صنعت لعاب، چشم‌انتظار خروج مسکن از رکود

به گزارش می متالز، در ۴دهه گذشته، واحدهای لعاب‌سازی در شهرهای مختلف ایران به‌ویژه شیراز، قزوین، مشهد و یزد تاسیس شدند. البته این واحدهای تولیدی هم‌اکنون به بالای ۲۵ واحد رسیده‌اند که از چند سال گذشته به‌دلیل رکود چندساله ساخت‌وساز، برخی از آنها با کمترین ظرفیت کار می‌کنند و برخی تعطیل شده‌اند.

لعاب چیست؟

لعاب در حقیقت لایه نازک شیشه‌ای است که بر سطوح اجسام سرامیکی کشیده می‌شود. مواد اولیه آن پودر نرمی است که روی جسم مورد نظر لعاب‌کاری می‌شود و سپس آن را می‌پزند. به‌طورکلی بدنه‌های سرامیکی در برابر عوامل محیطی و شیمیایی آسیب‌پذیر هستند و به مرور زمان تخریب می‌شوند، بنابراین وجود لعاب می‌تواند سرامیک را در برابر این عوامل محافظت کند. از این‌رو لعاب‌کاری سبب سختی، صیقلی و رنگی شدن سرامیک می‌شود. همچنین لعاب‌ها بسته به نوع‌شان می‌توانند موجب زیبایی محصولات شوند، از این‌رو در صنایع‌دستی و هنری نیز کاربرد دارند.

تاریخچه ساخت لعاب

تصور می‌شود که شیشه، پیش از لعاب و توسط مصریان بین ۳هزار تا ۱۲هزار سال پیش از میلاد مسیح کشف شده باشد که این کشف اتفاقی بوده و از ترکیب شن و نمک در یک آتش بزرگ پدید آمده است.
در سایت بیتوته آمده است مصریان به ترکیب شن و ماسه، خاک رس هم اضافه کردند و دیدند این مخلوط روی یک سطح عمودی که روی آتش قرار دارد، می‌ایستد. به این ترتیب لعاب کشف شد. ترکیب شیمیایی لعاب شیشه با شیشه فرق دارد. اگرچه لعاب هم یک نوع شیشه است اما شیشه به تنهایی و در حالت گداخته شکل می‌گیرد، در حالی که لعاب از خاک رس یا فلز تشکیل می‌شود. موادی که در شیشه استفاده می‌شود، سرب و کربنات سدیم است. لعاب دست کم یک جزء ترکیبی بیشتر از شیشه دارد تا بتواند شیشه ذوب شده را روی یک سطح عمودی نگه دارد و آن هم اکسید آلومینیوم است که حالت چسبندگی به آن می‌دهد. منبع اصلی لعاب، خاک رس است. مصریان از لعاب‌های قلیایی به‌خاطر سدیم(نمک) آن استفاده می‌کردند چون این ماده بیشتر در دسترس بود. چینی‌ها تا سال ۲۰۰ پیش از میلاد، لعاب‌ها را با حرارت زیاد درست می‌کردند که این کار با استفاده از چوب برای آتش زدن کوره‌ها انجام می‌شد. آنها دریافتند حرارت ناشی از زغال چوب که به ظروف می‌خورد باعث جلا دادن آنها می‌شود. به‌علاوه چینی‌ها به زغال چوب، ترکیبی از اکسید سرب و نوعی سنگ سیلیکاتی اضافه کردند. ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، چینی‌ها از رنگ‌های مختلف سربی استفاده کردند که ترکیبی از اکسید فلز، به‌ویژه مس بود و نوعی لعاب فیروزه‌ای تولید می‌کرد اما در لعاب سربی، سبز چمنی با سبز مغز پسته‌ای ایجاد می‌شود. اصولا رنگ‌ها در ترکیب با لعاب‌ها اثر بیشتری دارند. در بعضی از اقوام و فرهنگ‌ها از لعاب برای جلا دادن استفاده نمی‌کنند. سرخپوستان امریکای شمالی و جنوبی، ظروف سفالی را با صیقل دادن، شفاف و براق می‌کنند یا روی ظرف گلی دوغابی از جنس خود ظرف سفالی می‌ریزند تا سطح آن شفاف شود. بعضی از قبایل امریکای جنوبی و مرکزی و همچنین افریقایی‌ها و سرخپوستان دریافته‌اند که اجزا و عناصر ماده‌ای مثل «شیر» روی کار سفال، تمام خلل و فرج بدنه را می‌پوشاند یا رزین(صمغ) درخت اگر داخل کوزه‌های داغ مالیده شود، آن را شفاف می‌کند. این نوع روکش‌ها ممکن است دوام زیادی داشته باشند اما دائمی نیستند زیرا از لعاب ساخته نشده‌اند.

انواع لعاب

لعاب می‌تواند مات یا بلوری، شفاف یا کدر، زبر یا نرم، رنگی یا ساده باشد. همچنین وسیله جانبی برای تزئینات بوده و غیرقابل نفوذ، بادوام، قابل شست‌وشو و مقاوم در برابر مواد اسیدی و باکتری‌دار است که به‌طور کلی سطح بدنه کار را ضخیم نمی‌کند اما اگر تخلخلی روی بدنه باشد، آن را می‌پوشاند. لعاب‌ها می‌توانند از نظر فرمولی هم‌ریشه باشند یعنی در آزمایش مواد خام یا منابع دیگر از یک فرمول ریشه‌ای پیروی کنند. برای مثال رنگدانه‌های سرامیکی بعضی وقت‌ها مثل رنگدانه‌های نقاشی هستند و حتی بعضی رنگ‌های نقاشی می‌توانند در رنگ‌های لعابی با حرارت پخت پایین به‌کار روند. شما می‌توانید ترکیبات رنگی اکسید فلز شیشه را با لعاب‌ها امتحان کنید و همین‌طور با رنگین‌سازهای تجاری یا رنگ‌های نقاشی.

واحدهای لعاب‌سازی در ایران

چه تعداد واحد لعاب‌سازی در کشور داریم و صادرات و واردات ما در این زمینه چقدر است؟ مهدی کیانی‌فر، مدیرعامل لعاب فیروزه یزد درباره وضعیت صنعت لعاب کشور عنوان کرد: به‌طور کلی ۲نوع لعاب در کشور تولید می‌شود؛ برخی از این لعاب‌ها در صنایع کاشی و سرامیک و نوع دیگر آن در صنایع فلزی و صنایع خانگی مانند ظروف آشپزخانه و سایر وسایل خانگی مانند بخاری، آبگرمکن و... استفاده می‌شوند اما بیشتر مصرف آن در صنعت کاشی و سرامیک است.

یزد، قطب لعاب ایران

کیانی‌فر با اشاره به تعداد کارخانه‌های لعاب‌سازی در کشور خاطرنشان کرد: در مجموع ۲۵ واحد لعاب‌سازی در کشور مجوز دارد که از این تعداد، ۳ شرکت، قدرتمندانه در حال تولید هستند و تا حدی توانسته‌اند فناوری خود را به روز کنند اما سایر لعاب‌سازی‌ها در کشور به‌صورت سنتی کار می‌کنند. البته با توجه به رونق صنعت سرامیک در استان یزد، بیشتر شرکت‌های لعاب‌سازی در استاد یزد شکل گرفته‌اند.

صادرات و واردات لعاب

همچنین مدیرعامل لعاب فیروزه یزد درباره وضعیت صادرات و واردات لعاب، عنوان کرد: پیش از این، برخی واحدهای کاشی و سرامیک در این زمینه واردات انجام می‌دادند و درحال‌حاضر نیز برخی واحدها، لعاب‌های خاص را از کشورهایی چون اسپانیا و ایتالیا وارد می‌کنند زیرا تولیدکننده این لعاب در ایران وجود ندارد. هم‌اکنون به‌دلیل رکود صنعت سرامیک، واردات لعاب نیز کمتر شده است. تاکنون صادرات لعاب نیز انجام نداده‌ایم. کیانی‌فر در پاسخ به این پرسش که آیا مواد اولیه لعاب از معادن ایران تامین می‌شود، خاطرنشان کرد: برخی مواد معدنی اولیه از معادن داخل ایران تامین می‌شود اما برخی مواد اولیه، شیمیایی است و از خارج از کشور تامین می‌شود. کیانی‌فر در ادامه یادآور شد: برخی کارخانه‌ها در ایران تولید فریت کرده که آن را با لعاب ترکیب می‌کنند، اما برخی کارخانه‌ها نیز بدون فریت و به‌صورت شیمیایی لعاب تولید می‌کنند. برخی هم رنگدانه سرامیکی تولید می‌کنند.

چالش‌های لعاب‌سازها

مدیرعامل لعاب فیروزه یزد در ادامه با اشاره به مهم‌ترین مشکلات لعاب‌سازی در ایران عنوان کرد: درحال‌حاضر به‌دلیل کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش، از ۲۵ کارخانه لعاب‌سازی موجود در کشور، بیش از نیمی از آنها تعطیل شده‌اند چراکه بین خرید مواد اولیه و فروش در این کارخانه‌ها تناسب مالی وجود ندارد. بیشتر این واحدها واردکننده مواد اولیه هستند که بین۶۰ تا ۷۰درصد آن را باید نقدی خرید کنند. از سوی دیگر، زمانی که لعاب را برای کارخانه‌های کاشی و سرامیک‌سازی می‌فرستند، بازپرداخت آنها ۱۵ماه و برخی اوقات تا ۲۰ ماه طول می‌کشد و این موضوع سبب می‌شود این صنعت، سرمایه در گردش بالایی نیاز داشته باشد. کیانی‌فر در ادامه با اشاره به گردش مالی واحد تولیدی لعاب توضیح داد: یک کارخانه لعاب‌سازی را می‌توان با سرمایه یک میلیارد تومانی بنا کرد اما این کارخانه به ۷ تا ۸میلیارد تومان سرمایه در گردش نیاز دارد که به دلایل عنوان شده، سرمایه در گردش بالایی است. برخی سرمایه‌گذاران از این موضوع اطلاع ندارند و با ساخت واحدهای این چنینی در ادامه با کمبود نقدینگی برای سرمایه در گردش روبه‌رو می‌شوند. به همین دلیل بیش از نیمی از این واحدها با کمبود نقدینگی روبه‌رو هستند، هرچند این واحدها، وام‌هایی در این زمینه دریافت کرده‌اند اما موضوع این است که این پول‌ها برگشت ندارند، در حالی که سود بانک‌ها نیز به این وام‌ها اضافه شده است. وی همچنین خاطرنشان کرد: نرخ مواد اولیه این صنعت بسیار زیاد است. برخی مواد آن مانند سیلیکات زیرکونیوم از کشورهایی چون ایتالیا، اسپانیا، آلمان و روسیه وارد می‌شود. مدیرعامل لعاب فیروزه یزد در پایان به مشکل اصلی این صنعت اشاره کرد و گفت: درحال‌حاضر صنعت کاشی و سرامیک به دلیل رکود مسکن در حالت رکود قرار گرفته است. نرخ تمام‌شده کاشی و سرامیک برای صادرات نیز بالاست و بنابراین با مشکل صادرات روبه‌روییم، چراکه در این بازار کشورهایی مانند چین و ترکیه با قیمت‌های پایین‌تر در حال رقابت هستند. ترکیه درحال‌حاضر در صنعت کاشی و سرامیک در آسیای میانه یکه‌تازی می‌کند.