عقب‌ ماندگی در اکتشاف

به گزارش می متالز، براساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵ حدود ۵ هزار معدن در کشور فعال است که ارزش کل تولیدات آنها بالغ بر ۱۶۶ هزار میلیارد ریال بوده است. در مجموع ۹۴ هزار نفر در معادن مشغول کار هستند. همچنین ارزش افزوده حاصل از فعالیت معادن در حال بهره‌برداری کشور در سال ۱۳۹۵ بالغ بر ۱۲۲ هزار میلیارد ریال بوده است. در همین سال، حدود ۱۰۴ میلیون تن مواد معدنی به ارزش ۷۳۴.۱۶۵ میلیارد ریال تولید شده که حدود ۱۱ میلیون تن آن به ارزش ۱.۵ میلیارد دلار به‌طور مستقیم صادر شده است. گزارش‌های مشابهی برای فعالیت‌های معدنی سال‌های بعدی وجود دارد که با در نظر گرفتن آنها میزان درآمد بخش معدن حداکثر حدود ۱ تا ۲ درصد درآمد ناخالص ملی برآورد می‌شود.

باتوجه به اینکه درآمدهای نفتی کاهش یافته، اهمیت گسترش فعالیت‌های معدنی نیز پررنگ‌تر شده است. متاسفانه تحریم‌های ظالمانه در سال‌های اخیر نشان داد که درآمدهای نفتی کشور پایدار نیستند و وابستگی به آنها می‌تواند اقتصاد کشور را با مشکلات جدی روبه‌رو کند.

علاوه بر آن، بررسی پژوهشگران اقتصادی نشان می‌دهد کشورهای معدنی در بلندمدت عملکرد بهتری نسبت به کشورهای تولیدکننده نفت و کشورهای غیرمعدنی دارند؛ به‌طور مثال در سال ۱۳۷۱ معاون نخست‌وزیر چین ذخایر خاک‌های نادر چین را با نفت خاورمیانه مقایسه کرد و خواستار مطالعات گسترده روی این عناصر ارزشمند شد. امروزه این کشور به‌دلیل سرمایه‌گذاری علمی گسترده، بزرگ‌ترین تولیدکننده عناصر نادر خاکی جهان است. باتوجه به اینکه فعالیت‌های معدنی به‌دلیل تنوع و پراکندگی در سرتاسر ایران، موجب توزیع مناسب ثروت و زیرساخت‌های صنعتی و شهری در سراسر کشور خواهند شد، توسعه صنایع معدنی موجب رونق اقتصادی و صنعتی کشور می‌شود.

در سال‌های اخیر به‌طور مداوم از اکتشاف منابع معدنی عمیق یا پنهان سخن گفته شده، اما رشدی در این زمینه نداشته‌ایم. به‌ظاهر کمبود سرمایه، پایین بودن دانش فنی، نبود فناوری‌های لازم، قوانین و مقررات دست‌وپاگیر از عوامل موفق نبودن در این حوزه هستند، اما مساله مهمی که باید به آن توجه کرد، کمبود اطلاعات پایه با مقیاس مناسب است.

در سال‌های اخیر اکتشاف پهنه‌های مختلف برمبنای اطلاعات قدیمی و برپایه اطلاعات با مقیاس‌های ناحیه‌ای انجام شده است.

روش معمول مطالعاتی در پهنه‌های اکتشافی محدود به تلفیق اطلاعات نقشه‌های زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی و ژئوفیزیک هوایی با مقیاس ۱: ۲۵۰ هزارم و ۱: ۱۰۰ هزارم و بازدیدهای صحرایی بوده است.

هرچند تمام اطلاعات یادشده ارزشمند هستند و دقت مناسب در زمان و مقیاس خود را دارند، اما برای اکتشاف عمیق‌تر نیازمند اطلاعات پایه در مقیاس دقیق‌تری هستیم؛ به‌عبارت دیگر تنها بیشینه کاربری نقشه‌های فوق‌الذکر و ارزش اطلاعاتی آنها در زمینه اکتشاف مواد معدنی در سال‌های اخیر استفاده شده و می‌توان گفت که با اطلاعات یادشده گام چندان مهمی نمی‌توان برداشت و جهشی در اکتشاف را نمی‌توان انتظار داشت.

تعداد اندیس‌های معدنی گزارش شده در نقشه‌های زمین‌شناسی ۱: ۲۵۰ هزارم برابر با ۲۴۰۰ عدد بوده، در صورتی که با برداشت و تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی ۱: ۱۰۰ هزارم تعداد اندیس‌های معدنی کشور که روی این نقشه‌ها گزارش شده به ۶۰۰۰ تا ۷۰۰۰ عدد افزایش یافته است؛ به‌عبارت دیگر دقت بیشتر یا چگالی بالاتر امکان کشف اندیس‌های معدنی بیشتر در مقیاس ۱: ۱۰۰ هزارم را فراهم کرد؛ به همین ترتیب برای جهش در اکتشاف مواد معدنی و افزایش تولید مواد معدنی، نیازمند جهش در تولید اطلاعات پایه از نظر کمی و کیفی هستیم.

جلیل قلمقاش - دانشیار پژوهشکده علوم زمین