دیدگاه محققان لرزه‎‌زمین ساخت درباره تخلیه انرژی گسل‌ها/تهران همواره در معرض خطر زلزله است

به گزارش می متالز، اخیرا اظهار نظراتی در خصوص تخلیه انرژی در بخش خاوری گسل مشا با زمینلرزه ۵.۱ اردیبهشت ماه ارائه شد که به گفته دکتر سلیمانی آزاد از متخصصان لرزه‌­زمین­‌ساخت کشور این موضوع از جنبه زمین­‌شناسی زمینلرزه­‌ها قابل قبول نیست.

مستندات علمی برای موضوع تخلیه انرژی گسل‌ها

شهریار سلیمانی آزاد، پژوهشگر لرزه‌زمین ساخت و متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبای سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، با اشاره به اظهار نظر اخیر یکی از متخصصین نقشه‌برداری در مورد تخلیه شدن انرژی زمینلرزه‌ای بخش خاوری گسل "مشا" به سبب رخداد زمینلرزه به بزرگای ۵.۱ در اردیبهشت ماه سال جاری و پس‌لرزه‌های آن، گفت: در دنیا برای بررسی زمینلرزه‌ها دست کم سه تخصص گوناگون در قالب "زلزله‌شناسان"، "زمین‌شناسان زمینلرزه" و "مهندسین عمران" (با ۳ تخصص سازه مهندسی زلزله، ژئوتکنیک لرزه‌ای و نقشه‌برداری ژئودتیک) مشغول به کار و تحقیق هستند؛ از این میان، آنها که به بررسی چند جانبه این "پدیده" می‌پردازند، مجموعه زلزله‌شناسان، زمین‌شناسان زمینلرزه و ژئودزین‌ها- ژئودینامیک سطحی هستند.

وی یادآور شد: از این سه دسته، زلزله‌شناسان توسط دستگاه‌های لرزه‌نگاری ژرفای زمین یعنی مکان رخداد زمینلرزه‌ها، ژئودزین‌ها یا نقشه‌برداران ژئودتیک توسط تجهیزات دقیق نقشه‌برداری همچون شبکه‌های GPS  جنبش‌های عمدتا سطحی پوسته زمین برای تحلیل‌های ژئودینامیکی و زمین‌شناسان زمینلرزه توسط بررسی لرزه­زمین­ساختی گسل‌های جنبا و لرزه‌زا به عنوان منشا اصلی ایجاد زمینلرزه‌ها ارتباط میان دو مورد یادشده را بررسی می‌کنند. در ضمن بازه بررسی‌های ژئودتیکی بسیار کوتاه مدت‌تر از بازه زمانی مورد بررسی در دگر شکلی‌های زمین‌ساختی در پژوهش‌های لرزه زمین‌ساختی است. باید توجه داشت که بازه زمانی تامین انرژی یک زمینلرزه بزرگ نیز به‌ویژه در پهنه‌های زمین‌ساختی ایران بسیار طولانی است.

سلیمانی آزاد تاکید کرد: در طی دو دهه اخیر، بررسی‌ها و پژوهش‌های پالئوسایزمولوژیک ما زمین‌شناسان زمینلرزه ایرانی و نیز همکاران بین‌المللی بر روی بخش‌های خاوری و مرکزی گسل "مشا" در نزدیکی تهران بزرگ به روشنی گویای جنبایی و توان لرزه‌زایی بالای آن است؛ به گونه‌ای که نتایج و مستندات چاپ شده ما پیرامون وضعیت بخش خاوری این گسل، نشانگر رخداد دست کم ۷ تا ۱۰ زمینلرزه با بزرگای ۶.۵ تا ۷.۲ بر روی آن در طی ۱۰ هزار سال اخیر است که بر پایه کاتالوگ زمینلرزه‌های تاریخی، آخرین رخداد لرزه‌ای آن نیز با بزرگای ۶.۵ در سال ۱۶۶۵ میلادی بوده است.

این محقق سازمان زمین‌شناسی، تاکید کرد: بر پایه مستندات علمی، چنین گسلی هم اکنون نیز توان ایجاد چنین زمینلرزه‌های بزرگی را دارد. از این رو، رخدادِ فقط یک زمینلرزه کوچک-متوسط با بزرگای ۵.۱ و با انرژی بسیار بسیار کمتر از یک زمینلرزه با بزرگای ۷ و دارای دوره بازگشت طولانی نمی‌تواند به تنهایی نشانگر تخلیه کامل انرژی لازم برای رخداد یک زمینلرزه بزرگ و حتمی باشد.

وی خاطر نشان کرد: علاوه بر آن برای ورود به مرحله بین زمینلرزه‌ای (Interseismic phase)، گذر از زمینلرزه‌ای با بزرگای "سرشتی" و یا نزدیک به آن امری ضروری است. بارها بر پایه مستندات علمی-پژوهشی تاکید کرده‌ایم که انرژی لازم برای رخداد یک زمینلرزه با بزرگای ۷ بیش از ۳۰ برابر انرژی یک زمینلرزه با بزرگای ۶ و انرژی لازم برای رخداد یک زمینلرزه با بزرگای ۶ نیز بیش از ۳۰ برابر انرژی یک زمینلرزه با بزرگای ۵ است.

سلیمانی آزاد تاکید کرد: از این رو از دیدگاه علم زمین‌شناسی زمینلرزه‌ها، فقط رخداد یک زمینلرزه با بزرگای ۵.۱ در اردیبهشت ماه گذشته به همراه پس‌لرزه‌های آن بر روی بخشی از قطعه خاوری و یا در انتهای خاوری قطعه مرکزی گسل مشا نمی‎تواند به تنهایی گویای تخلیه کامل انرژی زمینلرزه‌ای این گسل بنیادین و دارای پیشینه زمینلرزه‌ای بزرگ و اثرگذار بر پایتخت کشور باشد.

وی نمونه این رخداد را زلزله روز شنبه آوج در جنوب استان قزوین دانست و گفت: زمینلرزه "آوج" با بزرگای ۵.۴ در بعد از ظهر شنبه، سوم آبان ۱۳۹۹ نمونه‌ای از این رخدادها است که چند سال پیش در همین ناحیه تجربه‌گر یک زمینلرزه مخرب با بزرگای ۶.۴ و تلفات حدود ۵۰۰ نفری بود. اگر انرژی قرار بود به شکلی کامل تخلیه شود، پس باید با همان زمینلرزه بزرگتر ۶.۴ در سال ۱۳۸۱ تخلیه می‌شد و زمینلرزه نزدیک دیگری رخ نمی‌داد که چنین نشد.

متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبای سازمان زمین‌شناسی ادامه داد: حتی پژوهش‌های تکمیلی-میدانی ما در طی سالیان گذشته در این منطقه گویای قابلیت رخداد زمینلرزه‌های بزرگتر نیز هست. در ضمن، به خوبی احساس شدن این زمینلرزه‌های دور امسال و سال ۱۳۸۱ آوج توسط مردم در تهران و برخی شهرهای دیگر (همچون رشت) شاید به سبب قرارگیری این مناطق بر روی بستری آبرفتی-ماسه‌ای، نسبتا نرم و ستبر و یا ... باشد که چنین شرایطی می‌تواند موجب ایجاد بزرگنمایی و تشدید نسبی امواج لرزه‌ای از دوردست‌آمده شود.

وی خاطر نشان کرد: در گستره بسیار پر جمعیت تهران بزرگ و پیرامون، چندین پهنه گسلی جنبا و لرزه‌زا وجود دارد و با توجه به گذر زمان زیاد از روی آخرین رخداد زمینلرزه بزرگ، همواره این شهر از جانب دیگر گسل‌­های جنبا نیز در معرض خطر جدی بوده و هست.