قیمت منفی برای نفت؛ چرا ؟!

چرایی قیمت «منفی» برای نفت: بخش عمده معاملات نفت خام در بورس‌های مهم دنیا، در قالب قراردادهای آتی یا فیوچرز (پیش‌خرید - پیش‌فروش) انجام می‌شود. در این قراردادها، خریدار به تحویل نفت در روز و مکان مشخص ملزم می‌شود، بنابراین در هر لحظه، قیمت‌های مختلفی برای نفت وجود دارد. برای نمونه، معاملات آتی برای نفت خام شاخص وست تگزاس اینترمدیت (دبلیوتی‌آی) در سال ۲۰۲۰ میلادی بر مبنای تحویل در روز بیستم هر ماه تعیین شده است و افرادی که نفت را برای ماه مه پیش‌خرید کردند، موظفند محموله خریداری شده را روز بیستم در محل مشخص تحویل گیرند.

اما در شرایط کنونی، عرضه بالای نفت سبب شده است مخازن و نفتکش‌های مخصوص ذخیره‌سازی برای نفت خام شاخص دبلیوتی‌آی (WTI) پر و پیدا کردن فضای خالی برای ذخیره‌سازی نفت سخت شود.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا هفته گذشته اعلام کرده بود که تاسیسات ذخیره‌سازی‌های کوشینگ ایالت اوکلاهاما، قلب شبکه خط لوله انتقال آمریکا، از دهم آوریل ۷۲ درصد پر شده است.

در این شرایط افرادی که نفت را برای بیستم ماه مه پیش‌خرید کردند، ظرفیتی برای مصرف نفت در پالایشگاه‌ها یا ذخیره‌سازی ندارند، بنابراین سرمایه‌گذارانی که قراردادهای تحویل نفت در ماه مه را دارند دیگر این نفت را نمی‌خواهند، به این ترتیب هزینه ذخیره‌سازی بالا می‌رود و در پایان باید برای بردن محموله‌های نفت پول هم پرداخت کرد.

سررسید معاملات آتی دبلیوتی‌آی برای تحویل در ۲۰ ماه مه امروز است و قیمت این شاخص برای تحویل در ماه‌های دیگر سال ۲۰۲۰ میلادی، حدفاصل ۲۰ تا ۳۰ دلار برای هر بشکه ثبت شده است.

محصور بودن در خشکی: دسترسی نداشتن به دریا و محصور بودن در خشکی نیز از دلایل منفی شدن قیمت نفت در برخی مناطق آمریکاست. برای نمونه تولید نفت دبلیوتی‌آی در میدلند ۵۰۰ مایل تا خلیج مکزیک فاصله دارد و تولیدکنندگان این منطقه برای انتقال نفت خام تولیدی خود به مخازن ذخیره‌سازی نفت در خلیج مکزیک باید هزینه‌های لجستیک انتقال به این مراکز را که تاسیسات ذخیره‌سازی در آن واقع شده است بپردازند، همین موضوع سبب شده است قیمت انواع نفت نه‌تنها در آمریکا بلکه در غرب کانادا و روسیه هم منفی شود.

این اتفاق اما برای نفت خام برنت صدق نمی‌کند. نفت خام برنت در نزدیک دریای شمال تولید می‌شود و در این مدت از رقم ۲۰ دلار برای هر بشکه کمتر نشده است و به هزینه نهایی تولید این نوع نفت نیز بسیار نزدیک است. پیش‌بینی‌ها هم حاکی است قیمت این نوع نفت خام که در نزدیک دریا و آب است در همین محدوده باقی بماند.

درواقع نفت خام‌هایی که هزینه تولیدی بیشتر اما دسترسی ساده‌تری به دریا و زیرساخت‌های ذخیره‌سازی دارند دارای موقعیت بهتری نسبت به نفت خام‌های دارای هزینه تولید کمتر اما محصور در خشکی (مانند نفت خام‌های آمریکا، روسیه و کانادا) هستند.

تجربه تاریخی سال ۱۹۹۸ که در آن ظرفیت ذخیره‌سازی در بازار نفت به حداکثر خود رسید به‌خوبی مؤید این موضوع است زیرا در این رویداد نیز نفت خام‌های محصور در خشکی بیشترین کاهش قیمت را تجربه کردند و قیمت‌های نفت تا ۸ دلار در هر بشکه نیز کاهش یافت. این شرایط سبب خواهد شد تولیدکنندگان نفت در میدان‌های محصور در خشکی به‌تدریج تولید خود را متوقف کنند. کارشناسان معتقدند ادامه این روند ممکن است تولید نفت خام در آمریکا، کانادا و آمریکای جنوبی را به‌شدت کاهش دهد.

بازگشت سخت قیمت: روند تاریخی بحران‌های بازار نفت مانند سال ۱۹۹۸ و ۲۰۰۸ نشان می‌دهد روند سریع کاهش قیمت‌های نفت به‌طور معمول با روند بازیافت متناسبی همراه نبوده و افزایش قیمت‌ها تا سطح عادی اغلب دوره طولانی‌تری را سپری خواهد کرد. براساس تازیه‌ترین گزارش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) بازار نفت اکنون با مازاد ۲۰ میلیونی همراه است.

افزون بر این موضوع، در دوره‌های کاهش قیمت نفت شاهد آن هستیم که اختلاف میان قیمت‌های اسپات و آتی‌ها در بازار مالی آغاز به افزایش کرده و این موضوع به تعمیق وضع کونتانگو و افزایش انگیزه برای ذخیره‌سازی نفت با اهداف سفته‌بازانه در مناطق مختلف جهان منجر می‌شود (کونتانگو به شرایطی گفته می‌شود که قیمت‌های نقدی نفت از قیمت‌های آتی کمتر و نشان‌دهنده مازاد عرضه در بازار در کوتاه‌مدت است).

تحلیلگران از شرایط کنونی اما به‌عنوان کونتانگوی تاریخی بازار نفت نام می‌برند و معتقدند این شرایط نشان‌دهنده بشکه‌هایی هستند که در بازار نقدی نمی‌توانند خریداری پیدا کنند و با قیمت‌های بسیار پایینی فروخته می‌شوند، یا ذخایر بیشتر از آنچه گمان می‌شود پر شده‌اند، یا حداقل معامله‌گران انتظار دارند که خیلی زود این اتفاق بیفتد.

طبق سابقه تاریخی در این شرایط این اوپک بوده که این روند تقویت‌شونده ذخیره‌سازی نفت به دلیل افزایش مکرر عمق کونتانگو را متوقف کرده و بازار را به توازن دوباره رسانده است. تجربه‌های تاریخی سال‌های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴ به‌خوبی مؤید این موضوع است.