تحریم و آبدیده شدن صنعت فولاد

می متالز - تقریبا ۲۰ ماه از خروج ایالات متحده آمریکا از توافقنامه برجام می‌گذرد، بلافاصله پس از این تصمیم خصمانه دولت آمریکا در اردیبهشت ماه سال ۹۷ بود که وزارت خزانه‌داری این کشور متنی را منتشر کرد.

به گزارش می متالز، تقریبا ۲۰ ماه از خروج ایالات متحده آمریکا از توافقنامه برجام می‌گذرد، بلافاصله پس از این تصمیم خصمانه دولت آمریکا در اردیبهشت ماه سال ۹۷ بود که وزارت خزانه‌داری این کشور متنی را منتشر کرد که براساس آن تحریم‌های مربوط به خرید، تامین یا انتقال فلزاتی نظیر گرافیت، فلزات خام یا نیمه خام مانند آهن، زغال سنگ، همچنین صنایع خودروسازی، نرم افزارهای مرتبط با فرآیندهای صنعتی مورد استفاده از سوی صنایع ایران، خرید و فروش قطعات هواپیما، افتتاح حساب ریالی در خارج از مرزهای ایران، مبادله ریالی با ارقام قابل توجه، تامین مالی خارجی و چندین مورد دیگر از حالت تعلیق خارج و درشرایط تحریم دوباره قرار گرفتند؛ این پایان کار نبود و پس از سپری شدن چندماه از این تحریم‌ها که به تحریم‌های اولیه مشهورند، تحریم‌های ثانویه نیز اعمال شد و براساس آن خریداران فلزات جمهوری اسلامی ایران از سوی ایالات متحده تهدید شدند، چنانچه به مبادله با کشورمان ادامه دهند خود آنها هم تحریم و با جرایم و مجازات سنگین روبه رو خواهند شد.

این یادداشت نگاهی گذرا دارد برآنچه بر صنعت فولاد در شرایط تحریم گذشته است، صنعتی که جزو صنایع مادر به شمار می‌رود و در فرآیند تولید آن با طی مراحلی طولانی، پرمخاطره، هزینه بر و پیچیده، با استفاده از سنگ آهن و چندین ماده اولیه و افزودنی دیگر از جمله آهن قراضه بازیافتی ابتدا ماده مذاب تهیه می‌شود و پس از ریخته‌گری آن، انواع شمش‌های فولادی تحت عنوان «نیمه ساخته» تولید و به عنوان ماده اولیه برای تهیه و ساخت حدود ۶۰۰ فرآورده فولادی نظیر تیرآهن، میلگرد، نبشی، ریل راه آهن، ناودانی، ورق فلزی و بسیاری محصولات فولادی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در نگاه اول به لیست موارد تحریمی عنوان «گرافیت» خودنمایی می‌کند، صنعتگران فولاد نیک می‌دانند که تمامی صنایع فولاد کشور برای تولید محصول خود به الکترودهایی از جنس گرافیت نیاز دارند؛ با علم به اینکه بیش از ۸۵ درصد فولاد خام در کشور ما با استفاده از کوره‌های قوس الکتریکی تولید می‌شود و با توجه به اینکه نیاز اصلی این کوره‌ها الکترودهای گرافیتی است که در فرآیند تولید مذاب، نقشی حیاتی ایفا می‌کنند، متوجه می‌شویم که تحریم‌کنندگان با چه ظرافتی گلوگاه صنعت کشور را نشانه رفته‌اند، آنها برای طراحی و اجرای تحریم‌ها علیه ایران ضمن به کارگیری زبده‌ترین کارشناسان مالی، حقوقی و بازرگانی خود و با تخصیص مبالغ قابل توجهی بودجه، به گسترده کردن و هدفمند کردن تور تحریم‌ها پرداخته‌اند. تامین مواد اولیه، قطعات و تجهیزات فرآیند تولید فولاد که بسیاری از آنها مانند مثال فوق در همین حد ضروری هستند، در شرایط تحریم چالش‌ها و تهدیدهای جدیدی را گریبان‌گیر صنعت فولاد کرده است، صنعتی که تنوع تولید وسیعی دارد و هم در بخش عرضه محصولات گرم و خام و هم در محصولات جانبی تاحدود زیادی نیاز بازار داخل را فراهم کرده و حجمی از صادرات غیرنفتی و ارزآوری به کشور را نیز بر دوش می‌کشد. ناگفته پیداست که این صنعت مادر دارای چه جایگاه ویژه‌ای در رشد اقتصادی و صادرات کشور است.

امروز اما ۲۰ ماه از فشار تحریم‌ها بر صنعت فولاد سپری شده است، فولادسازان در این مدت با بهره‌گیری از استراتژی‌هایی که در راس مدیریت آنها شکل گرفته، توانسته‌اند با برقراری ارتباط‌های گسترده‌تر از قبل بین صنعت و فناوری، محصولاتی که پیش از این وارداتی بودند را در داخل کشور تولید کنند، مواردی همچون الیاف سرامیکی از جنس آلومینیوم سیلیکات برای بخش‌های حرارتی تولید فولاد، پوشش‌های الکترودهای گرافیتی برای کاهش مصرف الکترودها، سیمان نسوز پیشرفته با بهره‌گیری از فناوری نانو، پودر قالب‌های ریخته‌گری، یاتاقان‌های لغزشی بومی شده و بسیاری موارد دیگر فقط نمونه‌هایی از محصولاتی هستند که با بهره‌گیری از دانش و تجربه شرکت‌های داخلی دانش بنیان و توان فنی کارکنان و مشاوران صنایع فولادی تولید شده و در چرخه این صنعت مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند، همچنین انعقاد قراردادهای بارتری درازمدت در برخی شرکت‌ها برای واردات کنسانتره سنگ آهن و مواد افزودنی مانند فروآلیاژها و...، تشکیل کنسرسیوم با مشارکت شرکت‌های خارجی، توسعه بازار و ورود به بازارهای صادراتی جدید، تشکیل دفاتر در کشورهای هدف و... از دیگر استراتژی‌های فولادسازان در شرایط تحریم بوده است.

بی‌تردید تبدیل کردن تهدید به فرصت و در شرایطی که فشارهای تحریمی آمریکا به بیشترین حد خود رسید، باعث شد شرکت‌های فولادسازی به رغم اینکه یکی از سخت‌ترین دوره‌های زمان فعالیت خود را تجربه و با انواع و اقسام فشارها و مشکلات تحریمی دست و پنجه نرم کردند، ولی توانستند صنعت فولاد را کماکان رو به جلو حرکت داده و علاوه بر تامین نیاز داخل، بازارهای صادراتی خود را نیز حفظ کنند. البته در این شرایط موضوع ورود دولت به زنجیره فولاد در سال ۹۸ نیز با ابلاغ بخشنامه‌های جدید ادامه داشت و قیمت‌گذاری این محصول به دلیل وجود آن در سبد حمایتی دولت، در حال حاضر نیز همچنان دستوری و کنترل شده است و این سرکوب قیمتی و افزایش شکاف قیمتی کلیه محصولات موجود در زنجیره فولاد اعم از سنگ آهن و فولاد با قیمت های جهانی، خام فروشی سنگ آهن را توجیه‌پذیر کرده و همین امر باعث کمبودهای مقطعی سنگ آهن و کاهش تولید فولادسازان در یکی، دو ماه از سال جاری نیز شده است که با وجود همه این مشکلات و چالش‌ها، آمارهای صادراتی سال ۹۸ نشان دهنده شکست دیواره تحریم فولادی است و پس از گذشت ۲۰ ماه از وضع شدیدترین نظام تحریمی، وضعیت صادرات فولاد رو به بهبود است و به گواه گزارش آماری ۶ ماهه ۹۸ که توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران منتشر شده، از رشد ۲۵ درصدی صادرات آهن و فولاد حکایت دارد. آمارهای تفکیکی صادرات فولاد کشور نیز نشان می‌دهد فولادسازان در ماه‌های اخیر هم خوش درخشیده‌اند و نکته مثبت، افزایش صادرات محصولات میانی زنجیره فولاد اعم از بیلت، آهن اسفنجی و فولاد میانی است.

این موضوع نشان دهنده بهبود وضعیت تولید در این بخش مهم از زنجیره فولاد و فراهم شدن بستر برای افزایش ظرفیت در پایین دست است، چراکه پیش تر، در این قسمت از زنجیره فولاد، کمبود تولید وجود داشت و ظرفیت‌های پایین دستی به دلیل عدم تامین فولاد میانی و آهن اسفنجی، خالی مانده بود اما طی سال‌های اخیر با بهره‌برداری از طرح‌های توسعه آهن اسفنجی، این بخش از زنجیره نیز تقویت شده است. در مجموع آمارهای منتشر شده از عملکرد صادراتی فولادسازان در ۹ ماهه سال ۹۸، نوید بخش افزایش تنوع سبد صادراتی فولاد کشور و همچنین فتح بازارهای جدید بوده و در این فقره می‌توان ادعا کرد که اثرات تحریمی تا حد زیادی در صنعت فولاد خنثی شده‌اند و می‌توان گفت که با شرایط سخت تحریم، صنعت فولاد آبدیده ترشده است.

دهمین همایش و نمایشگاه چشم انداز صنعت فولاد و معدن ایران با نگاهی به بازار یکم و دوم بهمن ماه در مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار شد. در این همایش سه نشست تخصصی با موضوع «سنگ آهن و فولاد، فرصت ها و تهدیدها»، «صادرات، چالش های داخلی و تحریم های بین المللی» و «بررسی مهم ترین مسائل روز صنعت فولاد و صنایع وابسته» از برنامه‌های پیش بینی شده به شمار می‌رود. همچنین «پایش طرح جامع فولاد بر اساس شرایط کنونی»، «صادرات در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی و داخلی؛ استفاده از ظرفیت تهاتر»، «فروش داخلی؛ بورس کالا؛ مشکلات و راهکارها»، «برنامه عملیاتی احیا و فعال سازی معادن کوچک مقیاس؛ مسئولیت‌ها و اختیارات»، «بومی‌سازی و رونق تولید در صنعت فولاد»، «انرژی، آب، محیط زیست و اقتصاد چرخه‌ای در بهره‌وری صنایع فولاد و سنگ آهن» و «بهره‌وری، نوآوری و تکنولوژی؛ ارتباط موثر و کارآمد صنعت و دانشگاه و اثرات اقتصادی آن» هفت محور همایش فولاد بود.