درجه اعتبار صادراتی ایران

به گزارش می متالز، گزارش جدید این سازمان حاکی از آن است که رتبه ایران در مقایسه با گزارش ۲۵ ژوئن ۲۰۲۰ بهبود نیافته و همچنان بدترین رتبه یعنی رتبه ۷ را ثبت کرده است. سازمان همکاری‌ و توسعه اقتصادی سالانه سه یا چهار گزارش از وضعیت ریسک اعتبار صادراتی کشورها منتشر می‌کند و کشورها را از رتبه یک تا‌ ۷ از یکدیگر تفکیک می‌کند.

در این گزارش همچنین وضعیت کشورهای منطقه و کشورهای همسایه ایران نیز مشخص شده است. اعداد به‌دست آمده از این گزارش نشان می‌دهد که تعداد قابل‌توجهی از کشورهای منطقه و آسیای میانه رتبه ۷ را در شاخص ریسک اعتبار صادراتی به‌دست آورده‌اند. کشورهایی نظیر افغانستان، عراق، پاکستان، ترکمنستان، تاجیکستان، یمن، سوریه و لبنان همگی رتبه ۷ یعنی بدترین رتبه را کسب کرده‌اند. اما کشورهایی که رتبه یک تا‌ ۳ را به‌دست آورده باشند به‌عنوان کشورهای کم‌ریسک در حوزه اعتبار صادراتی محسوب می‌شوند. در میان کشور منطقه امارات، قطر و عربستان سعودی سه کشوری هستند که به‌عنوان کشورهای با ریسک پایین شناخته می‌شوند. از سوی دیگر برخی کشورها مانند عمان و ترکیه نسبت به گزارش‌های قبلی OECD رتبه‌های پایین‌تری را کسب کرده‌اند. همچنین کشورهایی از جمله اردن، بحرین، آذربایجان و ازبکستان رتبه ۵ را به‌دست آوردند و کشور روسیه رتبه ۴ را ثبت کرده است.

روند رتبه‌بندی

سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) هر سه یا چهار ماه نشست‌های دوره‌ای برگزار می‌کند و با توجه به تغییر و تحولات سیاسی و اقتصادی که در کشورها اتفاق افتاده است، آخرین وضعیت رتبه‌بندی ریسک کشورها را بررسی و اعلام می‌کنند. اقدامی که از سال ۱۹۹۰ آغاز شده و تا‌کنون هم ادامه دارد و در هر گزارش رتبه‌ برخی کشورها صعود و برخی دیگر تنزل می‌کند. اما به‌طور معمول و در یک روال مشخص و منظم، سالی سه یا چهار بار رتبه ریسک کشورها اعلام می‌شود.

تاریخچه نمره ایران

در حدود ۲۰ سال گذشته رتبه ایران در شاخص ریسک اعتبار صادراتی با فراز و فرودهایی همراه بوده است. تا‌ریخچه وضعیت ایران در این شاخص نشان می‌دهد که ایران در سال ۱۹۹۹ در گروه ۶ رتبه ریسک اعتباری قرار داشت. بعد از آن در اواخر دولت هشتم ایران با دو پله بهبود، به رتبه چهار رسید. پس از آن صحبت‌هایی مطرح شد که حتی ایران وارد گروه کشورهای کم‌ریسک شود و به رتبه سه برسد، اما این اتفاق رخ نداد و در سال‌های بعد روند رتبه ایران نزولی شد. در دولت نهم و دهم با تشدید تحریم‌ها، ایران به گروه ۷ منتقل شد. پس از آن در دولت یازدهم و بعد از برجام رتبه ایران بهبود یافت، به گونه‌ای که ۶ ماه پس از برجام ایران اولین ارتقای خود را پیدا کرد و از رتبه ۷ به ۶ رسید و چند ماه بعد هم به رتبه ۵ ارتقا یافت. در مجموع بهترین رتبه ایران از ابتدا تا‌کنون رتبه ۴ بوده و بهترین رتبه ایران پس از برجام هم رتبه ۵ بوده است. در ادامه این روند بار دیگر معکوس شد و پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۹۷ رتبه ایران به ۷ بازگشت، رتبه‌ای که از آن زمان تا‌کنون تغییری نکرده و ثابت مانده است. در حال حاضر هم چون روابط بانکی با ایران وجود ندارد بحث فاینانس‌ها نیز معلق شده است.

نحوه تغییر رتبه کشورها

برای اینکه وضعیت ریسک یک کشور جابه‌جا شود، نیازمند یکسری مولفه‌ها است، به گونه‌ای که هم از بُعد اقتصادی و هم از بُعد سیاسی باید تحولاتی رخ بدهد تا‌ وضعیت ریسک اعتبار کشوری بهبود پیدا کند. کارشناسان معتقدند دلیل عدم‌بهبود این شاخص برای ایران در گزارش جدید OECD این است که وضعیت ایران از دو جنبه شاخص‌های اقتصادی و تحریم‌های خارجی تغییری نکرده و حتی تشدید شده است. به این دلیل اعضای موسسات اعتبار صادراتی پیشنهادی برای بهبود درجه ریسک اعتباری ایران نداده‌اند.

اما مدلی که OECD برای ارزیابی ریسک کشورها دارد، شامل چند گام و چند مرحله می‌شود. یک بخش شامل اطلاعات اقتصادی کشورها است، یعنی آن چیزی که اهمیت دارد این است آیا کشور دریافت‌کننده اعتبار توانایی ایفای تعهدات خود را دارد یا خیر؟ همچنین نسبت بدهی خارجی یا نسبت ذخایر خارجی و متغیرهای مالی یک اقتصاد برای بهبود یا تنزل رتبه اهمیت پیدا می‌کند. نسبت‌های بدهی به صادرات، نسبت‌های بدهی به GDP و نسبت‌های اقتصاد کلان مثل رشد اقتصادی، تورم، تراز بازرگانی و تراز مالی از دیگر شاخص‌هایی هستند که دارای اهمیت است. در نهایت همه این نسبت‌ها تحلیل می‌شود و خروجی‌اش به عددی ختم می‌شود که درجه ریسک اعتبار کشوری را تعیین می‌کند. البته مولفه‌ها و شاخص‌های سیاسی هم در این رتبه اعتباری اثرگذار است. در این بخش رابطه یک کشور با همسایگان خود و با کشورهای بزرگ، تعیین‌کننده و مهم است. همچنین اینکه یک کشور در معرض جنگ قرار دارد یا خیر به‌عنوان یک مولفه سیاسی مطرح است یا اینکه کشوری که قرار است رتبه‌اش بهبود پیدا کند یا تنزل کند روابطش با دنیا در چه درجه‌ای قرار دارد. در مجموع متغیر‌های سیاسی گسترده‌ای تا‌ثیرگذار است. در انتها هم یک متغیر دیگر که خیلی تا‌ثیرگذار است این است که آیا کشوری که قرار است ارتقای رتبه پیدا کند به کشورهای عضو موسسات اعتبار صادراتی بدهی دارد یا خیر. کشورهای عضو می‌خواهند ببینند که اعتباراتی که می‌خواهند به یک کشور بدهند چقدر در معرض ریسک قرار دارد. هر چقدر درجه ریسک پایین‌تر باشد نرخ بیمه یا پوشش ریسک پایین‌تر می‌آید.

به‌عنوان مثال، کشوری که در گروه یک ریسک اعتباری قرار دارد برای پروژه‌ای که سه سال زمان ساخت آن است و پنج سال هم زمان بازپرداخت دارد، نرخ پوشش برای یک دوره ۱۰ ساله یک درصد است، اما اگر همین پروژه در یک کشور گروه ۷ قرار بگیرد، نرخ پوشش ریسکش بالای ۱۲ درصد می‌شود، ‌یعنی هزینه‌ای که آن کشور باید پرداخت کند ۱۰ برابر می‌شود که اگر در مجموع نیازهای مالی یک کشور حساب کنیم عدد قابل‌توجهی می‌شود.

نگاهی به سایر کشورها

در میان کشورهای منطقه و همسایه ایران برخی کشورها مانند عراق، افغانستان و ترکمنستان همچنان رتبه ۷ خود را حفظ کرده‌اند که در این رتبه هم شاخص‌های اقتصادی و هم شاخص‌های سیاسی تا‌ثیرگذار بوده‌اند. بعضی از کشورهای دیگر منطقه و برخی کشورهای عربی هم با افزایش ریسک مواجه شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به ترکیه و عمان اشاره کرد.