بازآفرینی کارخانه‌ای که تهران با آن ساخته شد

به گزارش می متالز، اوایل سال ۹۸ بود که شهرداری تهران از موافقت هیئت دولت برای تغییر کاربری کارخانه سیمان ری از یک فضای متروکه به یک مجموعه فرهنگی و اقتصادی بزرگ برای شهروندان پایتخت خبر داد. موافقتی که به دنبال درخواست پیروز حناچی از معاون اول رئیس‌جمهور در اواخر سال ۹۷ به دست آمده بود.

حناچی اسفند سال ۹۷ در حاشیه یکی از جلسات هیات دولت که از قرار گرفتن محوطه کارخانه متروکه شده سیمان ری در لیست فروش صحبت شده بود از معاون اول رئیس‌جمهوری درخواست کرد تا به جای فروش، محوطه این کارخانه به‌صورت ۹۰ ساله برای اجرای طرح‌های مناسب همچون موزه به شهرداری تهران واگذار شود.

پس از گذشت چند ماه با این درخواست شهرداری موافقت شد. مطابق با آنچه شهردار تهران اعلام کرده محوطه متروکه کارخانه سیمان ری به‌صورت ۳۰ ساله برای ایجاد یک موزه در اختیار شهرداری تهران قرار گرفته است. کارخانه سیمان شهر ری سال ۶۳ به‌دلیل آلایندگی هوا تعطیل شد و فعالیت آن متوقف شد.

از همان زمان طرح تبدیل این کارخانه به یک موزه در حوزه صنعت و فعالیت‌های صنعتی مورد توجه قرار گرفت و بدون آنکه مالکیت آن تغییر کند، حق بهره‌برداری آن به مدیریت شهری پایتخت رسید.

برگزاری مسابقه بین المللی برای احیای کارخانه متروکه

مدتی بعد شهرداری اقدام به برگزاری مسابقه بین‌المللی ایده‌هایی برای انطباق کاربری و بازآفرینی کارخانه سیمان ری کرد که به تازگی برگزیدگان آن معرفی شدند.

در طرح برتر به بازآفرینی گذشته کارخانه و حرفه کشاورزی در اراضی اطراف آن توجه بسیار شده بود. بر این اساس کارخانه با تأسیسات فعلی به محلی برای تولید محصولات کشاورزی و تبدیل آنها به محصول قابل عرضه با استفاده از فناوری‌های نوین و همچنین موزه صنعت تغییر کاربری می‌دهد. طبق این طرح زمینه‌ای برای اشتغال و همکاری شهروندان فراهم می‌شود.

کارخانه سیمان ری چه زمانی ساخته شد؟

تاریخ تهران را که مرور کنیم، ساخت کارخانه سیمان ری به سال ۱۳۱۰ می‌رسد. مطالعات اولیه زمین‌شناسی به انتخاب محلی واقع در هفت کیلومتری جنوب تهران آن زمان و در کنار کوه بی‌بی‌شهربانو انجامید. قسمتی از نخستین کارخانه سیمان ایران از دانمارک و بخشی از سوئد خریداری شد و پس از خرید ماشین‌آلات، نخستین خط تولید سیمان در شهریورماه ۱۳۱۱ در این محل شروع بکار کرد.

مدیر این پروژه مهندس علی‌قلی‌خان سپاهی بود که بعدها نیز ریاست کارخانه را عهده‌دار شد. با گذشت زمان و فزونی تقاضا برای این محصول، نیاز به ساخت کارخانه‌های دیگر آشکار شد بنابراین در سال ۱۳۱۴ کارخانه دیگری با ظرفیت روزانه ۲۰۰ تن خریداری و در سال ۱۳۱۵ در جوار کارخانه قبلی عملیات ساختمانی آن شروع شد و سال ۱۳۱۶ به بهره‌برداری رسید. کارخانه سیمان شهر ری که گرد و خاک آن فضای شهر را آلوده می‌کرد، در دهه ۱۳۶۰ به مرور تعطیل و بعدها بنا شد به موزه صنعت سیمان کشور تبدیل شود.

استفاده از فضای متروکه به نفع احیای شهر

اما چرا مدیران شهری به احیای این کارخانه علاقمند شدند؟ به اعتقاد آنها بازآفرینی این عرصه‌ها می‌تواند شکاف و نابرابری اجتماعی و فضایی جنوب و شمال شهر را کاهش دهد.

کاوه حاجی علی اکبری، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران در این رابطه با بیان اینکه کلانشهر تهران دارای عرصه‌های ناکارآمد قابل توجهی است که متروکه، بدون استفاده یا فاقد بهره‌برداری بهینه رها شده‌اند، می‌گوید: این عرصه‌ها شامل کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی قدیمی و پادگان‌ها هستند که پتانسیل‌های بالقوه فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی مهمی برای توسعه شهر دارند.

او با اشاره به اینکه بخش قابل توجهی از عرصه‌های ناکارآمد پایتخت در مناطق جنوبی واقع شده‌اند، می‌گوید: عرصه‌های ناکارآمد شهری با وجود وسعت قابل توجه، به دلیل مغایرت کارکردی، نبود فعالیت یا داشتن فعالیت‌های نامناسب و ناسازگار در عمل به شهر و شهروندان تعلق ندارند.

احیای کارخانه جای خالی میراث صنعتی در فرهنگ شهری را پر می‌کند

پیروز حناچی، شهردار تهران می‌گوید: تهران با تولیدات کارخانه سیمان ری ساخته شد و حتی بخش‌های دیگری از این کارخانه با سیمانی که در آن تولید شد، به وجود آمد. در حقیقت بخش عمده‌ای از ایران با محصول این کارخانه ساخته شد و حالا این فرصت به وجود آمده تا مجموعه‌ای که ۳۰ سال متروک بود به‌عنوان بخشی از میراث صنعتی احیا شود.

او با اشاره به اینکه میراث صنعتی یکی از شاخه‌های مهم میراث در کنار منظر تاریخی و میراث روستایی است، اضافه می‌کند: درسال‌های اخیر جای میراث صنعتی در فرهنگ شهری باز شده است. صنعت به دلیل اقتصادی نبودن و ملاحظات محیط زیستی ناچار به ترک شهر است اما می‌تواند جای خود را به کاربری‌های دیگری بدهد و این فرصت منشأ تحول شود. سال‌ها پیش در دهه ۷۰ و خیلی زودتر از دیگر نقاط جهان، این کار را انجام دادیم که نمونه آن فرهنگسرای بهمن تهران بود یا نمونه‌های دیگر در دنیا نیروگاهی قدیمی در لندن که موزه شد، نیروگاه برق استانبول که موزه علم و بخش دیگری از آن اکنون دانشگاه است و یا در شهر درسدن مراکز صنعتی موزه می‌شوند.

به گفته حناچی، شهرداری تهران با سفارت آلمان مذاکراتی داشته تا شرکت‌های آلمانی نسل اول که دستگاه‌های صنعتی سیمان ری را تأمین کرده‌اند برای بازسازی این کارخانه همکاری کنند. برای نمونه اندازه و ابعاد سازه مخزن کلینکر کارخانه مورد توجه آلمانی‌هاست.

ایجاد رینگ گردشگری شهر ری با محوریت کارخانه سیمان

حسن خلیل‌آبادی رئیس کمیته میراث شورای شهر تهران هم در مورد این کارخانه قدیمی می‌گوید: این کارخانه اولین مرکز تولید سیمان در ایران است. عمده ساختمان‌های تاریخی که از دوره پهلوی اول باقی ماندند با محصولات این کارخانه ساخته شده‌اند و این کارخانه نقش مهمی در سازندگی کشور داشته است.

رئیس شورای شهرستان شهر ری ادامه می‌دهد: کارخانه سیمان ری در مجاورت دژ رشکان، چشمه علی و کوه‌های بی‌بی شهربانو است که می‌توان رینگ گردشگری ری را با محوریت این کارخانه ایجاد کرد.

تبدیل کارخانه به موزه به عمر شورای پنجم نمی‌رسد

محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران نیز درباره بازآفرینی کارخانه سیمان شهرری می‌گوید: بعید می‌دانم امسال اتفاقی در این کارخانه بیفتد و تنها کاری که امکان تحقق دارد، بستن قرار داد با مشاور برنده است که روندی زمان بر خواهد داشت و بعد از آن ایده برنده شده باید طراحی شود و در حال حاضر تنها ایده اصلی برنده شده و نفر اول معمولاً کار طراحی را هم بر عهده می‌گیرد.

وی ادامه داد: طراحی فاز یک و دو معمولاً چند ماهی طول می‌کشد تا آخر سال اگر فعالیت‌های اجرایی این پروژه خوب پیش برود فاز یک آن طراحی می‌شود. فاز دوم طراحی نیز شش ماه طول می‌کشد و ادامه آن به زمان شورای ششم موکول می‌شود. به عبارتی در شورای پنجم این پروژه به نتیجه نمی‌رسد، شاید عملکرد شهردار تهران مورد پسند شورای بعدی هم قرار بگیرد و شهردار تهران باشد و پروژه را به سرانجام برساند.

هاشمی اضافه می‌کند: در این شرایط نمی‌دانیم که پروژه‌هایی مثل بازآفرینی کارخانه سیمان ری، مردم را امیدوار می‌کند یا نه ولی باز هم جای خوشحالی دارد که در این فضا کسانی به فکر بازآفرینی فضاهای شهری و کاربردسازی فرهنگی آنها هستند.

به گفته او عمده مشکل چنین طرح‌هایی این است که ایده‌های امکانپذیر چگونه با جذب سرمایه تبدیل به طرح‌های عملی شود. کمک به این روند کار شهرداری است. امیدواریم موضوعات اقتصادی هم مدنظر قرار گیرد تا ایده‌ها بتوانند سرمایه مورد نیاز را جذب کرده و به منصه ظهور برسند.