع تحریم نفت اقداماتی را انجام دهد، ملاقاتی پشت درهای بسته با «آبه» انجام گرفت، گفت‌وگویی طولانی میان «آبه شینزو» و رئیس‌جمهور آمریکا انجام شد وآن طور که طرف ایرانی می‌گوید، مذاکرات ادامه دارد. اگر این تلاش‌ها نتیجه‌ بخش باشد و کارها تا حدودی سامان یابد، طرف ژاپنی نیز به تهران سفر خواهد کرد.

ازآنجا که ژاپن طرحی برای ارائه دارد، ایران نیز نظرات خود را مطرح کرده و طبعا مذاکراتی در جریان است که باید دید نتیجه آن به کجا خواهد رسید. سفیر اسبق ایران تاکید کرد: دراین میان مذاکراتی که بین ایران و ژاپن در جریان است ‌اگر پیشرفت خوبی داشته باشد، می‌تواند برداشتن گام پنجم کاهش تعهدات از سوی ایران را به تاخیر بیندازد.

ایران با برداشتن گام پنجم به نقطه صفر تعهدات فنی نزدیک می‌شود و حتی براساس گفته‌های رئیس‌جمهور امکان خروج از برجام وجود دارد؛ در نتیجه کشورهای دیگر که به اهمیت برجام واقفند، می‌خواهند با اقداماتی ایران را قانع کنند که گام بعدی کاهش تعهدات برجامی را برندارد. تلاش‌های ژاپن را می‌توان در همین راستا تحلیل و ارزیابی کرد.