کلید اکتشاف در دست معادن شدادی

به گزارش می متالز، شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد فلات ایران یکی از مناطق مستعد اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی در گستره تاریخی بوده است. یافته‌های به‌دست آمده از گستره زمانی نوسنگی تا عصر آهن و همچنین آثار به‌دست آمده از تپه‌ها و مناطق ماقبل تاریخ تا آغاز عصر تمدن در ایران باستان نشان از آن دارد که به‌طور موثری مواد معدنی فلزی و غیرفلزی مورد استفاده بوده است.

موضوع قابل‌توجه اینکه مواد معدنی مختلفی از قبیل مس، آهن، سرب‌وروی، قلع، انواع گوهر، سنگ‌های ساختمانی و کانی‌ها کاربدی همچون سیلیس، نمک، گوگرد و پتاس مورداستفاده فراوان بوده است. بی‌شک در کنار وجود شرایط طبیعی مساعد مانند آب‌وهوای مناسب و دشت‌های حاصلخیز، وجود این مواد معدنی نیز در سیر تاریخی تمدن ایران‌زمین بسیار اهمیت داشته است.
منصور قربانی، استاد دانشگاه با بیان اینکه کلید اکتشاف در دست معادن شدادی است گفت: نیاکان ما عناصر فلزی و غیرفلزی زیادی را اکتشاف و به میزان نیاز خود از آنها برداشت کرده‌اند. امروز هنگام اکتشاف معادن بزرگ در کشور به‌طور حتم جای پای معادن قدیمی مشاهده می‌شود. به جرأت می‌توان گفت در سال‌های اخیر کمتر معدنی توانسته‌ایم کشف کنیم که گذشتگان ما آن را کشف نکرده‌اند. به این ترتیب می‌توان با اطمینان گفت کلید اکتشاف در دست معادن شدادی است. او ادامه داد: به معادن قدیمی، معادن شدادی گفته می‌شود که شامل تمامی معادن ایران باستان و بعد از اسلام تا دوره عباس میرزا است.

قربانی درباره اینکه در معدنکاری ایران می‌توان جای پای گذشتگان را مشاهده کرد، گفت: از ۷ هزار سال قبل کشور ما سابقه معدنکاری دارد و در هر آنچه کشف کرده‌ایم، جای پای گذشتگان را ملاحظه می‌کنیم. درست است که بعد از انقلاب اسلامی توانسته‌ایم اکتشافات مدرن را پیش ببریم و به توانایی‌هایی در بخش معدن دست یابیم، اما دانش معدنکاری نیاکان ما به رشد فعالیت معدن در کشور کمک گسترده‌ای کرده است.
این استاد دانشگاه با اشاره به وضعیت دیگر کشورها و مقایسه آن با تاریخ معدنکاری در ایران گفت: استرالیا و کانادا تاریخ معدنکاری آنچنانی ندارند که به اکتشافات جدیدشان کمک کند. این کشورها هر چه دارند حاصل مطالعات امروزشان است، این در حالی است که معدنکاری در ایران را می‌توانیم به دوره‌های قبل از تاریخ تا هخامنشی، اشکانی، ساسانی و بعد از اسلام تقسیم‌بندی کنیم.
قربانی با اشاره به وجه تمایز معدنکاری در ایران در دوره‌های مختلف گفت: فعالیت معادن تا دوره ساسانیان بسیار پررنگ و شاخص بوده، چراکه کشور ما در آن زمان پهناور و دارای استقلال بوده است. او تاکید کرد: هر زمان که دولت‌های ملی و مستقل در ایران شکل گرفته‌اند، معدنکاری نیز رشد داشته و در واقع شاهد رشد اقتصادی معدن بوده‌ایم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه باید به تاریخ ایران با نگاه فرهنگی و جغرافیایی بنگریم به نحوه استفاده از مواد معدنی در دوره‌های مختلف اشاره و تاکید کرد: صنعت فلزکاری، سرب و روی، طلا و مس از گذشته‌های دور در ایران رواج داشته است؛ به‌طور مثال در مقبره کوروش با این هدف که سنگ‌ها جابه‌جا نشوند و مشکلی برای بنا پیش نیاید، آنها را با آهن دوخته و با استفاده از سرب به مقاومت بنا کمک کرده‌اند. او با اشاره به اینکه در زمان امیرکبیر یکی از رشته‌هایی که در دارالفنون موردتوجه قرار گرفت معدنکاری بوده، گفت: معدنکاری جدید از نظر آموزش و شناخت مهارت‌های جدید از زمان امیرکبیر رشد کرده است.

قربانی با اشاره به دوره پهلوی و وضعیت معدنکاری در آن زمان اظهار کرد: رضاشاه با نوسازی و مدرن‌سازی ایران قصد داشت کارخانه ذوب‌آهن را راه‌اندازی کند، به همین دلیل مهندسان آلمانی به مطالعاتی برای اکتشاف در غرب و شرق کشور پرداختند. در غرب معدن آهن شمس‌آباد شناسایی و در شمال سمنان نیز معادن آهنی یافت شد، اما به‌دلیل وقوع جنگ جهانی دوم این مطالعات متوقف شد.
این استاد دانشگاه با اشاره به دوره پهلوی دوم و توسعه معادن کشور ادامه داد: دهه ۵۰ بزرگ‌ترین صنایع معدنی ازجمله کارخانه ذوب آهن اصفهان با کمک کارشناسان روس بنا شدند. ۳۲ آنومالی در این زمان شناسایی و ۹۲ هزار متر حفاری انجام شد. در این زمان اکتشاف آهن آغاز و شرکت‌های بزرگ معدنی از جمله چادرملو، گل‌گهر و... مورد بهره‌برداری قرار گرفتند.
قربانی ادامه داد: شرایط منطقه‌ای و روابط ایران با امریکا در این دوران باعث شد معدنکاری رونق پیدا کند. در دوره یادشده وقتی در شیلی کودتا شد و دولت آلنده بر سر کار آمد، امریکا تمایلی نداشت که مس مورد نیاز خود را از این کشور تهیه کند؛ در نتیجه به سمت ایران گرایش پیدا کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اهمیت معادن سرب و روی کشور نیز گفت: اغلب ذخایر بزرگ ما از جمله سرب روی، مس و آهن در دهه ۴۰ کشف شدند. او تاکید کرد: در شرایط حاضر تولید نسبت به گذشته رشد داشته است؛ به‌طور مثال ذخیره سنگان در زمان پهلوی ۶۲۰ میلیون تن بوده که امروز به ۱، ۲ میلیارد تن رسیده است.

ظرفیت معدنی ایران بالاست

سعید افضلی‌پور، رئیس خانه معدن استان یزد با اشاره به قدمت معدنکاری در ایران گفت: معدنکاری در ایران تاریخ ۷ هزار ساله دارد. سابقه معدنکاری در کشور به‌گونه‌ای است که در ادوار مختلف یعنی در دوران باستان و هزاره جاری معادن شدادی را در کشور داشته‌ایم. او گفت: امروز آثار برجای مانده فعالیت معدنی در گوشه و کنار کشور قابل مشاهده است. این مهم نشان می‌دهد ظرفیت معدنی ایران در ادوار مختلف تامین‌کننده نیازهای جامعه بوده است.
او با اشاره به توانمندی‌های استان یزد خاطرنشان کرد: استان یزد یکی از استان‌هایی است که سابقه معدنکاری در آن زیاد است. در این استان معادنی وجود دارند که با ۷۰ سال سابقه استخراج کلاسیک و اصولی فعالیت می‌کنند. امروز توانمندی این استان به حدی رسیده که یکی از تامین‌کنندگان اصلی خوراک صنایع معدنی کشور است.
او تاکید کرد: این استان در ۳ حوزه معادن فلزی، خاک‌های صنعتی و سنگ‌های ساختمانی توانمند است. امید است که در سال جهش تولید بتوانیم به رشد فعالیت‌های معدنی یزد کمک کنیم.

سخن پایانی

معدنکاری در ایران قدمتی دیرینه دارد. اگر در کشورهایی مثل کانادا و استرالیا حدود ۲۰۰ سال است که به این حوزه پرداخته شده، معادن در ایران قدمتی ۷ هزارساله دارند. از گذشته دولت‌ها سعی کرده‌اند نگاه اقتصادی به معدن داشته باشند؛ البته هر چه استقلال آنها از بیگانگان بیشتر بوده، فعالیت معدنی نیز بیشتر به رشد اقتصادی کمک کرده است.
استفاده از مواد معدنی فلزی و غیرفلزی در ایران سابقه زیادی داشته و دولت‌ها بر کاربرد چنین عناصری آگاه بوده‌اند. به این ترتیب اگر امروز شاهد رشد بخش معدن و اکتشاف هستیم، این مهم حاصل تجربه تاریخی و غنی بودن خاک سرزمین و معادن شدادی است.