تحقیق و توسعه؛ حلقه مفقوده رشد صنعتی

به گزارش می متالز، این امر بخش‌خصوصی و برخی صنایع معدنی کشور را برآن داشت تا در روند بومی‌سازی، محصولات مورد نیاز خود را در داخل کشور تولید یا تامین کنند.

بر‌این اساس، سرمایه‌گذاری در راستای بومی‌سازی، زنجیره تامین فولاد و ساخت تجهیزات موردنیاز صنایع ایران توسط متخصصان داخلی آغاز شد و این امر پس از تحریم‌های حداکثری در واقع جانی دوباره به صنعت به خصوص معدن و صنایع معدنی  کشور دمید. شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان نیز از جمله شرکت‌های ایجادکننده زنجیره معدنی از استخراج سنگ‌آهن و فرآوری تا تولید آهن‌اسفنجی برای عبور از تحریم‌ها با بهره‌مندی از سرمایه انسانی توانست در سال ۹۸ با بومی‌سازی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولیدی در شرکت‌های زیرمجموعه، بهره‌وری کارخانه‌های زیرمجموعه را از ظرفیت اسمی‌ فراتر ببرد؛ به‌گونه‌ای که میزان صرفه‌جویی ارزی با اقدامات صورت گرفته از سال ۹۸ در این شرکت تاکنون ۶ میلیون یورو بوده است و صرفه‌جویی ارزی در سال‌جاری نیز  تا ۸ میلیون یورو پیش‌بینی شده است.

محمدمسعود سمیعی‌نژاد؛ مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان، تحقیق و توسعه را حلقه مفقوده رشد صنعتی در ایران می‌داند و معتقد است: هرچند در بلندمدت تنها راه دستیابی به رشد صنعتی توجه به دانش است، اما در کوتاه و میان‌مدت نباید از تاثیر فضای کسب‌وکار غافل بود.در گفت‌وگو با سمیعی‌نژاد نکاتی در مورد اجرای صحیح بومی‌سازی در کشور و راهکارهای دستیابی برای تحقق آن در تجهیزات پیشرفته را می‌خوانید.  

بومی‌سازی در شرایط تحریم برای تامین تجهیزات موردنیاز صنایع ضروری است، چگونه می‌توان فرآیند بومی‌سازی را به شیوه‌ای صحیح اجرا کرد؟

بومی‌سازی در معنای کلی یک استراتژی و در معنای جزئی یک ابزار برای توسعه صنعتی محسوب می‌شود و محدود به شرایط تحریم نیست. تجربه رشد صنعتی کشورهای نوظهور صنعتی  (اصطلاحا NIC یا newly industrialized countries) نشان می‌دهد که استراتژی توسعه صنعتی این کشورها یا به‌طور کلی مبتنی بر بومی‌سازی بوده است یا ترکیبی از بومی‌سازی و ابزارهای دیگر را به‌کار بسته‌اند. برای مثال در چین استراتژی «مسیر دوگانه» دنبال شد که به معنای رشد صنایع ساده مونتاژکار از یکسو و تقویت صنایع سازنده ماشین‌آلات (بومی‌سازی) از سوی دیگر بود. در بلندمدت این استراتژی بسیار موفق عمل کرد، زیرا صنایعی که محصولات کمپانی‌های بزرگ غربی را مونتاژ می‌کردند، به مرور ماشین‌آلات خود را از صنایع ماشین‌ساز بومی ‌تامین کردند و از این طریق سهم ارزش افزوده صنعتی در اقلام صادراتی چین به‌تدریج افزایش یافت. متاسفانه در ایران به بومی‌سازی به عنوان یک راهبرد مقطعی نگاه می‌کنیم و تنها در تنگناها به یاد آن می‌افتیم، در حالی ‌که برای اجرای صحیح بومی‌سازی باید یک استراتژی منسجم و یک اتاق تصمیم‌گیری متمرکز و بلندمدت در سطح ملی ایجاد شود.

راهکارهای دستیابی و تحقق بومی‌سازی در تجهیزات پیشرفته را در چه می‌دانید؟ آیا زیرساخت‌های تحقق این امر تنها با تکیه بر دانش تحقق می‌یابد؟

این پرسش دقیقا ما را به تجربه NICها بازمی‌گرداند؛ در تجربه مسیر دوگانه چین، تمرکز اصلی دولت بر رشد صنایعی بود که از سطح بالای محتوای دانش برخوردار بودند. منظور از محتوای دانش بخش نامرئی و ناملموس پیشرفت تکنولوژیک است که ما تنها ظاهر آن را می‌بینیم؛ برای مثال اگر دقت یک ابزار دقیق همه را به شگفتی وامی‌دارد در واقع به دلیل محتوای دانش نهفته در آن است، نه اجزای متفرقه و فیزیکی آن.  این به معنای ارزش افزوده صنعتی واقعی است که راهکار کلیدی آن نیز تمرکز بر تحقیق و توسعه است. تحقیق و توسعه حلقه مفقوده رشد صنعتی در ایران است که بنگاه‌های صنعتی در تکاپو برای بقاء در شرایط نوسانی اقتصاد همواره از آن بازمی‌مانند. البته باید این را نیز گفت که هرچند در بلندمدت تنها راه دستیابی به رشد صنعتی توجه به دانش است، اما در کوتاه و میان‌مدت نباید از تاثیر فضای کسب‌وکار غافل بود. در شرایطی که بنگاه‌های صنعتی به سختی روز را به شب می‌رسانند و حتی برای تامین سرمایه در گردش خود نیازمند تسهیلات بانکی هستند، نمی‌توان امیدوار به تبدیل دانش خلق‌شده در واحدهای تحقیق و توسعه، به محصولات تکنولوژیک در بلندمدت بود.

تعریف شما از بومی‌سازی تنها تاکید بر ساخت داخل است؟ آیا بومی‌سازی به منزله قطع ارتباطات بین‌المللی خواهد بود؟

بومی‌سازی به مثابه ساخت داخل، تعریف ساده و سطحی بومی‌سازی است. تعریف ما از بومی‌سازی در واقع تحقق پتانسیل رشد صنعتی نهفته در داخل کشور و یافتن جایگاه «شایسته» در سلسله مراتب مزیت نسبی در دنیا است؛ ما و هیچ کشوری در دنیا با قطع ارتباطات بین‌المللی منفعتی کسب نخواهیم کرد، اما این به معنای آن نیست که دانش، توان و منابعی که در داخل کشور وجود دارد را نیز از خارج وارد کنیم؛ واردات بی‌رویه دقیقا مانند این است که دانش، توان و منابعی که خودمان در اختیار داریم را از دیگران تقاضا کنیم.

تاثیرات مثبت و منفی بومی‌سازی را در صنایع چه می‌دانید؟ آیا دستیابی به بومی‌سازی به تنهایی می‌تواند راهگشای صنایع باشد؟

این بستگی به این دارد که سطح تحلیل خود را کجا تعیین کنیم؛ بومی‌سازی در مقیاس یک بنگاه صنعتی و در کوتاه‌مدت به یک معنا و بومی‌سازی در سطح منطقه‌ای یا ملی و در بلندمدت به معنای دیگری است. در سطح منطقه‌ای و ملی و در بلندمدت، بومی‌سازی به‌طور قطع یک استراتژی یا یک ابزار برای تحقق استراتژی توسعه صنعتی ایران است و به‌طور حتم راهگشای بسیاری از مشکلات صنایع خواهد بود. در سطح بنگاه‌های صنعتی خرد و در کوتاه‌مدت، بومی‌سازی می‌تواند بسیاری از تنگناها و گلوگاه‌ها را مرتفع کند، اما نه همه آنها را؛ زیرا که صنایع منفرد به تنهایی توان زیادی برای پیشبرد بومی‌سازی ندارند؛ این صنایع تنها می‌توانند استراتژی خرید خود را بر مبنای سطح پیشرفت کنونی صنایع داخلی تغییر دهند در حالی‌که بومی‌سازی واقعی به معنای عدم اکتفا به سطح پیشرفت کنونی صنایع داخلی است. یک راه پیشنهادی برای موفقیت بیشتر صنایع منفرد در بومی‌سازی در شرایطی که فضای کلان اقتصادی دچار نوسانات است می‌تواند تشکیل اتحادیه‌هایی از صنایع باشد که به دنبال بومی‌سازی هستند تا در این مسیر با هم‌افزایی و حداقل شدن دوباره‌کاری‌ها به پیشبرد بومی‌سازی هر یک از صنایع کمک شود.

ظرفیت‌سازی برای انجام بومی‌سازی چگونه باید انجام شود؟ اولویت‌های  شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان در بومی‌سازی در چه بخش‌هایی متمرکز است؟

همان‌گونه که ذکر شد، ظرفیت‌سازی اصلی بومی‌سازی باید سرمایه انسانی و دانش باشد؛ اولویت شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان در بومی‌سازی نیز علاوه بر تدوین استراتژی رشد صنعتی منطقه‌ای و ورود به سطحی ورای سطح بنگاه صنعتی منفرد، بومی‌سازی فرآیندها و نیز ایجاد سازوکارهای رشد تحقیق و توسعه است. در شرایط بهینه، واحدهای تحقیق و توسعه هر بنگاه صنعتی باید منحصرا معطوف به محصول و فرآیندهای آن بنگاه باشد، نه اینکه برای مثال مهندسی معکوس قطعات مورد‌نیاز را نیز خودش انجام بدهد. البته این کار در شرایطی توجیه‌پذیر است، اما اصل اقتصادی حکم می‌کند که واحد تحقیق و توسعه هر بنگاه اقتصادی در محصول و فرآیندهای آن بنگاه «تخصصی» شود. شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان با بهره‌مندی از سرمایه انسانی توانست در سال ۹۸ با بومی‌سازی و بهینه‌سازی فرآیندهای تولیدی در شرکت‌های زیرمجموعه، بهره‌وری کارخانه‌های زیرمجموعه را از ظرفیت اسمی‌فراتر ببرد. در حوزه تامین قطعات، ماشین‌آلات و مواد اولیه نیز ما در شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان با تکیه بر تجربیات جهانی اقدام به تدوین راهکارهایی کرده‌ایم که تمامی‌خریدهای بومی‌ما صرفا از تامین‌کنندگانی باشد که سهم هزینه تحقیق و توسعه از گردش مالی آنها مطلوب باشد، خصوصا واحدهای دانش‌بنیان و دانشگاهی؛ حتی اگر این در بعضی موارد به معنای خرید اندکی گران‌تر باشد.

تا چه حد استفاده از شرکت‌های دانش بنیان و دانشگاه‌ها در دستیابی به اهداف بومی‌سازی شرکت مورد توجه قرار گرفته است؟

اولویت شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان از ابتدای تشکیل واحد بومی‌سازی حمایت و بهره‌مندی از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ معدنی در راستای تاب‌آوری اقتصادی و  حمایت از ساخت داخل بوده است. واحد بومی‌سازی شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان با برقراری ارتباط موثر با پارک علم و فناوری خراسان رضوی و مراکز رشد دانشگاه‌ها اقدام به شناسایی شرکت‌های فعال و توانا در زمینه فولاد و صنایع معدنی از بین ۳۵۰ شرکت فعال در پارک علم و فناوری و ۲۰۰ شرکت فعال در مرکز رشد دانشگاه فردوسی کرده و تاکنون موفق به شناسایی ۴۸ شرکت مرتبط در زمینه فولاد و صنایع معدنی با ارزیابی این شرکت‌ها  بر اساس استاندارد ۱۷۰۲۵ شده است. شرکت اپال پارسیان سنگان که از شرکت‌های بزرگ تابعه سرمایه‌گذاری پارسیان است، با توجه به رویکرد نقش شرکت‌های دانش بنیان  در پیشبرد اهداف جامعه صنعتی استان اقدام به عقد قرارداد تفاهم همکاری با پارک علم و فناوری خراسان کرده است.

مهم‌ترین برنامه‌های شرکت در بخش بومی‌سازی در سال ۹۹ چه محورهایی است؟

واحد بومی‌سازی شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان چشم‌انداز سال ۱۳۹۹ این شرکت را با بررسی بیش از ۶ هزارو ۶۰۰ ردیف درخواست خرید با هدف شناسایی حداکثری خرید‌های خارج با قابلیت ساخت و تامین در داخل کشور تدوین کرده است؛ برای تحقق آن ضمن تشکیل کمیته‌های فنی و ارزیابی نسبت به تدوین  آیین‌نامه اثر‌گذاری این کمیته‌ها اقدام و با قرار دادن کمیته فنی بومی‌سازی به عنوان مرجع تصمیم‌سازی  خریدهای خارج با قابلیت ساخت در داخل کشور طبق برنامه مدون نسبت به تصمیم‌گیری در خصوص ۱۲۴۳ ردیف درخواست خرید خارج در  شرکت‌های تابعه اقدام کرد و  تاکنون در زمینه ۳۵۰ ردیف این درخواست‌ها  تصمیمات لازم جهت تامین در داخل اخذ شده است. واحد بومی‌سازی شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان در راستای حمایت از رشد صنعتی داخلی و ایجاد ارتباط موثر با مراکز علم و فناوری در چشم‌انداز سال ۹۹ نسبت به تاسیس واحد تحقیق و توسعه، ارزیابی سازندگان درسطح استان و کشور، برنامه‌ریزی برای اطلاع‌رسانی فراگیر با شرکت در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های صنعتی و معدنی و نیز برگزاری نمایشگاه دائمی‌در محل شرکت اپال پارسیان سنگان اقدام کرده است.

رسیدن به تولید انبوه از تجهیزات ساخته شده در چه جایگاهی برای شرکت است؟ آیا توان تولید انبوه همراه با بومی‌سازی ایجاد خواهد شد؟

واحدهای تحقیق و توسعه و فنی زیرمجموعه سرمایه‌گذاری پارسیان در حال حاضر به طور جدی در حال همکاری با صنایع تامین‌کننده قطعات و ماشین‌آلات ما هستند تا به آنها در بومی‌سازی بعضی اقلام که انقلابی نیز محسوب می‌شود، کمک کنند. برای مثال، ماشین‌آلات پیشرفته معدنی ما در منطقه سنگان به زودی برای اولین بار در ایران با تکنولوژی‌های بومی ‌بسیار پیشرفته‌ای تکمیل خواهند شد که طبیعتا شرکت سازنده این تکنولوژی خواهد توانست محصولی که با اعتماد و کمک مهندسان ما توسعه داده است را به تولید انبوه و فروش برساند یا حتی صادر کند؛ اما شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان راسا اقدام به تولید قطعات و ماشین‌آلات مورد نیاز خود نخواهد کرد، زیرا این کار از نظر صنعتی بهینه نیست و پایدار نیز نخواهد بود.

برآورد شما از صرفه‌جویی ارزی در شرکت با بومی‌سازی که تاکنون صورت گرفته و در سال ۹۹ محقق خواهد شد به چه میزان است؟

میزان صرفه‌جویی ارزی با اقدامات صورت گرفته  از سال ۹۸ تاکنون ۶ میلیون یورو و پیش‌بینی صرفه‌جویی ارزی در سال‌جاری تا ۸ میلیون یورو است.