تحریم و آب دیده شدن صنعت فولاد

به گزارش می متالز، بلافاصله پس از این تصمیم خصمانه دولت آمریکا در اردیبهشت ماه سال ۹۷ بود که وزارت خزانه‌داری این کشور متنی را منتشر کرد که براساس آن تحریم‌های مربوط به خرید، تامین یا انتقال فلزاتی نظیر گرافیت، فلزات خام یا نیمه‌ خام مانند آهن، زغال‌سنگ، همچنین صنایع خودروسازی، نرم‌افزارهای مرتبط با فرآیندهای صنعتی مورد استفاده از سوی صنایع ایران، خرید و فروش قطعات هواپیما، افتتاح حساب ریالی در خارج از مرزهای ایران، مبادله ریالی با ارقام قابل‌ توجه، تامین مالی خارجی و چندین مورد دیگر از حالت تعلیق خارج و درشرایط تحریم دوباره قرار گرفتند؛ این پایان کار نبود و پس از سپری شدن چندماه از این تحریم‌ها که به تحریم‌های اولیه مشهورند، تحریم‌های ثانویه نیز اعمال شد و براساس آن خریداران فلزات جمهوری اسلامی ایران از سوی ایالات متحده تهدید شدند، چنانچه به مبادله با کشورمان ادامه دهند خود آنها هم تحریم و با جرایم و مجازات سنگین روبه رو خواهند شد.

این یادداشت نگاهی گذرا دارد برآنچه بر صنعت فولاد در شرایط تحریم گذشته است، صنعتی که جزو صنایع مادر به‌شمار می‌رود و در فرآیند تولید آن با طی مراحلی طولانی، پرمخاطره، هزینه‌بر و پیچیده، با استفاده از سنگ‌آهن و چندین ماده اولیه و افزودنی دیگر از جمله آهن‌قراضه بازیافتی ابتدا ماده مذاب تهیه می‌شود و پس از ریخته‌گری آن، انواع شمش‌های فولادی تحت عنوان «نیمه ساخته» تولید و به‌عنوان ماده اولیه برای تهیه و ساخت حدود ۶۰۰ فرآورده فولادی نظیر تیرآهن، میلگرد، نبشی، ریل راه‌آهن، ناودانی، ورق فلزی و بسیاری محصولات فولادی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در نگاه اول به لیست موارد تحریمی عنوان «گرافیت» خودنمایی می‌کند، صنعتگران فولاد نیک می‌دانند که تمامی صنایع فولاد کشور برای تولید محصول خود به الکترودهایی از جنس گرافیت نیاز دارند؛ با علم به اینکه بیش از ۸۵ درصد فولاد خام در کشور ما با استفاده از کوره‌های قوس‌الکتریکی تولید می‌شود و با توجه به اینکه نیاز اصلی این کوره‌ها الکترودهای گرافیتی است که در فرآیند تولید مذاب، نقشی حیاتی ایفا می‌کنند، متوجه می‌شویم که تحریم‌کنندگان با چه ظرافتی گلوگاه صنعت کشور را نشانه رفته‌اند، آنها برای طراحی و اجرای تحریم‌ها علیه ایران ضمن به‌کارگیری زبده‌ترین کارشناسان مالی، حقوقی و بازرگانی خود و با تخصیص مبالغ قابل‌توجهی بودجه، به گسترده کردن و هدفمند کردن تور تحریم‌ها پرداخته‌اند. تامین مواد‌اولیه، قطعات و تجهیزات فرآیند تولید فولاد که بسیاری از آنها مانند مثال فوق در همین حد ضروری هستند در شرایط تحریم، چالش‌ها و تهدیدهای جدیدی را گریبانگیر صنعت فولاد کرده است، صنعتی که تنوع تولید وسیعی دارد و هم در بخش عرضه محصولات گرم و خام و هم در محصولات جانبی تاحدود زیادی نیاز بازار داخل را فراهم کرده و حجمی از صادرات غیرنفتی و ارزآوری به کشور را نیز بر دوش می‌کشد. ناگفته پیداست که این صنعت مادر دارای چه جایگاه ویژه‌ای در رشد اقتصادی و صادرات کشور است.

امروز اما ۲۰ ماه از فشار تحریم‌ها بر صنعت فولاد سپری شده است، فولادسازان در این مدت با بهره‌گیری از استراتژی‌هایی که در راس مدیریت آن ها شکل گرفته، توانسته‌اند با برقراری ارتباط‌های گسترده‌تر از قبل بین صنعت و فناوری، محصولاتی که پیش از این وارداتی بودند را در داخل کشور تولید کنند، مواردی همچون الیاف سرامیکی از جنس آلومینیوم سیلیکات برای بخش‌های حرارتی تولید فولاد، پوشش‌های الکترودهای گرافیتی برای کاهش مصرف الکترودها، سیمان نسوز پیشرفته با بهره‌گیری از فناوری نانو، پودر قالب‌های ریخته‌گری، یاتاقان‌های لغزشی بومی شده و بسیاری موارد دیگر فقط نمونه‌هایی از محصولاتی هستند که با بهره‌گیری از دانش و تجربه شرکت‌های داخلی دانش‌بنیان و توان فنی کارکنان و مشاوران صنایع فولادی تولید شده و در چرخه این صنعت مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند، همچنین انعقاد قراردادهای بارتری درازمدت در برخی شرکت‌ها برای واردات کنسانتره سنگ‌آهن و مواد افزودنی مانند فروآلیاژها و...، تشکیل کنسرسیوم با مشارکت شرکت‌های خارجی، توسعه بازار و ورود به بازارهای صادراتی جدید، تشکیل دفاتر در کشورهای هدف و... از دیگر استراتژی‌های فولادسازان در شرایط تحریم بوده است.

بی‌تردید تبدیل کردن تهدید به فرصت و در شرایطی که فشارهای تحریمی آمریکا به بیشترین حد خود رسید، باعث شد شرکت‌های فولادسازی به‌رغم اینکه یکی از سخت‌ترین دوره‌های زمان فعالیت خود را تجربه و با انواع و اقسام فشارها و مشکلات تحریمی دست و پنجه نرم کردند، ولی توانستند صنعت فولاد را کماکان رو به جلو حرکت داده و علاوه بر تامین نیاز داخل، بازارهای صادراتی خود را نیز حفظ کنند. البته در این شرایط موضوع ورود دولت به زنجیره فولاد در سال ۹۸ نیز با ابلاغ بخشنامه‌های جدید ادامه داشت و قیمت‌گذاری این محصول به دلیل وجود آن در سبد حمایتی دولت، در حال‌حاضر نیز همچنان دستوری و کنترل شده است و این سرکوب قیمتی و افزایش شکاف قیمتی کلیه محصولات موجود در زنجیره فولاد اعم از سنگ‌آهن و فولاد با قیمت‌های جهانی، خام‌فروشی سنگ‌آهن را توجیه‌پذیر کرده و همین امر باعث کمبودهای مقطعی سنگ‌آهن و کاهش تولید فولادسازان در یکی، دو ماه از سال‌جاری نیز شده است که با وجود همه این مشکلات و چالش‌ها، آمارهای صادراتی سال ۹۸ نشان‌دهنده شکست دیواره تحریم فولادی است و پس از گذشت ۲۰ ماه از وضع شدیدترین نظام تحریمی، وضعیت صادرات فولاد رو به بهبود است و به گواه گزارش آماری ۶ ماهه ۹۸ که توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران منتشر شده، از رشد ۲۵ درصدی صادرات آهن و فولاد حکایت دارد. آمارهای تفکیکی صادرات فولاد کشور نیز نشان می‌دهد فولادسازان در ماه‌های اخیر هم خوش درخشیده‌اند و نکته مثبت، افزایش صادرات محصولات میانی زنجیره فولاد اعم از بیلت، آهن اسفنجی و فولاد میانی است.

این موضوع نشان‌دهنده بهبود وضعیت تولید در این بخش مهم از زنجیره فولاد و فراهم شدن بستر برای افزایش ظرفیت در پایین‌دست است، چراکه پیش‌تر، در این قسمت از زنجیره فولاد، کمبود تولید وجود داشت و ظرفیت‌های پایین‌دستی به دلیل عدم تامین فولاد میانی و آهن اسفنجی، خالی مانده بود اما طی سال‌های اخیر با بهره‌برداری از طرح‌های توسعه آهن اسفنجی، این بخش از زنجیره نیز تقویت شده است. در مجموع آمارهای منتشر شده از عملکرد صادراتی فولادسازان در ۹ ماهه سال ۹۸، نوید بخش افزایش تنوع سبد صادراتی فولاد کشور و همچنین فتح بازارهای جدید بوده و در این فقره می‌توان ادعا کرد که اثرات تحریمی تا حد زیادی در صنعت فولاد خنثی شده‌اند و می‌توان گفت که با شرایط سخت تحریم، صنعت فولاد آبدیده‌ترشده است.    

دهمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار یکم و دوم بهمن‌ماه در مرکز همایش‌های صداو‌سیما برگزار می‌شود. در این همایش سه نشست تخصصی با موضوع «سنگ‌آهن و فولاد، فرصت‌ها و تهدیدها»، «صادرات، چالش‌های داخلی و تحریم‌های بین‌المللی»، «بررسی مهم‌ترین مسائل روز صنعت فولاد و صنایع وابسته» از برنامه‌های پیش‌بینی‌شده به‌شمار می‌رود. همچنین «پایش طرح جامع فولاد بر اساس شرایط کنونی»، «صادرات در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی و داخلی؛ استفاده از ظرفیت تهاتر»، «فروش داخلی؛ بورس کالا؛ مشکلات و راهکارها»، «برنامه عملیاتی احیا و فعال‌سازی معادن کوچک مقیاس؛ مسوولیت‌ها و اختیارات»، «بومی‌سازی و رونق تولید در صنعت فولاد»، «انرژی، آب، محیط زیست و اقتصاد چرخه‌ای در بهره‌وری صنایع فولاد و سنگ‌آهن»، «بهره‌وری، نوآوری و تکنولوژی؛ ارتباط موثر و کارآمد صنعت و دانشگاه و اثرات اقتصادی آن» هفت محور همایش فولاد خواهد بود. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این همایش می‌توانند با شماره تلفن‌های ۴۲۷۱۰۱۸۰ و ۴۲۷۱۰۱۸۶ تماس بگیرند یا به وب‌سایت  http://events.den.ir مراجعه کنند.

امین خوش‌ صفت - کارشناس معدن