حرکت ترکیه به سمت امنیت گاز طبیعی

به گزارش می متالز، تأمین (عرضه) انرژی داخلی ترکیه به مراتب از تقاضا پیشی گرفته است و این موجب شده تا تنوع در سبد منابع این کشور به عنوان عامل کلیدی در امنیت انرژی مطرح شود. ترکیه برای تأمین نیازهای داخلی بیش از حد خود، به واردات انرژی وابسته است؛ چیزی حدود ۷۵ درصد از کل نیاز این کشور به انرژی.

گاز طبیعی که تا حد زیادی متکی به سوخت فسیلی است در سال ۲۰۱۸، چیزی حدود ۲۸ درصد از تقاضای سالانه را تأمین کرده است که بخش اعظم آن برای گرمایش و تولید برق مورد استفاده قرار می‌گیرد. طی چند سال گذشته تقریباً نیمی از این گاز از روسیه وارد شده که ترکیه را از نظر سیاسی و اقتصادی آسیب‌پذیر می‌کند.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به طور مؤثر نشان داده که کرملین با سیاسی کردن تجارت و انرژی، درصدد پیشبرد برنامه‌های خارجی خود است که از جمله نمونه‌های به یادماندنی آن می‌توان به توقف عرضه گاز طبیعی به اروپا از طریق اوکراین در زمستان ۲۰۰۸ و تصویب اقدامات تنبیهی تجاری علیه ترکیه در واکنش به سرنگونی سوخو ۲۴ روسیه توسط این کشور در سال ۲۰۱۵ اشاره کرد.

بر اساس داده‌های تنظیم‌کننده بازار انرژی، پیش از شیوع پاندمی ویروس کرونا، خط سیر مصرف گاز ترکیه در سال ۲۰۲۰، مشابه دو سال قبل حدود ۵۲ میلیارد مترمکعب بود. با این وجود در سال ۲۰۱۹ اتفاقات مهمی به وقوع پیوست. واردات گاز از روسیه ۳۵.۳ درصد کاهش یافت و ترکیه در نیمه اول سال به رکورد جدیدی در واردات گاز دست یافت؛ در حالی که سهم LNG وارداتی این کشور از ایالت متحده آمریکا، قابل توجه است. با توجه به گسترش پروژه‌های ذخیره‌سازی و فعالیت خطوط لوله جدید، آیا شرکت دولتی بوتاش ترکیه می‌تواند ادعا کند که ترکیه به خوبی مشکل گاز طبیعی این کشور را هدایت کرده است؟

فاتح دونمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، در ژانویه ۲۰۲۰ در مراسم آغاز به کار خط لوله ترک استریم که گاز روسیه را به ترکیه و جنوب اروپا متصل می‌کند، گفت: در قرن ۲۱، آناتولی از طریق گاز به شرق و غرب متصل خواهد شد. این بیانیه‌ای فراتر از یک اظهارنظر بود. ترکیه قصد دارد جایگاه خود را از نظر ژئوپلیتیکی دوباره‌سازی کند، از جمله تبدیل شدن به قطب گاز طبیعی، به عنوان یک هدف باثباث مطرح است.

با این وجود اردوغان در گسترش منابع گاز ترکیه با چالش‌های بسیاری مواجه است؛ چه از بعد واردات و چه از نظر حفاری در بستر دریا که ادعا می‌کند جز قلمرو این کشور است.

در سال گذشته کشتی حفاری یاووز، متعلق به شرکت بوتاش، فعالیت اکتشافی خود را آغاز کردد؛ در حالی که زمینه‌های قانونی انجام این کار وجود نداشت. در پاسخ به این اقدام ترکیه، چندین کشور اروپایی از طریق قطع برخی از حمایت‌های مالی اتحادیه اروپا به این کشور، اعتراض خود را اعلام کردند. نکته جالب‌تر اینکه مانور مشترک نیروی دریایی فرانسه، ایتالیا و قبرس در منطقه انحصاری اقتصادی (EEZ)، این پیام را مخابره کرد که شرکت‌های فرانسوی و ایتالیایی با حق اکتشاف در آب‌های قبرس، متواضعانه تماشاچی نخواهند بود.

این فریب با توافقنامه دریایی سال ۲۰۱۹ ترکیه با دولت توافق ملی طرابلس، پیچیده‌تر شد. با این کار اردوغان درصدد مسدود کردن خط لوله گازی مدیترانه شرقی (ایستمد) برآمد. کشورهای اسرائیل، قبرس و یونان توافق کرده بودند که با ساخت این خط لوله، گاز را به بازارهای اروپا صادر کنند.

جدای از این پتانسیل‌های حفاری، امنیت انرژی ترکیه و بلندپروازی آن برای تبدیل شدن به قطب گازی، با گسترش فعالانه زیرساخت‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی تحقق می‌یابد. انتظار می‌رود با توسعه پروژه زیرزمینی ذخیره‌سازی Tuz Golu که اکنون به عنوان بزرگترین پروژه ذخیره‌سازی گاز در جهان در حال ساخت است، ظرفیت آن در سال ۲۰۲۳ به ۵.۴ میلیارد مترمکعب در سال برسد. پیش‌بینی می‌شود به همراه شناور ذخیره‌سازی و واحد گازسازی مجدد(FSRUs) و سایر تلاش‌های توسعه‌ای، ظرفیت ذخیره‌سازی ترکیه طی چند سال آینده به میزان ۱۰ میلیارد مترمکعب برسد؛ چیزی حدود ۲۰ درصد از مصرف سالانه این کشور.

در سال گذشته شاهد توسعه بیشتری در بخش خط لوله بودیم. خط لوله انتقال گاز ترانس- آناتولی (TANAP) کامل شد که قرار است با تکمیل خط لوله ترانس- آدریاتیک (TAP) که به زودی انجام می‌شود، سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی از آذربایجان به ترکیه و از آنجا به اروپا صادر شود؛ که تقریباً ۶ میلیاردمتر مکعب آن به بازار داخلی اختصاص داده شده است. این سه خط لوله روسی، به همراه ۷.۷ میلیارد متر مکعب گاز وارداتی ایران و ظرفیت قابل مقایسه خط لوله قفقاز جنوبی، در نظر گرفته شده‌اند تا حدوداً نیمی از تقاضای سالانه ترکیه را تأمین کنند. نیمه باقی‌مانده از نیاز گازی ترکیه، از کشور روسیه و در ابتدا توسط خط لوله بلو استریم و سپس خط لوله ترک استریم که به تازگی تکمیل شده است، تأمین می‌شود. این خط لوله به همراه خط لوله ترنس- بالکان مشترکاً می‌تواند سالانه ۳۱.۵ میلیارد مترمکعب گاز روانه بازار ترکیه کند.

با این نقاط عطف در زمینه اکتشاف و توسعه، چشم‌انداز آنکارا برای متنوع‌سازی و امنیت منابع انرژی دلگرم‌کننده به نظر می‌رسد. با این وجود مسیر پیش روی این کشور مسیر بدون چالشی نیست. تقاضای داخلی پیش رو بسیار زیاد است. تحرک ترکیه به عنوان ایفاکننده نقش مهم ترانزیت بین شرق و غرب با بازار داخلی روبه رشد ارتباط مستقیم دارد؛ جایی که تقاضای داخلی قبل از پاندمی ویروس کرونا در حال کاهش بود. در سال ۲۰۱۹ تولید برق از گاز ترکیه کاهش یافته است و این آمادگی وجود دارد که روند کاهشی در سال پیش رو ادامه یابد.

آنچه که چشم‌انداز انرژی ترکیه را پیچیده‌تر می‌کند، قیمت گاز وارداتی است. به دلیل ضعف مداوم لیر ترکیه، قیمت گاز در این کشور به میزان قابل توجهی بالاتر از دیگر نقاط اروپا است.

آیا آنکارا موفق خواهد شد؟

از آنجا که پاندمی ویروس کرونا اقتصاد جهان را تحت فشار قرار داده است، چشم‌انداز انرژی ترکیه نیز از قطعیت زیادی برخوردار نیست.

جدای از این موضوعات، اقدامات ترکیه در سال ۲۰۱۹ نشان داد که در این زمینه عزمی راسخ دارد. با این وجود، حتی با کاهش قابل توجه وابستگی به گاز روسیه، ترکیه همچنان به گازپروم متکی خواهد بود و در معرض فشار سیاسی دولت این کشور قرار خواهد گرفت، هرچند که این موضوع تا حدودی قابل کنترل است. در این شرایط، رهبری بخش انرژی ترکیه باید به موفقیت‌های گرجستان در دستیابی به استقلال بیشتر در حوزه انرژی توجه کند. در پی بحران گازی سال ۲۰۰۵ و به دنبال آن حمله روسیه در سال ۲۰۰۸، جورجیا وادار شد که سبد واردات خود را متنوع کند و ما شاهد کاهش واردات این کشور از روسیه در سال ۲۰۱۸ بودیم.

ترکیه راه استقلال بیشتر در حوزه انرژی را در پیش گرفته است و کاملاً مشخص است که اخلال کنونی در اقتصاد جهانی، این روند را کُند یا مختل می‌کند. اردوغان باید هوشیارانه و با توجه به آستانه‌های موجود در شرق و غرب، به ویژه ایالت متحده آمریکا، تا جای ممکن از نظر سیاسی و تجاری در راستای فعالیت‌های ترکیه برای متنوع کردن و گسترش منابع انرژی تلاش کند. دوست خردمندی گفت: یک مرد به اندازه گزینه‌هایی که دارد، خوب است.