همگامی پروژه‌های آب شرکت ملی صنایع مس با کشورهای بزرگ تولیدکننده مس

به گزارش می متالز، بی‌آبی‌های شدید در استان‌های مرکزی و جنوبی کشور نظیر کرمان، سبب شده تا صنایع آب‌بر نظیر صنعت مس، با احساس مسئولیت بیشتری نسبت به مصرف آب فعالیت تولیدی داشته باشند. حال آن که کشاورزی بزرگترین مصرف‌کننده آب در ایران است و از میان گروه‌های صنعتی نیز، صنایع شیمیایی سردمدار مصرف آب به حساب می‌آیند. بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت کارگاه‌های صنعتی کشور، بزرگترین بخش مصرف‌کننده آب در حوزه صنعت، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی هستند که سهم 80 درصدی از ارزش آب خریداری شده را به خود اختصاص می‌دهد. نمودار 2، سهم خرید آب صنایع مختلف را بر حسب ارزش نشان می‌دهد.

در میان صنایع تولید فلزات اساسی که یکی از مهمترین صنایع آب‌بر محسوب می‌شود، صنعت آهن و فولاد با سهم 85 درصدی بزرگترین سهم از مصرف آب را در دست دارد. صنایع تولید فلزات گران‌بها، مس و آلومینیوم نیز، به ترتیب در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. با این وجود که سهم مصرف آب شرکت ملی صنایع مس به‌عنوان متولی صنعت مس کشور در مقایسه با سایر صنایع به ویژه صنایع شیمیایی و پتروشیمی چندان قابل توجه نیست، بررسی مصرف آب و پروژه‌های این مجموعه در این حوزه، حایز اهمیت است.

در حال حاضر، منابع آب شرکت ملی صنایع مس ایران عبارتند از 15 حلقه چاه در دشت خاتون‌آباد که مجوز بهره‌برداری سالانه حدود 5/20 میلیون متر مکعب از آن‌ها به دوران آغاز فعالیت شرکت (پیش از انقلاب اسلامی) باز می‌گردد؛ این میزان برداشت متعلق به زمانی است که ظرفیت تولید مس تصفیه شده شرکت ملی صنایع مس، برابر با 100 هزار تن در سال بود؛ در حالی که این مجموعه در حال حاضر، با حجم تولید سالانه 200 هزار تن کاتد مس فعالیت می‌کند. به بیان دیگر، با افزایش ظرفیت تولید این مجموعه، میزان برداشت آب شرکت از دشت‌های خاتون‌آباد، افزایش نداشته و میانگین برداشت آب از چاه‌های مذکور سالانه در بازه 16 تا 17 میلیون متر مکعب باقی مانده است.

گفتنی است که شرکت ملی صنایع مس، در دهه 1380، با آغاز دغدغه‌های کمبود آب و نگرانی از خشک‌سالی احتمالی، پروژه‌ای تحت عنوان طرح جامع آب تعریف کرد که هدف از آن، پیاده‌سازی مطالعات گسترده جهت شناسایی، تأمین و انتقال منابع آب خام مورد نیاز واحدهای جاری و پروژه‌های شرکت و مدیریت باطله خروجی از کارخانه تغلیظ مس برای بازیافت حداکثری آب از مواد باطله بود. همچنین، بحث انتقال و انباشت باطله با روش‌هایی مطمئن و با رعایت کامل ضوابط ایمنی و زیست‌محیطی نیز در این پروژه مطرح شده است. از مزایای اجرای طرح جامع آب، با ایجاد فرصت بازیابی 80 درصدی آب در چرخه تولید مس، امکان راه‌اندازی و بهره‌برداری از فاز دوم پروژه توسعه تغلیط واحد سرچشمه است.

طرح جامع آب شامل احداث سد بر روی رودخانه‌ها، ترفیع دیواره سدها، احداث تصفیه‌خانه‌های آب با آخرین تکنولوژی روز دنیا و همچنین ارتقای حداکثری ایستگاه‌های پمپ و استفاده از تیکنرهای خمیری در آب می‌شود. تیکنرهای خمیری علاوه بر جلوگیری از هدررفت قابل توجه آب، سبب کاهش حجم سدهای رسوب‌گیر و مصرف انرژی می‌شود. با استفاده از این تکنولوژی، شرکت ملی صنایع مس ایران قادر خواهد بود تا از هدر رفت سالانه 6 میلیون مترمکعب آب جلوگیری کرده، حجم سدهای رسوب‌گیر را به میزان 58 درصد کاهش دهد و در اثر کاهش مصرف انرژی، سالانه بالغ بر 15 میلیارد ریال صرفه‌جویی کند.

علاوه بر طرح جامع آب که سبب کاهش حجم مصرف آب شرکت ملی صنایع مس می‌شود، این شرکت دست‌اندرکار اجرای پروژه شیرین‌سازی و انتقال آب خلیج فارس به استان‌های جنوبی کشور است. این پروژه با سرمایه‌گذاری مشترک شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر، شرکت ملی صنایع مس و شرکت معدنی و صنعتی چادرملو، با هدف تولید آب شیرین از خلیج فارس به منظور مصرف صنعتی و شرب و ظرفیت انتقال روزانه یک میلیون متر مکعب آب شیرین طرح‌ریزی شده و از سال 1392 وارد فاز اجرایی شده است. با پیاده‌سازی و اجرای این طرح، نه‌تنها میزان مصرف آب شرب شرکت ملی صنایع مس از دشت‌های خاتون‌آباد کاهش می‌یابد، بلکه امکان توسعه واحدهای معدنی بدون دغدغه تأمین آب نیز میسر خواهد بود.

شرکت ملی صنایع مس ایران، به رغم آن که سهم اندکی در مصرف آب کشور بر عهده دارد، خود را موظف و متعهد دانسته تا با اجرای پروژه‌های مؤثر، میزان مصرف آب خود را کاهش دهد. شایان ذکر است که این شرکت، در مسیر مدیریت مصرف آب موفق بوده و توانسته حجم آب مصرفی در واحد معدنی را به 43/0 متر مکعب به ازای هر تن خاک ورودی کاهش دهد. این رقم در شیلی حدودا برابر با 53/0 متر مکعب به ازای خاک ورودی گزارش می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، کنترل مصرف آب در صنایع آب‌بر، نه‌تنها به محیط زیست کمک می‌کند، بلکه با کاهش هزینه تمام شده تولید مس، سبب افزایش حاشیه سود شرکت ملی صنایع مس خواهد شد.

لازم به ذکر است که صنعت مس شیلی به دنبال استفاده بیشتر از آب دریا برای بخش‌های معدنی است. این کشور در نظر دارد تا بخشی از آب مورد نیاز صنعت خود را بدون شیرین‌سازی به واحدهای معدنی منتقل کند. این امر، موجب مشکلات متعددی نظیر از میان رفتن حاصل‌خیزی و بافت خاک می‌شود. با این وجود، پیاده‌سازی این طرح سبب می‌شود تا از هدررفت منابع آب شیرین این کشور به دلیل حجم بالای تولید مس، جلوگیری شود. این در حالی است که شرکت ملی صنایع مس، در کنار 2 شرکت معدنی دیگر، نسبت به محیط زیست و کشاورزی احساس مسئولیت دارند و جهت پیشگیری از مشکلات استفاده از آب شور، طرح احداث بزرگترین آب‌شیرین‌کن کشور با به‌روزترین تکنولوژی تصفیه (تصفیه اسموز معکوس- SWRO) در جهان را در برنامه پروژه انتقال آب خلیج‌فارس گنجانده‌اند.

مقایسه عملکرد شرکت ملی صنایع مس ایران در راستای مدیریت مصرف آب با شیلی به‌عنوان بزرگترین کشور تولیدکننده مس در جهان، به خوبی نشان می‌دهد که حجم آب مصرفی در صنعت مس کشور نه‌تنها کمتر از متوسط مصرف آب در صنعت مس شیلی است، بلکه با طرح‌ریزی و پیاده‌سازی پروژه شیرین‌سازی و انتقال آب خلیج فارس به استان‌های جنوبی و مرکزی، همگام با صنعت جهانی مس قدم برمی‌دارد. از این رو، می‌توان شرکت ملی صنایع مس و برنامه‌های آن در جهت مدیریت مصرف آب را الگویی برای سایر صنایع آب‌بر کشور به ویژه صنایع شیمیایی و پتروشیمی که سهم بالایی از مصرف آب صنعت را در دست دارند، قرار داد. اگرچه سهم صنعت در مقایسه با کشاورزی در خصوص مصرف آب، بسیار اندک است، به دلیل وجود بحران کم‌آبی در کشور، مدیریت و کنترل مصرف آب وظیفه‌ای ملی و مذهبی بر دوش کلیه بخش‌های جامعه به حساب می‌آید.