تشریح برنامه ایران برای تولید ۵۵ میلیون تن فولاد

کیوان جعفری‌طهرانی، رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران به عنوان تنها سخنران ایرانی در این کنفرانس حضور داشت و با تمرکز بر توسعه صنعت فولاد و سنگ‌آهن ایران و نقش آن در بازار عرضه سنگ‌آهن جهانی در ۳ بخش به ایراد سخن پرداخت که بخش‌هایی از سخنرانی او به این شرح است. نخستین بخش از سخنرانی وی مربوط به وضعیت کنونی فولاد ایران و گسترش تولید در چشم‌انداز آینده، دومین بخش مربوط به بررسی میزان تولید و تامین سنگ‌آهن برای مقاصد تقاضای داخلی و صادراتی و سومین بخش درباره میزان صادرات سنگ‌آهن ایران به چین و بررسی نرخ رشد صادرات به این کشور بود.

افزایش ظرفیت تولید کنسانتره در ایران

جعفری‌طهرانی در موضوع نخست و در اشاره به وضعیت کنونی صنعت فولاد ایران و چشم‌انداز آینده به ارائه آمار پرداخت و با استناد به آنها توضیح داد: براساس آمارها در بخش بالادست زنجیره ارزش، ظرفیت‌سازی‌های خوبی شده، به گونه‌ای که ایران از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ میلادی ظرفیت تولید کنسانتره سنگ‌آهن خود را از ۳۰/۳میلیون تن به ۴۴/۳میلیون تن رساند. در بخش گندله عملکرد مطلوب‌تر بود و توانست با بهره‌برداری از برخی طرح‌ها ظرفیت تولید را از ۲۱/۷میلیون تن در سال ۲۰۱۴م به ۳۲میلیون تن تا پایان سال ۲۰۱۶م برساند. در آهن اسفنجی ظرفیت تولید رشد چشمگیری نداشت و از ۲۲/۳میلیون تن به ۲۴میلیون تن رسید. وی افزود: براساس طرح جامع فولاد ایران که فولادتکنیک آن را ارائه کرده است، ظرفیت تولید بیلت نیز از ۲۲/۵میلیون تن در سال ۲۰۱۵ میلادی به بیش از ۲۹/۸میلیون تن در سال ۲۰۱۶ افزایش یافت.

همچنین ظرفیت تولید محصولات فولادی که ۳۲/۳میلیون تن بود در انتهای سال ۲۰۱۶ به ۴۳/۴میلیون تن رسید. براساس اطلاعات شرکت فولادتکنیک، تولید سنگ‌آهن ایران در سال ۲۰۱۵م به ۴۰میلیون تن رسید و در سال ۲۰۱۶م این رقم با افت ۴/۵درصدی مواجه و ۳۸/۲میلیون تن شد. تولید کنسانتره هم از ۲۴/۷۵میلیون تن در سال ۲۰۱۵م با ۳/۱درصد رشد، در سال ۲۰۱۶م به ۲۵/۵میلیون تن رسید. تولید گندله هم به دلیل راه‌اندازی برخی طرح‌ها با رشد ۱۵/۳۵درصد، ۲۰/۹۶میلیون تن شد و آهن اسفنجی به ۱۳/۷میلیون تن رسید که این میزان ۹/۳۳درصد بالاتر از رقم تولید در سال ۲۰۱۵م بود. تولید بیلت و محصولات فولادی به ترتیب از ۰۱۱/۰۷میلیون تن و ۱۶/۳۳میلیون تن به ۱۱/۳۴میلیون تن و ۱۷/۸۹میلیون تن رسید که هر دو رو به رشد بودند، یکی به میزان ۲/۴۴درصد و دیگری ۹/۵درصد. براساس اطلاعات موجود، ایران از سال ۲۰۱۴م (۱۳۹۳ خورشیدی) به بعد، از یک واردکننده فولاد به یک صادرکننده تبدیل شد و محصولات فولاد ایران به بازارهای جهانی راه یافت.

براساس اطلاعات اخذ شده از طرح جامع فولاد، ایران در سال ۲۰۱۶م  بیش از ۲میلیون و ۹۵۲هزار تن صادرات داشت در حالی که این عدد در سال ۲۰۱۵م به یک‌میلیون و ۷۹۵هزار تن رسیده بود. با این حال بخش واردات تا حدودی رشد داشت و از ۱۳۶هزار تن در سال ۲۰۱۵م به ۱۶۷هزار تن رسید. رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران در بخش دیگری از صحبت‌های خود در کنفرانس سنگ‌آهن چین اشاره‌ای به مصرف فولاد ایران کرد و در این زمینه توضیح داد: در بخش مصرف، براساس طرح جامع فولاد، مصرف فولاد باید در سال ۲۰۱۶م به ۲۴میلیون و ۴۱۵ هزار تن می‌رسید که به دلیل رکود موجود در کشور این اتفاق نیفتاد و مصرف فولاد در سال گذشته میلادی در کشور ۲۰میلیون و ۱۷۷هزار تن بود. براساس پیش‌بینی‌ها در افق ۱۴۰۴ خورشیدی (۲۰۲۵ میلادی) مصرف باید به ۴۱میلیون و ۴۷۷هزار تن برسد که تحقق ۳۳میلیون و ۹۴۴ هزار تن از آن برآورد می‌شود.

جعفری‌طهرانی سپس به مصرف سنگ‌آهن کشورهای عضو منطقه منا (خاورمیانه و شمال افریقا) پرداخت و گفت: پیش‌بینی می‌شود شرکت فولاد «الراجحی» در سال جاری میلادی، ۱/۸میلیون تن آهن اسفنجی را در عربستان وارد مدار کند، اما این شرکت از نظر تامین گاز به مشکل خواهد خورد، همچنین پیش‌بینی می‌شود «جیندال شدید» در عمان نیز طرح ۲/۱میلیون تنی آهن اسفنجی را اجرا کند که البته او نیز با مشکل تامین گاز روبه‌رو خواهد بود. در عراق هم شرکت دولتی آهن و فولاد در نظر دارد ۱/۸میلیون تن به ظرفیت آهن اسفنجی خود بیفزاید، اما فضای امنیت و سرمایه‌گذاری به میزان قابل توجهی نامساعدتر از پیش شده است. ایران در این بین بیشترین طرح‌های آهن اسفنجی را اجرا خواهد کرد که البته مشکلاتی از قبیل نبود قطعیت در زمان‌بندی و نیاز به بهبود شرایط سرمایه‌گذاری در آن وجود دارد. گفتنی است تولید فعلی آهن اسفنجی ایران ۲۲میلیون تن است و براساس اعلام موسسه وودمکنزی این کشور برنامه افزایش ظرفیت ۴میلیون تنی دارد،

همچنین براساس طرح جامع فولاد، تولید آهن اسفنجی ایران در افق ۱۴۰۴ خورشیدی (۲۰۲۵ میلادی) باید به ۲۴میلیون تن برسد که براساس این طرح نیاز به افزایش ظرفیت ۲میلیون تنی دیگر برای رسیدن به آن افق است. شرکت «اِز» در یونان هم به طور حتم ۱/۸۵میلیون تن آهن اسفنجی را به مدار تولید وارد می‌کند. البته این مجموعه هم مجوز ندارد و با کمبود گاز و تامین مالی مواجه است. جعفری طهرانی در ادامه این کنفرانس به تولید و عرضه سنگ‌آهن ایران و میزان صادرات و پوشش تقاضای داخلی پرداخت و در این‌باره گفت: ذخایر سنگ‌آهنی کشور را می‌توان به ۶ ناحیه تقسیم کرد. براساس بررسی‌ها، حجم ذخایر سنگ‌آهن ایران ۵/۲ میلیارد تن برآورد می‌شود که از این میزان ۲/۸ میلیارد تن قابلیت معدنکاری دارد و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ میلادی (۱۴۰۴ خورشیدی) کشور به یک میلیارد و ۴۲۷میلیون تن سنگ‌آهن نیازمند باشد. وی سپس تولید سنگ‌آهن در بخش دولتی و خصوصی را تشریح کرد و افزود: در تولید سنگ‌آهن، بخش خصوصی از سال ۲۰۱۱م وارد چرخه تولید شد و تولید را در این سال به ۱۱میلیون تن رساند، این رقم در سال ۲۰۱۲م به ۱۶میلیون تن افزایش یافت، اما به دلیل مطرح شدن تعرفه‌ها و کاهش بهای جهانی سنگ‌آهن، این سهم کاهش یافت و به ۱۴میلیون تن در سال ۲۰۱۳م، ۱۰/۹میلیون تن در سال ۲۰۱۴م و ۵میلیون تن در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶م رسید. در این بین، بخش دولتی که در برهه‌ای از زمان (۲۰۰۸م) حجم تولیداتش به ۳۱میلیون تن می‌رسید، این حجم را به ۴۶میلیون تن در سال ۲۰۱۲م افزایش داد. با این حال حجم تولید در سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶م به ترتیب به ۳۵میلیون تن و ۳۳میلیون تن بازگشت. اگر ایران بخواهد به ظرفیت ۵۵میلیون تن فولاد برسد نیاز به ۱۶۸میلیون تن سنگ‌آهن، ۸۶میلیون تن کنسانتره، ۸۷میلیون تن گندله و ۵۷میلیون تن چدن دارد. در حالی که تولید فعلی سنگ‌آهن ۶۰میلیون تن است و ۳۸میلیون تن ناتوازنی در آن دیده می‌شود. همچنین در کنسانتره که تولید فعلی آن ۴۴میلیون تن است ۱۶میلیون تن کمبود وجود دارد و در بخش گندله و چدن که تولید به ترتیب ۳۸میلیون و ۲۸میلیون تن است، ۵میلیون تن و ۹میلیون تن کمبود دیده می‌شود.

معیارهای موثر بر بازاریابی سنگ‌آهن

وی در بخش مهندسی بازار، معیارهای موثر بر بازاریابی سنگ‌آهن را اینگونه برشمرد و گفت: این فاکتورها شامل پژوهش‌های ثانویه، اعتبارسنجی کارشناسی، آنالیز زنجیره ارزش و عرضه، مدلسازی اقتصادسنجی و پژوهش‌های اولیه می‌شود. رییس امور بین‌الملل انجمن سنگ‌آهن، صادرات کل سنگ‌آهن ایران در سال ۲۰۱۶م را افزون‌بر ۱۸میلیون تن عنوان کرد و گفت: از این میزان ۴میلیون تن سهم بخش خصوصی بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد صادرات سنگ‌آهن ایران در سال ۲۰۱۲م حدود ۸/۲۰میلیون تن بود و در سال ۲۰۱۳م به ۵/۲۳میلیون تن رسید که از این میزان در سال ۲۰۱۲م سهم بخش خصوصی ۸/۱۴میلیون تن و در سال ۲۰۱۳م حدود ۱۲میلیون تن بوده است.

صادرات کل سنگ‌آهن در سال ۲۰۱۵م، ۸/۱۴میلیون تن شد اما در سال ۲۰۱۶م به دلیل افزایش قیمت‌های جهانی که تاثیر خود را بر بازار داخلی هم گذاشت، صادرات افزایشی شد و به ۱۸میلیون تن رسید. در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴م به‌طور تقریبی تمامی صادرات سنگ‌آهن ایران به چین بود اما در سال ۲۰۱۵م سهم صادرات سنگ‌آهن ایران به چین ۵/۱۳میلیون تن و در سال ۲۰۱۶م افزون‌بر ۴/۱۶میلیون تن شد و تاجران ایرانی بازارهای دیگری را برای صادرات پیدا کردند. متوسط قیمت فروش سنگ‌آهن ایران به چینی‌ها در سال ۲۰۱۳، ۲۰۱۴، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶م به ترتیب ۱۰۶ دلار، ۸۶ دلار، ۴۴ دلار و ۵۸ دلار بوده است. جعفری طهرانی در نهایت موضوعات مطرح شده را این گونه جمع‌بندی کرد: ایران برای افزایش ظرفیت در صنایع بالادستی و پایین‌دستی زنجیره ارزش فولاد برنامه‌هایی دارد تا به هدف ۵۵میلیون تن فولاد خام در چشم‌انداز ۲۰۲۵م (۱۴۰۴ خورشیدی) برسد و جریان درست این است که بیشترین ارزش در بازارهای داخلی و صادراتی، ایجاد و منجر به شکل‌گیری این شرایط شود. اگر قیمت جهانی سنگ‌آهن برای یک دوره ۶ ماهه به طور ثابت بالای ۶۰ دلار باقی بماند، درصد قابل توجهی از معادن بسته شده بخش خصوصی می‌توانند باز شوند به شرط آنکه نوسان قیمت دیده نشود زیرا نرخ‌های ۹۰ تا ۱۰۰ دلار آهن هم در برهه‌ای از زمان، تضمین لازم را به معدنداران بخش خصوصی برای بازگشایی معادن نمی‌دهد. چنانچه این شرایط به وجود بیاید می‌توان به ورود و جذب سرمایه مستقیم خارجی امیدوار بود.

مصرف سنگ‌آهن داخلی ایران سالانه در حال افزایش است و تا سال ۲۰۲۵م باید به ۱۶۸میلیون تن برسد. سنگ‌آهن وارداتی هم می‌تواند برای بازار سنگ‌آهن ایران یک فرصت به شمار رود. واردات سنگ‌آهن چین تا پایان سال ۲۰۱۶م حدود ۲/۹درصد افزایش یافت و این کشور قصد دارد تولید سنگ‌آهن خود را در سال ۲۰۱۷م حدود ۵درصد کاهش دهد. پس از بازار چین، ایران می‌تواند فرصت خوبی برای واردات به شمار آید. در سال ۲۰۱۶ میلادی دست کم ۹۱درصد از صادرات سنگ‌آهن ایران ازجمله کنسانتره به چین بوده است. همچنین چین سهم ۲۴درصدی در تجارت (صادرات و واردات) ایران داشته است. رییس امور بین‌الملل انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن کشور در پایان، پیش‌بینی خود را درباره متوسط قیمت سنگ‌آهن در امسال میلادی به این شرح اظهار کرد: براساس مطالعاتی که به شخصه در بازار انجام داده‌ام، در ۳ماهه ابتدایی امسال قیمت ۷۵ دلار، در ۳ماهه دوم ۷۰ دلار، در ۳ماهه سوم ۶۵ دلار و در ۳ ماهه چهارم و پایانی سال ۶۰ دلار خواهد بود. ایران برای اعمال تعرفه ۵ تا ۱۰درصدی بر صادرات سنگ‌آهن دانه‌بندی فاین و لامپ برنامه‌ای دارد که مربوط به آغاز سال آینده خورشیدی (از ۲۱ مارس ۲۰۱۷) است. تعرفه صادرات کنسانتره سنگ‌آهن نیز همچنان صفر خواهد ماند و ایران برنامه دارد صادرات گندله را از سال آینده آغاز کند و برای اینکار عوارض صادرات ۱۵درصدی موجود را حذف خواهد کرد.