پرسش‌های بی‌پاسخ

به گزارش می متالز، به‌دنبال این بحث، تنظیم آینده کار براساس نوآوری در تکنولوژی، تغییرات انتقال جمعیتی، تغییرات آب و هوایی و جهانی شدن یا جهانی‌سازی ضروری دانسته شد. به‌دلیل اینکه پس از ۱۰۰ سال فعالیت مشترک کشورهای جهان، فقر، نابرابری، بی‌عدالتی، جنگ و فجایع دیگر، همچنان سرنوشت مشترک و سعادت بشر را تهدید می‌کند، طراحی نقشه راه با اقدامات سازمان و اجزای سه‌جانبه آن یعنی دولت‌ها، کارگران و کارفرمایان را برای شکل دادن به یک رویکرد انسان محور در آینده کار به‌عنوان یک اصل ثابت توصیه کرد.

در این اعلامیه بر کار شایسته برای همه و لزوم تقویت ظرفیت زندگی برای همه مردم تاکید شده است تا آنها را قادر کند از تغییرات در دنیای کار بهره‌مند شوند، نهادهای کار را تقویت کنند و از حفاظت کافی از همه کارگران، و ارتقاء رشد مداوم، فراگیر و پایدار، اشتغال کامل و مولد و کار شایسته برای همه اطمینان یابند. این اعلامیه با استقبال گسترده بین‌المللی، از جمله در قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد اهمیت ویژه یافته است. چرا که این مجمع از کلیه نهادهای سازمان ملل خواسته است در چارچوب همکاری پایدار ادغام مطالب خود با اعلامیه سازمان بین‌المللی کار را بررسی کنند.

۹ ماه پس از تصویب اعلامیه صد ساله ILO، همه‌گیر شدن کووید-۱۹ توسط سازمان بهداشت جهانی اعلام شد. در نیمه اول سال ۲۰۲۰، این ویروس جان بیش از ۴۰۰ هزار نفر از ساکنان جهان را گرفت، بیشتر مراکز اقتصادی، اداری و تولیدی را تعطیل کرد، روند فعالیت عادی بشریت را مختل نمود و بدین سان، جدی‌ترین بحران انسانی، اقتصادی و اجتماعی دوران مدرن رونمایی شد. براساس گزارش دبیر کل سازمان ملل متحد در ماه مارس درباره «پاسخ به تاثیرات اقتصادی و اجتماعی کووید-۱۹» به‌خاطر اولویت مطلق سلامتی، برنامه‌های مربوط به‌دنیای کار در حاشیه قرار گرفته است. اما از طرفی کاهش تاثیر بیماری همه‌گیر بر معیشت و رفاه مادی مردم هم موردتوجه جدی قرار گرفته و ضرورت ارتقاء سطح بهداشت و سلامت در همه جای دنیا احساس شده است.

آنچه مسلم است، این بیماری همه‌گیر، دنیای کار را ویران کرده و باعث رنج و عذاب گسترده انسان وعریان شدن آسیب پذیری شدید میلیون‌ها کارگر، شرکت و کسب و کار شده است. آخرین برآوردهای سازمان بین‌المللی کار این است که در اثر تعطیلی فضای کار در سراسر جهان، در سه ماه اول امسال ۳۰۵ میلیون شغل از بین رفته است. این ویروس از نظر پزشکی تبعیضی بین انسان‌ها قائل نمی‌شود. اما در دنیای کار سخت‌ترین و بی‌رحمانه‌ترین تاثیر خود را بر روی کارگران محروم و آسیب‌پذیر نشان می‌دهد. ۶۰ درصد از کارگران جهان معیشت روزانه دارند - یعنی به‌صورت روزانه کار می‌کنند و برای همان روز مزد گرفته و هزینه زندگی همان روز را تامین می‌کنند – به‌علاوه متوسط درآمد در اقتصاد غیررسمی از ابتدای سال ۶۰ درصد کاهش یافته و بیماری همه‌گیر باعث افزایش چشمگیر فقر و هشدار جدی شده است، هشدار جدی اینجاست که ادامه این امر می‌تواند به همه‌گیری گرسنگی در جهان منجر شود.

تاثیر ویروس در دنیای کار برای زنان و مردان نیز متفاوت بوده است. زنان در بخش‌های بهداشت و درمان که ۷۰ درصد شاغلان آنها را تشکیل می‌دهند تبعات بیشتری را متحمل شده‌اند. در بخش کشاورزی هم زنان به حمایت‌های اجتماعی کمتری دسترسی دارند و در ارائه خدمات مراقبت، با تعطیلی مدارس یا مراکز مراقبت و... آسیب‌پذیری آنها در اثر بیکاری تشدید شده است. برای جوانان نیز شرایط مشابهی وجود دارد. علاوه بر بیکاری و آسیب فعلی به‌دلیل تعطیلی مراکز آموزشی علمی، مهارتی، زبان آموزی و... چشم انداز آتی زندگی جوانان رو به وخامت است و از هر شش جوان شاغل قبل از کرونا، یک نفر بیکار شده است، درحالی‌که دیگران ساعت کاری خود را کاهش می‌دهند.

شرکت‌ها، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط به سختی ضربه خورده و در دوره کوتاه‌مدت عدم تحرک نیز با بلاتکلیفی روبه‌رو شده‌اند. با همه‌گیری ویروس تنها در چهار بخش تولید عمده‌فروشی و خرده فروشی و تعمیر وسایل نقلیه؛ ارائه خدمات اسکان و تغذیه؛ املاک و مستغلات و فعالیت‌های تجاری و اداری میلیون‌ها شرکت در معرض اختلال جدی فعالیت قرار گرفته‌اند.  از طرف دیگر پیش‌بینی‌های مربوط به اقتصاد جهانی با عدم قطعیت‌های بزرگ روبه‌رو شده‌اند، گزینه‌ها و سیاست‌های فراگیر مشخصی هنوز از سوی مراجع بین‌المللی و کشورها اعلام نشده است، با توجه به پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول از رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۰، مبنی بر ۳/ ۳ درصد، این صندوق در پیش‌بینی خود تجدید نظر کرده و در ماه آوریل رشد منفی ۳ درصد را به همراه هشدارهایی با احتمال بدتر شدن اوضاع اعلام نموده است. پیش‌بینی‌های اخیر بانک جهانی و OECD نیزحاکی از کاهش بین ۵ تا ۸ درصدی رشد اقتصادی و وقوع بزرگترین رکود اقتصادی جهان پس از جنگ جهانی دوم است. بهترین و بدترین سناریوهای سازمان تجارت جهانی برای کاهش حجم تجارت جهانی نیز به ترتیب ۱۳ و ۳۲ درصد است.

از طرفی دولت‌ها برای محافظت از مردم خود بسته‌های مالی و پولی بی‌سابقه ای بالغ بر حدود ۹ تریلیون دلار را برای مقابله با تاثیر اقتصادی و اجتماعی کرونا راه‌اندازی کرده‌اند، با این کار سطح بدهی‌های عمومی به شدت رو به افزایش است. صندوق بین‌المللی پول تخمین زده که میانگین بدهی عمومی به نسبت تولید ناخالص داخلی از ۴/ ۶۹ درصد تجاوز کرده است. نکته اصلی بحران انسانی کووید-۱۹ این است که براساس اعلام بانک جهانی بین ۷۱ تا ۱۰۰ میلیون نفر در آستانه افتادن در ورطه فقر شدید هستند و این وضعیت پیشرفت اهداف توسعه سازمان ملل در سال‌های گذشته را معکوس می‌کند.

با وجود اینکه گاهی بحث‌های چالش برانگیزی بین اندیشمندان و تئوریسین‌ها در موردتعامل سلامت و دنیای کار دیده می‌شود، اما تقبل هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی برای متوقف کردن بیماری همه‌گیر غیرقابل انکار است، چراکه عدم عمل قاطعانه در برابر همه‌گیری فعلی ویروس کرونا، در آینده به هزینه‌های اقتصادی - اجتماعی بیشتری منجر می‌شود.

در بازار کار نیز تعداد زیادی از کارگران حوزه‌های خود اشتغالی، کارگران پیمانکاری، کارگران موقت، کارگران روزمزد و حق التدریسی و میلیونها کارگر غیررسمی در ارتباط با وضعیت اشتغال یا دستیابی به کمک‌های پیش‌بینی شده غالبا با مشکل و عدم اطمینان مواجه بوده و هستند.

پس چه کار باید کرد؟

چالش‌های مربوط به بهداشت وسلامت و حوزه کار و اقتصاد که در اثر بحران کرونا به بشر تحمیل شده هنوز پابرجاست، بنابراین همه ما به‌عنوان اعضای جامعه جهانی نیازمند به‌کارگیری سیاست‌های موثری هستیم. یعنی؛ به‌کارگیری برنامه بازگشت تدریجی و ایمن به کار، اما نه مانند گذشته، این سیاست برای طول دوره ای که زندگی و کار درکنار ویروس ادامه دارد ضروری است. اعلامیه صد ساله ILO برای آینده کار، با برنامه ریزی در محور انسانی خود بسیار مهم است، اما کووید-۱۹ نقطه عزیمت دلگرم‌کننده را دورتر از دسترس قرار داده است. آینده این ویروس هرچه باشد، مسیر فعلی همه‌گیری آن، اقتصاد و دنیای کار را با بیکاری بالاتر، نابرابری بالاتر، فقر بالاتر، سطوح بالاتر بدهی و به احتمال زیاد سطوح بالاتر ناامیدی عمومی و حتی خشونت ترک خواهد کرد.

بنابراین سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان باید پاسخ‌هایی برای سوالات زیر پیدا کنند.

1. چگونه می‌شود رشد پایدار، فراگیر، اشتغال کامل و کار شایسته برای همه را ترویج کرد؟
2. چگونه می‌توان اقتصاد غیررسمی را ارزیابی کرده و با گسترش سهم اقتصاد رسمی قاطعانه به سمت حمایت اجتماعی فراگیر حرکت کرد؟
3.  چگونه می‌توانیم از فناوری‌ها و روش‌های جدید کار و تجربه‌دیگران در زمینه اقتصاد دیجیتال برای بهبود اوضاع اقتصادی و اشتغال استفاده کنیم؟
4. بخش‌های اولویت دار فعالیت اقتصادی و گروه‌های خاص که به موارد خاص در دنیای کار احتیاج دارند کدامند؟
5.  چگونه می‌توان به‌عنوان اهداف اصلی فرآیند بازیابی، کاهش و رفع فقر و ضروریات حقوق و عدالت اجتماعی را تنظیم کرد؟
6. در زمانی که همکاری چند جانبه و همگانی بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد، اما جهان با چالش‌های بی‌سابقه تقابلی روبه‌رو است، چگونه می‌توان جامعه جهانی را با واقعیت نیاز مشترک به «گفت‌وگوی بدون استیلا خواهی» همراه کرد و هدف مشترک نجات نوع بشر را مجددا به‌دستور کار سازمان ملل، کشورها، رهبران و سیاستمداران تغییر داد؟

محمد آذرپناه دانش‌آموخته دکترای جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه