بررسی چالش‌های تولید آلومینا در ایران و جهان

به گزارش می متالز، با توجه به اهمیت آلومینیوم در کنار سایر صنایع غیر آهنی مانند (مس، سرب، روی و طلا) و نقش آن در صنعت خودرو، ساختمان‌سازی و... این صنعت نیز در سومین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران و فناوری‌های وابسته هفتم و هشتم مهرماه امسال مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

براساس هدف‌گذاری صورت‌گرفته در سنوات گذشته از سوی متولیان این صنعت، تولید سالانه ۵/ ۱ میلیون تن  آلومینیوم  تا سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده بود و برای تحقق این رقم، نیازمند مقدار قابل توجهی از منابع معدنی آلومینیوم (مانند بوکسیت) و آلومینا هستیم؛ به همین منظور باید دستورالعمل ویژه‌ای برای تامین این دو ماده اصلی در دستور کار متولیان این بخش قرار گیرد تا به این طریق زمینه تحقق هدف‌گذاری پیش‌بینی شده برای تولید آلومینیوم در کشور فراهم شود. بررسی‌های به‌عمل آمده بین برترین کشورهای تولیدکننده آلومینیوم حکایت از استراتژی‌های مختلفی در تامین آلومینا و بوکسیت مورد نیاز آنها دارد؛ به این صورت که از بین ۱۰ کشور برتر، ۷ کشور واردات آلومینا داشته‌اند و این امر اهمیت تجارت آلومینا در صنعت آلومینیوم را نشان می‌دهد. اهمیت این ماده استراتژیک در تولید آلومینوم در حالی است که در حال حاضر تنها یک تولیدکننده آلومینا در کشور فعال است و آنچه مسلم است، فعال کردن ظرفیت‌های بیشتر می‌تواند بخشی از مشکلات تامین مواد اولیه آلومینیوم را برطرف کند.

آلومینا یا پودر دی اکسید آلومینیوم ماده اولیه اصلی تولید فلز آلومینیوم است. آلومینا از روش بایر تولید می‌شود و برای تولید هر تن آلومینیوم نیاز به ۲ تن آلومینا داریم و از سوی دیگر برای تولید هر تن آلومینا به ۲ تا ۳ تن سنگ معدنی بوکسیت نیاز است. آلومینا دارای مصارف متالورژیکی و غیرمتالورژیکی است، اما مصرف عمده آن در صنعت احیای آلومینیوم است.  با توجه به اهمیت آلومینا در دنیا چه چشم‌اندازی برای تولید این ماده معدنی می‌توان تصور کرد؟ پانته آ گرامی شعار، مدیرعامل شرکت آلومینای آرال در این خصوص می‌گوید: در حال حاضر سالانه حدود ۲۵۰ هزار تن آلومینا در ایران تولید می‌شود که تنها تولیدکننده شرکت آلومینای ایران در جاجرم است. در افق ۱۴۰۴ و با تولید ۵/ ۱ میلیون تن آلومینیوم (ظرفیت امروز نصب شده شمش ۸۰۰ هزار تن در سال) نیاز به ۳ میلیون تن آلومینا خواهد بود. در حال حاضر تنها یک پروژه آلومینا با مشارکت بخش خصوصی در منطقه پارسیان تعریف شده و پروژه‌های دیگری توسط شرکت آلومینیوم جنوب و احتمالا گروه مپنا در حال تعریف است. با توجه به اینکه تمرکز اغلب این پروژه‌ها بر ظرفیت‌های کوچک تر مثل ۳۰۰ هزار تنی است به همین دلیل همچنان تعریف پروژه‌های جدید در کلاس جهانی تا رسیدن به ظرفیت مورد نیاز در افق چشم‌انداز ممکن و ضروری خواهد بود.     به گفته مدیرعامل شرکت آلومینای آرال، تولید آلومینا در جهان در سال ۲۰۱۹ برابر با ۱۳۰ میلیون تن بوده است.

وضعیت معادن بوکسیت

به گفته گرامی شعار، هر تن آلومینا حدود ۲ تا ۳ تن بوکسیت نیاز دارد. ایران از نظر ذخایر بوکسیت با توجه به عدم بهره‌مندی از شرایط آب و هوایی مناسب برای تشکیل این ماده معدنی کشوری فقیر محسوب می‌شود. ذخایر بوکسیت به صورت کلی به سه دسته گیبسیتی و بوهمیتی و دیاسپوری تقسیم می‌شود که به همین ترتیب کیفیت انواع بوکسیت کاهش می‌یابد و فرآوری آن دشوارتر می‌شود. ذخایر بوکسیت ایران با اکتشافات جدید شرکت آلومینای ایران که اخیرا توسط این شرکت اعلام شد، دیاسپوری و حدود ۳۸ میلیون تن است که فقط برای تولید کارخانه آلومینای جاجرم با مصرف سالانه حدود یک میلیون تن طی سال‌های آتی کافی خواهد بود. بنابراین تمامی پالایشگاه‌های جدید آلومینای ایران مثل سایر کارخانه‌های مشابه در جهان باید بوکسیت گیبسیتی مرغوب را وارد کنند.  

مدیرعامل شرکت آلومینای آرال بر این نکته تاکید می‌کند که در حال حاضر تجارت بوکسیت در جهان بسیار رونق یافته است و کشورهای معدودی که ذخایر غنی بوکسیت در آنها مستقرند مورد توجه بسیار سرمایه‌گذاران قرار گرفته‌اند؛ به‌طوری‌که مثلا در کشور گینه که غنی‌ترین و بیشترین ذخایر بوکسیت جهان را در خود جای داده از سال ۲۰۱۸ تولید و صادرات بوکسیت از ۱۷ میلیون تن در سال به حدود ۸۰ میلیون تن در ۲۰۲۰ رسیده که با هجوم موج جدیدی از سرمایه‌گذاری خارجی توسط چینی‌ها و بسیاری سرمایه‌گذاران دیگر از جمله هندی‌ها و اعراب حاشیه خلیج‌فارس این مهم ممکن شده است.  وی معتقد است مدل توسعه‌ای سنتی زنجیره تامین آلومینیوم که قبلا پالایشگاه‌های آلومینا و اسملترهای آلومینیوم را در کنار معادن بوکسیت توسعه می‌دادند (توسعه عمودی) از حدود ۱۰ سال پیش کم‌کم دچار دگردیسی شد؛ به‌طوری‌که به‌دلیل افزایش هزینه‌های انرژی اسملترها به سمت قطب‌های انرژی ارزان و فراوان جهان کم‌کم منتقل شدند و عمده توسعه واحدهای آلومینا نیز در چین به‌دلیل نیاز این کشور به پودر اتفاق افتاد. از طرفی معادن بوکسیت اغلب در کشورهایی واقعند که دسترسی به انرژی ارزان

(۳۵ درصد هزینه تولید هر تن آلومینا انرژی است) یا سایر عوامل تولید به صرفه ندارند. مثلا سوخت در گینه وارداتی و بسیار گران است و در استرالیا هزینه انرژی و نیروی انسانی و نیز تعرفه‌های زیست محیطی بالاست و این عوامل هزینه‌ای طی سال‌های اخیر برخی پالایشگاه‌های آلومینای استرالیا را از صرفه تولید ساقط و تعطیل کرده است. بررسی روند توسعه صنعت آلومینیوم جهان در ۴۰ سال گذشته نشان می‌دهد تولیدکنندگان آلومینیوم بزرگ (با ظرفیت حدود یک میلیون تن در سال مثل ایران) همگی نزدیک به اتفاق هم دارای پالایشگاه آلومینا عمدتا در کشور خودشان و نیز دارای سهام مالکیت در معادن بوکسیت (عمدتا در کشورهای غنی از بوکسیت) هستند. به اعتقاد مدیرعامل شرکت آلومینای آرال، اگرچه تجارت بوکسیت در جهان توسعه یافته، اما در اختیار بازیگران محدودی است که اجازه تجارت آزاد آن را برای خریداران دسته سوم نمی‌دهند و لذا خریداران مستقل با نیاز سالانه بالا به بوکسیت طی سال‌های آتی به مشکل برخواهند خورد. از طرفی بر اساس برآورد موسسه وودمکنزی از سال‌های ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰ چین به یک واردکننده بسیار بزرگ آلومینا تبدیل خواهد شد و بازار این محصول را با گپ بزرگی مواجه خواهد کرد. پس ایران با ظرفیت نصب شده ۸۰۰ هزار تن آلومینیوم طی سال‌های پیش رو با کمبود شدید آلومینا مواجه می‌شود و نیاز دارد تا برای کل ظرفیت مورد نیاز خود یعنی ۶/ ۱ میلیون تن پودر سرمایه‌گذاری کند و برای تامین بوکسیت آن نیز در معدن بوکسیت تحت تملک خود هزینه کند تا با مشکل عدم دسترسی به بازار مواجه نشود. مدیرعامل شرکت آلومینای آرال در خصوص چالش‌های کنونی این صنعت می‌گوید: ظرفیت آلومینیوم نصب‌شده در کشور حدود ۸۰۰ هزار تن  است. این در حالی است که در تامین مواد اولیه برای تولید آلومینیوم با چالش‌هایی روبه‌رو هستیم؛ یکی از مشکلات به عرضه آلومینا با قیمت بالاتر از رقم واقعی در منطقه اشاره دارد.