ابزارهای مالی چگونه به سهام عمق می بخشند

فرشته محمدی | عضو انجمن حسابداران خبره ایران

می متالز، بازار سرمایه ایران در چند سال گذشته تحولات زیرساختی بسیاری را پشت سر گذاشته است. بازارهای سرمایه «بورس‌های اوراق بهادار» با راه‌اندازی و استفاده از ابزارهای مالی نوین مالی قادرند راهکارهای بدیعی برای جذب نقدینگی سرمایه‌گذاران فراهم کنند.

از جمله این ابزارها یکی همین صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله «ETF=Exchange Trade Fund» است که قرار است سهام دولتی قابل واگذاری طبق قانون بودجه سال ۱۳۹۹ از این طریق در بورس به عموم عرضه تا هم هدف دولت از این موضوع که همان تامین منابع مالی بودجه‌ای به منظور پوشش کسری بودجه فراهم شود و هم با واگذاری واحدهایی از این صندوق‌ها به مردم، درواقع پایه‌های مشارکت مردم در بورس گسترش داده شود تا بورس ایران هم بالاخره جزو بورس‌های قوی منطقه درآید.

آشنایی با این ابزارهای نوین مالی نیازمند طرح مقالات چه در رسانه‌ها و سیمای جمهوری اسلامی و چه در مباحث دانشگاهی و حتی در درس‌های دوره دبیرستان به‌طور عموم است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل انتقال از جمله ابزارهای نوین مالی هستند که در ایران چندان شناخته شده نیستند. پیشینه این صندوق‌ها هم زمان با تولید ابزارهای مالی در سال ۱۹۹۳ در آمریکا بود که با نام اسپایدر (SPDR) به بازار معرفی شد.

بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده بیش از ۶۷۹۰ صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در جهان با حجم حدود ۵ هزار میلیارد دلار دارایی وجود دارد که ۱۷۵۰ عدد این صندوق‌ها با حجم دارایی ۴.۳۹۶ میلیارد دلار آن در آمریکاست. پنج صندوق بزرگ جهانی قابل معامله در سال ۲۰۱۹ شامل « Fidelity ZERO Large Cap Index، Vanguard S&P ۵۰۰ ETF، SPDR S&P ۵۰۰ ETF Trust، iShares Core S&P ۵۰۰ ETF و Schwab S&P ۵۰۰ Index Fund» بوده‌اند. یک بررسی اجمالی حکایت دارد که دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در آمریکا که در سال ۲۰۰۲ برابر ۱۵۱ میلیارد دلار بوده در سال ۲۰۱۹ به ۴.۳۹۶ میلیارددلار بالغ شده است. ( منبع سایتstatista.com).

از ویژگی‌های مهم این صندوق‌ها جایگزینی رکن بازارگردان به‌جای رکن ضامن نقد شوندگی است. به این طریق که رکن بازار‌گردان مکلف است زمینه نقدشوندگی واحدهای سرمایه‌گذاری ETF این صندوق‌ها را در بازار فراهم نماید به‌طوری‌که در مواقعی که عرضه‌کننده‌ای موجود نیست یا خریدار دیگری وجود نداشته باشد به فروش یا خرید واحدهای تقاضا شده یا عرضه شده مبادرت می‌کند تا از سقوط قیمت‌ها عملا جلوگیری کند.

آنچه مزیت‌های اصلی این صندوق‌ها برشمرده شده عبارتند از «سهولت و سرعت در معامله، کاهش زمان تصفیه نسبت به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، خریدوفروش آنلاین واحدهای صندوق، معافیت مالیاتی معاملات واحدها، افزایش نقد‌شوندگی واحدهای صندوق با وجود عملیات بازارگردانی، تخصیص بهینه‌ یا متنوع‌سازی موجودی‌های «دارایی‌های» صندوق با حذف هزینه و در زمان بسیار کم»  بدیهی است چنانچه مقررات محافظتی درستی از این صندوق‌ها به‌عمل آمده و مدیریت آنها در اختیار کارشناسان خبره بازار سرمایه قرار گیرد می‌توان امیدوار بود که بازار سرمایه کشور پس از سالیان دراز تعمیق یابد.

اصولا صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله بخشی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری محصولات قابل معامله «Exchange Trade Product =ETP » هستند. طبق گزارش‌های سالانه عملکرد این صندوق‌ها، دارایی‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری محصولات قابل معامله در سال ۲۰۱۹ حدود ۷۹۲۷میلیارددلار بوده که سهم ETF‌ها در آن برابر ۶۹۷۰ میلیارد دلار بوده است. مجموع تعداد این صندوق‌ها در جهان برابر ۱۵۸۷۵ صندوق ثبت شده که در بیش از ۵۸ کشور جهان فعالیت داشته‌اند.

عملکرد این صندوق‌ها آنچنان بود که به‌دلیل کاهش ریسک‌پذیری مشارکت‌کنندگان در واحدهای این صندوق‌ها، به‌عنوان یکی از راهکارهای سرمایه‌گذاری محبوبیت زیادی یافته به‌طوری‌که اگرچه برای اولین بار در حدود سال ۱۹۹۳ به بازار وارد شدند، ولی از آن زمان تا کنون، این صندوق‌ها محبوبیت فراوانی پیدا کرده‌اند. خصوصیت ویژه این صندوق‌ها آن است که سرمایه‌گذاران می‌توانند بدون سرمایه زیاد و با اندک اطلاعات از بازار سرمایه در این صندوق‌ها مشارکت کنند.

موجودی این صندوق‌ها سبدی از اوراق بهادار (سهام، اوراق قرضه، کالاهای اقتصادی یا ترکیبی از آنها) بوده که قابلیت معامله در بورس را دارند.

مزیت این صندوق‌ها آن است که از یکسو مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، دارای سبد متنوعی از ابزارهای سرمایه‌گذاری هستند که در طول روز مانند سهام قابلیت نقل و انتقال داشته و سرمایه‌گذار می‌تواند یک یا چند واحد از موجودی این صندوق‌ها را در طول روز خریداری یا به فروش برساند. در حالی‌که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاران فقط در پایان روز و بعد از محاسبه ارزش خالص دارایی‌ها « Net Asset Value=NAV» می‌توانند خرید فروش کنند.

این ویژگی، برتری قدرت نقد شوندگی این صندوق‌ها را به صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد. البته باید یادآور شد یکی از محدودیت‌های اساسی این صندوق‌ها آن است که سهام موجود در این صندوق‌ها ممکن است با قیمت متفاوت با ارزش روز آنها معامله شوند.